تاریخچه ایجاد کاروانسرا در ایران به دوران هخامنشی یعنی بیش از 2500 سال قبل برمی‌گردد و شاید دلیل اصلی تشکیل و ایجاد کاروانسراها، مسافت پهناور ایران و دوربودن شهرها و آبادی‌ها از یکدیگر بوده که این کاروانسراها برای ارائه خدمات به مسافران ایجاد شده است.

ریزه کاری و تنوع در کاروانسراها عمدی بوده است

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه خراسان، بی‌شک برای ازدیاد ریزه‌کاری و تنوع در کاروانسراها، عمدی در کار بوده است.

محمودرضا سلیمانی کوشکی، استاد دانشگاه سبزوار، در گفت و گو با ایسنا - منطقه خراسان، خاطرنشان کرد: با بیان این‌که در کاروانسراها نگاه بر این است که اقامت خیلی طولانی نیست و شاید حتی مسافران یک شب آنجا استراحت می‌کردند، افزود: در معماری، به کاروانسراها و ریزه‌کاری‌های به کار رفته در آن به مصابه یک پیام نگریسته می‌شود.

سلیمانی کوشکی تصریح کرد: اعتقاد داشتند که مسافر یک شب باید با معنویت انسانی و الهی و آنچه او را آرام می‌کند؛ آشنا شود، بنابراین شاهد نقش بستن آیات قرآن، رقص آجرها، توازن و تناسب در ساخت کاروانسراها هستیم.

این محقق معماری و بناهای تاریخی از اینکه در ایران در خصوص اخلاق و رفتار هنر مطلبی نوشته نشده است، اظهار تاسف کرد و گفت: متاسفانه در ایران فرهنگ، شفاهی است، اما این بدان معنا نیست که حیات زیبایی و بصری در فرهنگ ایران وجود نداشته است.

وی در ادامه به کاروانسرای "مهر" و "ریوند" به عنوان کاروانسراهای شاخص سبزوار اشاره و تصریح کرد: یکی از مهمترین کاروانسراهای دوران صفویه در سبزوار، کاروانسرای "زعفرانیه" است که منبع اطلاعاتی خوبی برای کاروانسراهای این دوران است.

بیشتر کاروانسراهای سبزوار مربوط به دوره قاجار است

سلیمانی کوشکی خاطرنشان کرد: بیشتر کاروانسراهای سبزوار به دوران قاجاریه برمی‌گردد.

وی با اشاره به این‌که کاروانسراها بیشتر در شهرهایی که اهل تجارت بوده و امور وقفی زیاد بوده، ایجاد شده است، به پیشینه تجاری بودن سبزوار اشاره و خاطرنشان کرد: سبزوار به لحاظ تجاری یک شهر استراتژیک بوده است.

وی به عبور جاده ابریشم از این شهرستان و قرارداشتن سبزوار در چهار راه مواصلاتی اشاره کرد.

این مدرس دانشگاه با تاکید بر این‌که سبزوار از لحاظ تعداد کاروانسراهایی که وابسته به مرکزیت ولایت بیهق باشد، بی‌نظیر است، افزود: سبزوار به لحاظ بناهای تاریخی نیز بی‌نظیر است، چراکه از دوران پیش از اسلام تاکنون بنا دارد.

وی بیان کرد: باید سیستم گردشگری سبزوار متحول شود که برای این امر نیز عزم شهری را می‌طلبد و از عهده یک اداره خاص ساخته نیست.

تغییر کاربری باید با مطالعه دقیق و با در نظرگرفتن تمامی ظرفیت‌های بنا باشد

سلیمانی کوشکی در خصوص تغییر کاربری کاروانسراها خاطرنشان کرد: تغییر کاربری باید با مطالعه دقیق و با در نظر گرفتن تمامی ظرفیت‌های بنا و امکاناتی که می‌توان در آن ایجاد کرد، باشد.

وی خاطرنشان کرد: به تعداد ایده‌های متفاوت، تغییر کاربری وجود دارد.

این استاد دانشگاه از این‌که پیچش‌های اداری در این راستا زیاد است، گلایه کرد و گفت: متاسفانه از بخش خصوصی و سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای کاروانسراها استقبال نمی‌شود و سرمایه‌گذاران به خاطر بروکراسی اداری و معطل شدن در پیچ اداری سرخورده می‌شوند.

مجوزها پای سرمایه‌گذاران را می‌شکند

این محقق عرصه معماری با عنوان این‌که اگر ادارات یک مرتبه بگویند که سرمایه‌دار نمی‌تواند طرح خود را انجام بدهد، بهتر از معطل شدنش است، ادامه داد: مجوزها دارد پای سرمایه‌گذاران را می‌شکند.

وی به پیشنهاد خود در سال‌های گذشته مبنی بر واگذاری اتاق‌های کاروانسرای حاج فرامرزخان این شهرستان به هنرمندان و نوشته شدن قرارداد در این خصوص با میراث فرهنگی شهرستان پرداخت و افزود: متاسفانه از زمان این قرارداد تاکنون اقدامی در این راستا انجام نشده است.

