نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اخیرا به راکتور تحقیقاتی آب سنگین ایران به عنوان یک تهدید اشاره کرده است، در حالی که این نوع راکتورها به خاطر استفاده از اورانیوم معمولی یا غنی نشده راه‌حل مناسبی برای جلوگیری از توسعه سلاح‌های هسته‌یی هستند.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته‌یی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اخیرا در گفت‌وگویی با اشاره به فعالیت‌های غنی‌سازی ایران و ساخت یک راکتور 40 مگاواتی تحقیقاتی آب سنگین اعلام کرد که "کشورهای بزرگی مثل کانادا، مکزیک، اسپانیا، سوئد، سوییس و اندونزی همه آن‌ها انرژی هسته‌یی دارند. اما هیچ کدام‌شان راکتورهای آب سنگین ندارند. هیچ کدام‌شان سانتریفیوژ برای غنی‌سازی ندارند."

این در حالی است که تولید راکتورهای آب سنگین از جنگ جهانی دوم آغاز و برای جلوگیری از توسعه سلاح‌های هسته‌یی و بیش‌تر توسط کشور کانادا انجام گرفته است.

نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در اظهاراتش به 17 کشور اشاره می‌کند که معتقد است با وجود استفاده از انرژی هسته‌یی اما فعالیت‌ غنی‌سازی یا راکتور آب سنگین ندارند. جدای از این‌که کشورهای مورد اشاره نتانیاهو تا چه اندازه با تعریف او هم‌خوانی دارند، سوال این‌جاست که چگونه رژیم صهیونیستی که نه تنها معاهده ان. پی. تی را امضا نکرده و دارای راکتور اتمی، فعالیت‌های غنی‌سازی و بمب اتمی است، برای کشورهای دیگر حد و حدود داشتن یا نداشتن فعالیت غنی‌سازی یا راکتور آب سنگین تعیین می‌کند!

کانادا از بزرگ‌ترین کشورهای دارای تکنولوژی هسته‌یی است که بیش‌ترین تعداد راکتور‌های آب سنگین موسوم به "کندو" را در اختیار دارد.

سوئد نیز بیش از 30 سال است گسترش صنعت هسته‌یی اش را متوقف کرده است و اخیرا تلاش‌هایی برای ساخت یک راکتور جدید در این کشور صورت گرفته است.

نتانیاهو هم‌چنین به اسپانیا اشاره می‌کند که آن هم در فهرست کشورهای دارای توانمندی غنی‌سازی در سطح تجاری است.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، کشورهای ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، اسپانیا، آلمان، هلند، انگلستان و ژاپن قادر به غنی‌سازی اورانیوم در سطح تجاری هستند. هند و پاکستان که معاهده ان. پی. تی را امضاء نکرده‌اند نیز با درصد غنی‌سازی پایین‌تر این فعالیت را انجام می‌دهند. فعالیت‌های غنی‌سازی آرژانتین نیز به ‌صورت غیرفعال است. برزیل و ایران نیز قادر به غنی‌سازی اورانیوم هستند. هم‌چنین در مورد توانایی غنی‌سازی در اراضی اشغالی و کره شمالی نیز گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد.

آب سنگین در ایران

آب سنگین تنها عنصری است که هسته‌ آن نوترون ندارد. اگر یک نوترون به هسته ‌آن اضافه شود ایزوتوپ جدیدی به نام دوتریم به وجود می‌آید. در طبیعت به ازای حدود 7000 اتم هیدروژن معمولی فقط یک اتم دوتریم وجود دارد. در نتیجه آب سنگین به آبی گفته می‌شود که هیدروژن‌های مولکول آن از نوع هیدروژن یا دوتریم باشد. آب سنگین کاربرد‌های مختلفی دارد از جمله کند ‌کننده و خنک ‌کننده راکتور‌های کندو، تشخیص میزان آب بدن، پایدار کردن مولکول‌های آلی، ویروس‌ها و واکسن‌هایی که نسبت به دما حساس هستند، درمان سرطان و تهیه سایر ترکیبات دوتریم‌دار به کمک میکرو ارگانیسم‌ها.

