غارها از ابتدای پیدایش بشر همواره مأمنی امن بوده‌اند. از دیرباز این مکان های مخفی، انسان‌ها را از همه خطرات محفوظ نگه می‌داشتند. کمتر جایی از دنیا را می‌توان سراغ داشت که در آن غار نباشد. با خروج انسان از غار و پیدایش سکونتگاه‌های فعلی غارها به مرور زمان جزو آثار تاریخی هر قوم و ملتی درآمدند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان جنوبی، خراسان جنوبی نیز از این حیث استثناء نیست. غارهای موجود در منطقه خراسان جنوبی با توجه به شرایط مناسب طبیعی و دسترسی به منابع آب مورد توجه بوده‌اند. وجود قطعات سفالی و سایر آثار تاریخی و نیز بقایای معماری نشان دهنده حضور و استقرار انسان در این غارهاست. شباهت ویژگی‌های معماری داخل غارها و نوع مصالح استفاده شده، دوره تاریخی این غارها را به دوره سلجوقی برمی‌گرداند. در این شماره از روزنامه تعدادی غار در نقاط مختلف خراسان جنوبی را معرفی می‌کنیم.

غار پهلوان – بند آخوند

غار پهلوان در دامنه‌های غربی رشته کوه شاسکوه و در فاصله حدود 10 کیلومتری غرب روستای استند (روستای استند در دامنه شرقی رشته کوه شاسکوه قرار دارد) واقع شده است.

این غار دارای دو دهانه است که در دو دامنه شاخه فرعی یک کوه قرار گرفته‌اند. یک دهانه در دامنه جنوب کوه قرار دارد و دارای دهانه‌ای تنگ و باریک است که ارتفاع این دهانه حدود 80 سانتیمتر و عرض آن حدود یک متر است. دهانه دوم در دامنه جنوبی کوه قرار گرفته و دسترسی به آن به دلیل شیب تند صخره‌ها بدون داشتن تجهیزات کوهنوردی ممکن نیست.

این دهانه نسبت به دهانه اول بسیار عریض‌تر و مرتفع‌تر است. در پای دهانه دوم طاقی با آجر و با کمک گرفتن از تیرهای چوبی احداث شده است. این طاق دارای قوسی جناغی بوده و به منظور افزایش و هموار کردن سطح جلو دهانه غار ایجاد شده است.

راه ورود به غار از طریق دهانه اول بسیار راحت‌تر است. فضای داخلی غار بر خلاف ورودی آن بسیار مرتفع است. در داخل غار بقایای زیادی از آثار معماری قابل مشاهده است. این آثار شامل؛ دیوارهایی ساخته شده از سنگ و مقدار کمی آجر با ملات ساروج و گچ است که در نقاط مختلف غار پراکنده اند. بقایای سفالی در داخل غار نسبتاً کم است و این امر به این دلیل است که بیشتر سفال‌ها توسط افرادی که از غار بازدید می‌کنند، به خارج منتقل می‌شود.

این غار از نوع غارهای آهکی است. بر اساس شواهد موجود، این غار در دوران اسلامی مورد استفاده بوده به خصوص با توجه به وضعیت مناسب دفاعی غار می‌توانسته توسط اسماعیلیان مورد استفاده قرار گیرد. بر اساس مطالب منتشره از حوزه گردشگری خراسان جنوبی این اثر به دوران اسلامی تعلق دارد.

از سوابق پژوهشی اثر(شناسایی، بررسی، گمانه زنی، حفاری و…. )نیز جز پرونده ثبتی موجود سابقه دیگری ندارد. این بنا فاقد مالک است.

تاکنون اقدام خاصی در خصوص حریم قانونی اثر از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری صورت نگرفته است.