وی خاطرنشان کرد: نمی‌گویم پیشنهادم عملی شود، اما وضعیت کنونی این کاروانسرا هم از پیشنهادم بهتر نیست.

سلیمانی کوشکی به وضعیت نامناسب کاروانسرای عرب‌ها و بسته بودن این کاروانسرا هم اشاره کرد و خواستار همکاری با بخش خصوصی برای استفاده از این امکانات و ظرفیت‌ها شد.

سبزوار، بزرگترین پشته کویر ایران

وی سپس به سبزوار به عنوان بزرگترین پشته کویر ایران اشاره و تصریح کرد: سبزوار دارای بهترین امکانات کویرگردی در آسیا و بهترین موقعیت ایستگاه‌های کویری را داراست.

وی اضافه کرد: سبزوار حتی می‌تواند با کویر مصر در آفریقا رقابت کند و برتری دارد.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: برخی از کاروانسراهای سبزوار نزدیک به کویر قرار دارد که می‌تواند کمپینگ شود.

وی با اشاره به سال حماسه اقتصادی و حماسه سیاسی گفت: با انجام یک سری پروژه‌های بزرگ اقتصادی می‌توان بهترین امکانات عرصه اقتصادی را در سبزوار احیاء کرد و در سایه این حرکت، حماسه سیاسی را رقم زد.

وی در ابتدا به تاریخچه کاروانسراها پرداخت و افزود: هسته اصلی تفکر ایجاد کاروانسراها به دوره هخامنشی برمی‌گردد که علت اصلی پیدایش و آفرینش کاروانسراها نیز پهناوری جغرافیایی ایران بوده است.

سلیمانی کوشکی با تاکید بر این‌که متاسفانه از کاروانسراهای دوران هخامنشیان آثار زیادی برجا نمانده است، به گسترش کاروانسراها در دوران صفویه با اوج گیری اندیشه تشیع و حرکت مسافران زیاد در مسیر مشهد و نجف اشاره کرد.

وی با اشاره به این‌که معماری کاروانسراها در دوران مختلف متفاوت است، بیان کرد: در بعد از اسلام کاروانسراها شکل خاصی می‌یابد.

سبزوار دارای 16 کاروانسراست

حشمت‌الله متین‌فر، رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار نیز در گفت و گو با خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان افزود: تاکنون اقدامات حفاظتی و استحکام بخشی و نیز مرمتی در کاروانسرای حاج فرامرزخان، عرب‌ها، زعفرانیه، مهر و مزینان از سوی این نهاد انجام شده است.

وی ادامه داد: به طور میانگین برای مرمت کامل هر کاروانسرای این شهرستان تقریبا حدود 7 میلیارد ریال اعتبار لازم است تا بتوان از آن بهره‌برداری کرد.

متین‌فر با تاکید بر این‌که این نهاد به شدت به دنبال جذب سرمایه‌گذار برای احیاء و راه‌اندازی کاروانسراهای شهرستان است، گفت: متاسفانه تاکنون سرمایه گذاری به صورت جدی در این رابطه مراجعه نکرده است.

وی اضافه کرد: این در حالی است که بعضی از این ابنیه مانند کاروانسرای مهر، ریوند، زعفرانیه با قرار گرفتن در حاشیه جاده اصلی مواصلاتی بهترین قابلیت برای راه‌اندازی فضاهای پذیرایی و اقامتی را دارند.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار در ادامه بیان کرد: سبزوار دارای 16 کاروانسرا شامل 11 کاروانسرای برون شهری و 5 کاروانسرای درون شهری است.

وی ادامه داد: کاروانسراهای برون شهری مانند کاروانسراهای فرامرزخان، کاروانسرای صفوی معروف به رباط عرب‌ها، کاروانسرای ریوند، زعفرانیه از نوع کاروانسرای دشت با حیاط مرکزی و به سبک‌های دو ایوانی و 4 ایوانی مربوط به دوران صفویه و قاجار برای زائرین حرم مطهر امام رضا(ع) و مسافران مسیر احداث و وقف شده است.

کاروانسراهایی که در زمانی محل محل آسایش، آرامش و آمد و شد بسیاری از مسافران بوده است، به فراموشی سپرده شده که البته بر اثر گذشت زمان کاربری قدیم خود را از دست داده، اما می‌تواند کاربری‌های فراوانی برای آنها تعریف شود و درآمدهای زیادی را برای هر شهر و دیاری علاوه بر ایجاد اشتغال به ارمغان بیاورد.

متاسفانه در زمان کنونی از این قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها به خوبی استفاده نمی‌شود و درب برخی از این کاروانسراها بسته بوده و به صورت مخروبه رها شده است، امیدواریم مسوولان و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به این قابلیت‌ها بیش از گذشته توجه داشته و از آن استفاده لازم را ببرند.

گزارش از: زهرا فسنقری، خبرنگار ایسنا، منطقه خراسان

انتهای پیام