به گزارش ایسنا،‌ تهیه آب سنگین در ایران از سال 1363 به صورت بسیار مقدماتی و به طور آزمایشگاهی با استفاده از روش الکترولیز مورد توجه قرار گرفت، اما تلاش‌ها در این زمینه نتیجه‌ای در برنداشت. پس از فراغت سازمان انرژی اتمی از پروژه‌های نیمه صنعتی تغلیظ و تبدیل اورانیوم بین سال‌های 77 -1370، پیشنهاد اجرای یک پروژه تقریبا صنعتی آب سنگین به سازمان ارایه و پس از مدتی با ابلاغ شورای معاونان سازمان انرژی اتمی اجرای این طرح آغاز شد؛ اما با توجه به محدودیت‌ها در کسب اطلاعات علمی و فنی از کشورهای خارجی و جذب نشدن نیروهای حرفه‌یی این اقدام تا سال 1377 معطل ماند. در این شش سال علاوه بر تهیه دانش فنی، طراحی‌های پایه، مقدماتی، شروع طراحی تفصیلی، مطالعات و عملیات سایت‌یابی انجام شد و در این میان سایت اراک انتخاب شد.

به موازات فعالیت‌های فوق و در کنار تیم‌های مهندسی، ارزیابی دائمی از توانایی‌های داخلی به لحاظ تامین مواد، قطعات و ماشین آلات مورد نیاز چنین واحد صنعتی که با وجود ظرفیت کوچک آن همانند یک پالایشگاه گستردگی پیچیده‌ای داشت انجام شد. تکمیل مطالعات فوق تا اواسط سال 1376 به طول انجامید. با تغییر مدیریت سازمان انرژی اتمی در سال 76 مجموعه اسناد علمی درباره پروژه آب سنگین مجدد طرح شد، اما باز هم اجرای این پروژه به دلیل تغییرات مدیریتی تا اواسط 1385 به تاخیر افتاد.

بر اساس مطالعات و استفاده از منابع بسیار محدود یا غیرقابل دسترس، کوچک‌ترین ظرفیت تولید آب سنگین که در عین صنعتی بودن قابلیت برآورد نیاز راکتورهای تحقیقاتی را داشته باشد و نیز متناسب با وسایل، قطعات و ماشین‌آلات موجود در بازار‌های صنعتی باشد، ظرفیت هشت تن در سال بود که مبنای کار در پروژه تولید آب سنگین اراک قرار گرفت. هم‌چنین روش تبادل ایزوتوپی دو زمانه تا 15 درصد غنی‌سازی دوتریم در مرحله اول و روش تقطیر آب برای غنی‌سازی دوتریم تا 99.8 درصد در مرحله دوم و بدون استفاده از روش الکترولیز مدنظر قرار گرفت. در صورت موفقیت در تکنولوژی تبادل ایزوتوپی، سازمان می‌توانست چند واحد دیگر را که هرکدام ظرفیت هشت تن داشتند تا حداقل چهار واحد اضافه کند که در آن صورت ظرفیت کل بدون تغییر در واحد تقطیر به سی و دو تن آب سنگین در سال می‌رسید که تاکنون این ظرفیت به 16 هزار تن رسیده است.

مجتمع تولید آب سنگین اراک در 75 کیلومتری اراک به سمت خنداب واقع شده است. راه‌اندازی کارخانه از نیمه دوم سال 1382 با راه‌اندازی واحد تامین تصفیه آب "دمین" آغاز و بقیه واحد‌های سرویس‌های جانبی به ترتیب اولویت راه‌اندازی شدند.

بنا بر این گزارش، امروزه در دنیا به علاوه پنج کشور عضو کلوپ هسته‌یی (آمریکا، فرانسه، روسیه، انگلیس و چین) کانادا، هندوستان، رومانی، پاکستان، کره شمالی، آرژانتین و ایران جزو کشورهای داراری تکنولوژی تولید آب سنگین هستند. کشورهایی مثل رومانی و کره شمالی یک نیروگاه آب سنگین در اختیار دارند و به جز استفاده از آب سنگین در راکتورهای تحقیقاتی استفاده دیگری از آن نمی‌کنند.