غار فارس

غار فارس در حدود 12 کیلومتری غرب خضری و 2 کیلومتری شمال روستای ثغوری واقع شده ‌است. نام غار فارسان برگرفته از شهر فارس می‌باشد که از شهرهای دوره‌ی ساسانی و از صدر اسلام بوده و در کتب تاریخی به نام و موقعیت آن اشاره شده‌ است. در این محل سه دهنه‌ی غار وجود دارد. یکی از این غارها که بزرگترین آنها بوده‌ است در گذشته‌ی بسیار دور فرو ریخته و تنها از آن یک هلال پل مانند در پیشانی غار باقی مانده‌ است که از نظر جغرافیایی اثری منحصر به فرد و زیباست.

سقف غار بر اثر زلزله فرو ریخته و کف آن بسیار ناهموار و شیب‌دار است. در سمت چپ این دهانه‌ی پل مانند، فضای دیگری وجود دارد که دارای فضای وسیع و دهلیزهای فرعی و متعدد است. تالار اولیه‌ی آن بسیار رفیع و حدود 8 متر ارتفاع دارد و سقف آن به شکل خرپشته‌ای می‌باشد که این اثر به شماره‌ی 3342 در فهرست آثار ملی قرار گرفته ‌است.

غار مومن

غار مومن یا وراز در فاصله یک کیلومتری شمال روستای کوچک مشارگ واقع شده است. این غار در دامنه غربی کوهی به نام وراز قرار دارد و دهانه آن در ارتفاع 65 متری زمین‌های پای کوه قرار گرفته است.

دهانه غار 2 متر ارتفاع و 1.5 متر عرض دارد. پس از دهانه فضای کوچکی قرار دارد که دو طرف آن دو راهرو دیگر واقع شده است که در دو طرف چپ و راست فضا واقع شده‌اند.

ریزش سقف غار و انباشته شدن سنگ های حاصل از این ریزش، فضای ناهموار و بسیار نامناسب برای اسکان انسان به وجود آورده است. در نزدیکی دهانه غار آثار معماری به چشم می‌خورد که با سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. این سازه که آب انبار است در سمت راست پس از ورودی غار قرار گرفته و جز این هیچ اثر معماری دیگری مشاهده نشد.

وجود این آب انبار و نیز قطعات سفالی که در فضای بیرون غار پراکنده‌اند، نشان دهنده استفاده از آن توسط انسان‌ها دارد و ریزش سنگ‌ها، که فضای داخل غار را در حال حاضر غیرمسکونی کرده‌اند، به بعد از ساخت آب انبار مربوط می‌شوند. این غار در دوره اسلامی مورد استفاده بوده است.

غار جوجه

غار جوجه در فاصله 3 کیلومتری غرب روستای ورزگ واقع شده است . این اثر تاریخی دارای دهانه‌ای به ارتفاع حدود 3 متر و عرض حدود 5 متر است و جزو غارهای آهکی محسوب می‌شود. فضای داخلی غار نسبتاً وسیع و مرتفع است، به گونه‌ای که حرکت انسان به صورت ایستاده در بیشتر قسمت‌های غار امکانپذیر است. در دالان ورودی غار، حوض انباری ساخته شده با سنگ و ملات ساروج دیده می‌شود با پلان مستطیل شکل که گوشه‌های آن را به صورت منحنی ساخته‌اند.

جوی آب کوچکی از دهانه غار به سمت این حوض انبار کشیده شده است. این سازه دارای پوشش بوده که قسمت هایی از پای طاق آن باقی مانده است و قسمتی از پوشش را نیز سقف غار تشکیل می‌دهد. سایر فضاهای غار فاقد آثار مشهود معماری است. پراکندگی قطعات سفالی در محل بسیار اندک و انگشت شمار است که این امر به دلیل تردد زیاد انسان‌ها درمحل و انتقال قطعات سفال به سایر نقاط است.

