اشاره‌:
آن‌چه كه درپي مي‌آيد سومين بخش از كارگاه «سياست‌هاي توليد بذر و نهال» است كه از سوي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با حضور خانم مريم رحمانيان كارشناس موسسه‌ي توسعه پايدار و محيط زيست و نماينده‌ي خاورميانه دركميته‌ي بين المللي برنامه ريزي براي حاكميت غذا(International Planning Committee for Food Sovereignty - IPC) و احمد طاهري با بيش از 30 سال سابقه در بخش اجرا و تحقيقات كشاورزي و مسوول كميته‌ي توليدكنندگان محصول سالم انجمن علمي كشاورزي بوم شناختي ايران و مديرعامل تشكل توسعه پايدار دشت گرمسار برگزار شد.
در اين كارگاه اهميت جايگاه بذر به‌عنوان نهاده‌اي اوليه و مهم مورد بررسي قرار مي‌گيرد، به‌نحوي‌كه بسياري از كشورها درنظر دارند توليد اين نهاده را در انحصار خود در آورند تا بتوانند با ارائه‌ي بذور هيبريد كه تنها مي‌توانند در شرايط خاص و بهره‌گيري از نهاده‌هاي كشاورزي(سم، كود شيميايي، ماشين آلات و...)  كه اغلب توسط همان شركت‌هاي توليد كننده‌ي بذر توليد مي‌شوند  به سودهاي كلاني در اين راستا دست يابند.
گفتني‌ست استفاده از بذرهاي هيبريد وارداتي كه از آنها به‌عنوان بذرهاي يك‌بار مصرف نيز ياد مي‌شود منجر به از بين رفتن استقلال و به‌خطر افتادن امنيت غذايي و ملي كشورهاي واردكننده‌ي خواهد شد.
باوجود آن‌كه بيشتر كشاورزان جهان از بذرهاي خودمصرفي استفاده مي‌كنند كه اين بذور علاوه بر رايگان بودن، بومي مناطق كشت و زرع نيز هستنند و نسبت به تنش‌هاي گوناگوني همانند خشكي، آفات، بيماري‌ها و سرمازدگي مقاومت خوبي از خود نشان مي‌دهند، سازمان تجارت جهاني و كنوانسيون upov در تلاش هستند تا با ارائه‌ي تبليغات مثبت كشاورزان را تشويق به خريد بذرهاي شركت‌هاي چندمليتي و عدم استفاده از بذرهاي بومي كنند.
 در ادامه بخش سوم اين كارگاه به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.
 

*كشاورزان خرده‌پا توانايي تحمل ريسك‌هاي سنگين را ندارند*

رحمانيان:
درحال حاضر بر اساس قوانين موجود دربرخي از كشورها (10%)، كشاورزان آنها اجازه ندارند از بذرهاي خودمصرفي استفاده كنند و متاسفانه قانون‌هاي اين ‌چنيني از سوي شركت‌هاي چند مليتي به ديگر كشورها تحميل مي‌شود.
اين شركت‌ها چشم به90 درصد كشورهايي دوخته‌اند كه از بذر خود مصرفي استفاده مي‌كنند و درنظر دارند با ‌ترويج بذرهاي هيبريدي توليد شده در اين شركت‌ها كشاورزان ديگر كشورها را به خود وابسته كنند ابزار علمي كه با استفاده از آن اين بذور را توليد مي‌كنند به نحوي طراحي شده‌اند كه بذرهاي كشت شده تنها يك بار محصول مي‌دهند و اگر آن‌را براي بار دوم بكارند محصول خوبي نخواهند داد؛ اما اين سياست را نمي‌توانند براي تمام بذرها اعمال كنند چراكه برخي از بذرها داراي خودلقاحي هستند و توسط گرده‌هاي خود بارور مي‌شوند بنابر اين موسسان اين شركت‌هاي بزرگ تصميم گرفتند علاوه بر ابزار علمي از ابزار قانوني نيز استفاده كنند و با استفاده از قانون جلوي كشت بذرهاي خود مصرفي و بومي ‌را بگيرند و به كشاورزاني كه مي‌توانند از بذر خود مصرفي استفاده كنند بگويند بر اساس قانون شما نمي‌توانيد اين كار را انجام دهيد. اين موضوع بيان‌گر نفوذ و قدرت شركت‌هاي چند مليتي است به نحوي‌كه از دولت مي‌خواهند كه قوانين خود را به نفع آنها تدوين كنند. در كشور ما كه اكثريت كشاورزان خرده پا و معيشتي بوده و حدود80 درصد آنها كمتر از پنج هكتار زمين دارند بنابراين وضعيت اقتصادي اين افراد اين اجازه را به آنها نمي‌دهد كه از شركت‌هاي نام‌برده خدمات و كالا دريافت كنند اگر قرار باشد بذرهاي آنها به تمام دنيا تحميل شود كشاورزان مجبور مي‌شوند كه استفاده از بذرهاي خود مصرفي را به‌تدريج كنار بگذارند.
متاسفانه تجارت جهاني در سال‌هاي اخير كشاورزاني را كه توان مالي آنها پايين است را با مشكلات بسياري مواجه كرده است، در كشورهندوستان بيش از20 هزار كشاورز به‌دليل آن‌كه نتوانستند وام‌هايي را كه براي خريد بذر، سم و ديگر نهاده‌ها از بانك‌هاي پرداخت كنند خودكشي كردند چون آن‌ها خرده پا هستند و زير قرض رفته اند چرا كه بيشتر كشاورزان هندي خرده پا هستند و براي افزايش عملكرد، كشت بذر پر محصول وارداتي و درپي آن خريد سم و كود شيميايي مجبور به دريافت وام شدند اما با وجود تمام تبليغات مثبتي كه از سوي سازمان تجارت جهاني وجود داشت آنها نتوانستند وام‌هاي خود را پرداخت كنند و بدليل آن‌كه مقروض بودن از لحاظ فرهنگ آنها قابل قبول نيست اقدام به خودكشي كردند و شايد نحوه‌ي خودكشي اين زارعين حرف زيادي براي گفتن داشته باشد چراكه آن‌ها با خوردن سم شيميايي خود را از بين مي‌برند.
ما بايد هميشه شرايط مالي و معيشتي كشاورزان خرده‌پا را درك كنيم چراكه آنها به پول محصولات همان 2-3هكتار زمين خود احتياج دارند و نمي‌توانند همانند كشاورزاني كه سطح زير كشت آنها بالاست ريسك كنند؛ براي نمونه كشاورزي كه 100 هزار هكتار زمين دارد اگر بخشي از محصولاتش بدليل كشت بذر گياهان غيربومي منطقه و وارداتي از بين برود آسيبي نبيند و بتواند آن ريسك را تحمل كند اما كشاورزان خرده پا بسيار آسيب پذير هستند.