آب سنگین قابلیت استفاده در راکتور‌های تحقیقاتی و راکتور‌های تولید نیرو را دارد که در اصطلاح به راکتور‌های آب سنگین (Heavy-Water Reactor) موسوم هستند. اهمیت اصلی و در عین حال تفاوت عمده آن با راکتورهای آب سبک در این است که آب سنگین "اقتصاد نوترون" را افزایش داده و با کند کردن نوترون، احتمال شکافت هسته‌های اورانیوم را بالا می‌برد. این ویژگی سبب می‌شود در راکتورهای حاوی آب سنگین از اورانیوم طبیعی و یا به عبارتی از اورانیوم غنی نشده استفاده شود که این خود به تنهایی مزیت بزرگی محسوب می‌شود، زیرا به این طریق می‌شود از غنی‌ کردن اورانیوم چشم پوشید. کشورهایی مثل کانادا و هندوستان در دهه‌های اول توسعه صنایع هسته‌یی این راه را برگزیدند.

مزیت‌ها و معایب راکتور‌های آب سنگین و حساسیت‌ غربی‌ها به آن

مزیت مهم راکتور آب سنگین استفاده از اورانیوم طبیعی و در واقع کوتاه کردن چرخه سوخت با حذف بخش‌هایی از آن است که اتفاقا این بخش‌ها بسیار هزینه‌بر و به لحاظ فرآیندی هم مشکل هستند. مزیت دیگر این نوع راکتور در این است که بدون نیاز به خاموش کردن راکتور، تعویض سوخت‌های مصرف شده با سوخت‌های جدید به طور دائم امکان‌پذیر است. اما از معایب این نوع راکتور می‌توان از توان و بازدهی کم‌تر این راکتورها نسبت به راکتور‌های آب سبک نام برد.

از آن‌جایی که در این راکتور‌ها، نوترون‌ها با انرژی کم‌تر و متعادل‌تری برای انجام واکنش‌های شکافت حضور دارند و به دلیل داشتن قلب ‌بزرگ‌تر از راکتورهای مشابه، سوخت‌های موجود در آن یا تعبیه مواد غیرشکافت‌پذیر با راندمان و سهولت بیش‌تر به مواد شکافت‌پذیر مثل پلوتونیوم 239 یا اورانیوم 233 (حاصل از دوتریم طبیعی) تبدیل می‌شوند. این مواد ممکن است دوباره در انواع راکتورهای قدرت یا ساخت بمب اتمی مورد استفاده قرار گیرند.

گاهی راکتورهایی از انواع آب سنگین ساخته می‌شوند که بیش‌تر منظور آن تولید مواد فوق برای کاربرد‌های نظامی است و به همین دلیل کشورهای غربی نسبت به امکان بهره‌برداری دوگانه که خود پیشقراول آن بوده‌اند، حساس هستند.

در این زمینه، حساسیت غربی‌ها و کشورهای دارای توانمندی هسته‌یی نسبت به راکتور آب سنگین اراک بهانه‌ای جدید است که در یک سال گذشته در اظهارات و موضع‌گیری‌ها یا پیام‌هایی سیاسی و دیپلماتیک دیده و شنیده شده است و در درخواست‌های جدید آن‌ها از ایران در مذاکرات سیاسی ایران و 1+5 علاوه بر تعلیق غنی‌سازی 20درصدی، تعلیق فعالیت‌ سایت فردو و انتقال مواد هسته‌یی از ایران به کشور ثالث، موضوع تعلیق ساخت راکتور اراک در کنار درخواست برای نظارت و بازرسی‌های بیش‌تر طرح شده است. ‌

این در حالی است که راکتور 40 مگاواتی تحقیقاتی اراک تحت نظارت بازرسان آژانس قرار دارد و تا ورود مواد هسته‌یی به آن خیلی بیش‌تر از 180 روز فاصله است.

راکتور IR-40 اراک یک راکتور تحقیقاتی متوسط آب سنگین 40 مگاواتی است که برای داشتن 150 مجموعه سوخت اورانیوم طبیعی به شکل UO2 طراحی شده است.