کف غار از مقدار زیادی خاک انباشته شده است، لذا احتمال وجود آثار فرهنگی و تاریخی منقول و غیرمنقول در زیر انبوه خاک بسیار زیاد است. موقعیت طبیعی خاص غار یعنی قرارگرفتن آن در دامنه شیب دار کوه و محلی که اشراف کامل به مسیرهای ارتباطی به دهانه غار دارد، موقعیت دفاعی مناسبی به آن داده است. از سوی دیگر موقعیت دهانه غار به صورتی است که پیداکردن آن نسبتاً مشکل است. فضاهای وسیع درون غار و آزادی عمل ساکنان آن مزیت دیگر این غار است، لذا محل مناسبی برای پناه گرفتن گروه‌های انسانی است. براساس شواهد موجود به خصوص آب انبار، این غار می توانسته توسط فرقه اسماعیلیه مورد استفاده قرار بگیرد.

غار ملک

غار ملک در فاصله 43 کیلومتری قاین و در نزدیکی دهکده کوچک رومشتیک قرار دارد. دسترسی به این غار با 1.5 ساعت پیاده روی از بیراهه‌ها امکان‌پذیر است. عمق غار 40 متر و عرض متوسط آن 3 متر و ارتفاع متوسط آن 2.5 متر است.

دهانه غار در ارتفاع 5 متری از کف رودخانه واقع شده است. کف غار انباشته از رسوبات و دیواره‌های آن از جنس توروس است. در قسمت‌هایی از غار نشانه‌هایی از سکونت انسان یافت شده است.

غار فاطمه

غار فاطمه در 85 کیلومتری غرب قاین و 3 کیلومتری جنوب غربی روستای دوست آباد در ارتفاع 100 متری بر روی کوه صخره ای دوست آباد وجود دارد. عمق نهایی این غار حدود 10 الی 12 متر است و در آن آثار زندگی غار نشینی به طور سطحی شناسایی شده است.

غار پل خیر

غار پل خیر در 25 کیلومتری غرب قاین به فاصله یک کیلومتری روستای اندریک واقع شده است. دهانه غار در ارتفاع 40 متری کف رودخانه قرار دارد ، فضاهای داخل غار در دو جهت افقی و عمودی است؛ دیواره های توروس بوده که بر اثر گردش آب در آخرین دوره زمین ساختی به وجود آمده است. ورودی غار راهروی نامنظمی به ارتفاع 18 متر است و در ادامه آن پیشروی بدون امکانات و تجهیزات لازم غیر ممکن است.

در داخل غار تشکیلات بسیار زیبای آهکی وجود دارد ، تمامی سطح غار انباشته از سفال های پیش از تاریخ و دوره اسلامی است و در یک کیلومتری جنوب شرقی غار نیز چشمه آب آشامیدنی وجود دارد که منبع تامین آب انسان های ساکن این غار بوده است ،سکونت در این غار تا دوره سلجوقی ادامه داشته است.

غار بزمرده

غار بزمرده که به غار میانگو نیز مشهور است، در فاصله 28 کیلومتری شمال غرب قاین و 6 کیلومتری شمال غرب روستای مهنج در محلی موسوم به تک الغاره واقع شده است. دهانه غار در ارتفاع 60 متری از کف بر دامنه کوه ال غاز قرار دارد ، عمق غار حدود 120 متر و ارتفاع متوسط آن 3 متر است و از تالارها و دهلیزهای متعدد تشکیل شده است. کف غار صعب العبور بوده و آثار سکونت انسان مربوط به دوره تاریخی پیش از تاریخ در آن شناسایی شده است.

چشمه ای با آب شیرین در فاصله 1.5 کیلومتری جنوب غار قرار دارد.

غار تجرگ

روستای تجرگ در فاصله 30 کیلومتری غرب قاین واقع شده است. در شمال غربی تجرگ در دامنه کوه صخره ای ترشاب غار تجرگ واقع است.

این غار دارای فضای اصلی و چند فضای فرعی در طرفین است، آثار سکونت انسان در این غار نیز مشهود است در روبه روی این غار چشمه آب معدنی وجود دارد که آب آن به خاطر داشتن املاح معدنی و گوگرد ترش است.

گزارش از: عصمت برزجی، خبرنگار ایسنا، منطقه خراسان‌جنوبی

انتهای پیام