بر اساس گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ششم شهریور 1392، 7 اوت 2013، آژانس یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در راکتور IR-40 انجام داد و مشاهده کرد که از زمان گزارش قبلی مدیرکل، محفظه‌های راکتور در محل خود قرار گرفته‌اند. تعداد دیگری از اجزای اصلی از جمله تجهیزات اتاق کنترل، ماشین تجدید سوخت و پمپ‌های سردکننده راکتور هنوز نصب نشده‌اند. در طول راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی، ایران به اطلاع آژانس رساند که حدود 90 تن آب سنگین تولید کرده است و تایید کرد که آب سنگین کافی برای راه‌اندازی راکتور IR-40 در اختیار دارد.

بر اساس گزارش آژانس، تداوم ساخت راکتور تحقیقاتی 40 مگاواتی (راکتور IR-40) تحت پادمان‌های آژانس قرار دارد.

از زمان گزارش قبلی مدیرکل (خرداد1392)، ایران شروع به تولید مجموعه‌های سوخت حاوی مواد هسته‌یی برای راکتور IR-40 کرده است.

آژانس در تاریخ 17 اوت 2013 تایید کرد که ایران 10 مجموعه‌ سوخت ساخته است که همه آن‌ها در کارخانه تولید سوخت انبار شده‌اند.

هم‌چنین ایران در نامه‌ای مورخ 25 اوت 2013 به آژانس اطلاع داد که "بر اساس پیشرفت عملی فعالیت‌های ساختمانی" تاریخ اعلام شده قبلی برای "آغاز" فعالیت راکتور IR-40 "امکان پذیر نیست، بنابراین نمی‌تواند این راکتور را در سه ماهه اول سال 2014 راه‌اندازی کند". این برای دومین بار است که راه‌اندازی راکتور اراک به تاخیر می‌افتد.

کارخانه تولید آب سنگین تاسیساتی برای تولید آب سنگین با ظرفیت طراحی سالانه تولید 16 تن آب سنگین است.

ایران در نامه‌ای به تاریخ 3 اوت 2013 درخواست‌های آژانس برای بازدید بعدی و برداشت نمونه‌های آب سنگین ذخیره شده در تاسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) را "غیر قابل توجیه و فراتر از تعهدات پادمانی ایران" دانست. در نتیجه آژانس برای نظارت بر کارخانه تولید آب سنگین تنها به تصاویر ماهوار‌ه‌یی اتکا می‌کند. بر اساس تصاویر اخیری که در دسترس آژانس قرار گرفته است به نظر می‌رسد که این کارخانه کماکان در حال فعالیت است.

به گزارش ایسنا،‌ در زمستان 1389 برای اولین‌بار در کشور "ترکیبات دوتره" که در حلال‌ها برای شناسایی ترکیبات جدید سنتزی با استفاده از تکنیک NMR، ردیابی مسیر واکنش‌های پیچیده شیمیایی، استفاده از داروهای نشاندار در ردیابی عملکرد داروها در بدن، بهینه‌سازی خواص برخی از داروها و نیز ساخت فیبرهای نوری و پلیمرهای هادی در صنایع پلیمیر کاربرد دارد، تولید شد.

این ترکیبات با وجود تحریم‌های شدید بین‌المللی علیه ایران و با توجه به کاربرد روزافزون آن‌ها بعضا از منابع غیررسمی و غیرمطمئن تامین می‌شد. آب سنگین به عنوان منبع تامین دوتریم در سنتز "ترکیبات دوتره" استفاده می‌شود و با رسیدن به خودکفایی در زمینه تولیدات آب سنگین، پژوهشگران سازمان انرژی اتمی بر آن شدند تا با سنتز "حلال‌های دوتره" نیاز جامعه علمی کشور را برآورده سازند.

به نظر می‌آید راکتور آب سنگین اراک به‌زودی جایگزین مناسبی برای راکتور تحقیقاتی تهران خواهد شد و کشور را در زمینه‌های دارویی، درمانی و تحقیقاتی بی‌نیاز خواهد کرد.

هم‌چنین مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که راکتورهای تحقیقاتی که در آینده ساخته می‌شوند از نوع آب سبک (مشابه راکتور تحقیقاتی تهران) خواهند بود و همین رویکرد می‌تواند مانع بهانه‌جویی‌های غرب در آینده شود.

انتهای پیام