*كارشكني‌هاي كنوانسيون upov درمورد بذر خودمصرفي*

خبرنگار:
در صحبت‌هاي خود به اين موضوع اشاره كرديد كه شركت‌هاي چندمليتي اجازه‌ي كشت بذور خودمصرفي را به زارعين نخواهند داد براي خوانندگان توضيح دهيد بر اساس چه قانون و يا سند اين حق براي آنها بوجود مي‌آيد؟

رحمانيان:
سازمان و يا كنواسيوني بين المللي و خصوصي به نام upov وجود دارد كه از موسسان آن مي‌توان به كشورهايي همانند فرانسه و سوئيس اشاره كرد كه در اروپا صنعت بذر بسيار قوي دارند، اين كنوانسيون حدود 40 سال است كه تاسيس شده و اعضاي آن به تبليغات مثبت در ارتباط با كشت بذور يكبار مصرف و اصلاح شده مي‌پردازند، هم‌چنين كشورهايي كه بخواهند به عضويت اين كنوانسيون درآيند بايد بذور خود مصرفي را كنار گذارند.
15-10 سال پيش كشورها انگيزه‌اي نداشتند براي عضويت درupov نداشتند چراكه قوانين و سياست‌هاي آن تنها به نفع كشورهايي كه صنعت بذر بسيار قوي داشتند و مي‌توانستند علاوه بر تامين بذر داخلي به كشورهاي ديگر نيز صادرات داشته باشند بود.
اما بر اساس قوانين سازمان تجارت جهاني كه از حدود 14 سال پيش كه فعاليت خود را شروع كرده است، كشورهاي عضو اين سازمان بايد نظامي ‌داشته باشند كه به موجب آن مالكيت بذر براي محققين آن حفظ شود چراكه آن بذر به اسم محقق آن ثبت و حق و حقوق آن براي هميشه محفوظ خواهد شد و اگر زارعي بخواهد آن بذر را بكارد بايد حق آن‌را به محقق پرداخت و يا رضايت آن‌را جلب كند.
هم‌چنين اين سازمان به اعضاي خود پيشنهاد داده است براي حفظ حق مالكيت بذربهتراست كه عضويت درupov را بپذيرند بسياري از دولت‌ها نيز بدليل آن‌كه تبليغات سازمان تجارت جهاني و upov را باور كردند و ترجيح مي‌دهند قوانين موجود را بپذيرند و زحمت بازنويسي و يا تدوين قوانين جديد را نكشندعضويت در upovرا پذيرفتند.
متاسفانه در كشور ما نيز عده‌اي معتقد هستند كه بايد عضويت در upov را بپذيريم تا بتوانيم از اعضاي سازمان تجارت جهاني شويم، درصورتي‌كه اين باور نادرست است.عضويت در در طي 15- 14 سالي كه از تاسيس سازمان تجارت جهاني مي‌گذرد آمار اعضا upov نيز بيشتر شده است؛ لازم به توضيح است قوانين و سياست‌هاي اين سازمان هر 15- 10 سال يك بار مورد بازنگري قرار مي‌گيرند، و سخت‌گيرانه تر مي‌شوند به‌نحوي‌كه در سال‌هاي ابتدايي تاسيس اين كنواسيون صد درصد با كشت بذور خود مصرفي ممانعت نمي‌كردند اما در upov 1991 كه درواقع جديدترين آن است تا حد زيادي مصرف بذر مصرفي جلوگيري كرده است و به‌طور حتم در بازنگري بعدي جلوي مصرف آن را به‌صورت 100 درصد خواهند گرفت.
براساس upov، 1991 هر كشاورزي مي‌تواند از بذرخودمصرفي تنها درمزرعه‌ي خودش استفاده و اجازه ندارد بذري كه توليد مي‌كند حتي به‌عنوان هديه به همسايه و حتي پدر و يا برادر خود ارائه دهد. شركت بذر monsatanto كه از توليدكنندگان بزرگ بذر مي‌باشد درصورتي‌كه مطلع شود كشاورزي از بذر خود مصرفي استفاده كرده و به آن شركت حقي را پرداخت نكرده است اين حق را دارد كه ميزاني از محصول زارع را تصاحب كند حتي مي‌تواند از فرآورده‌ي آن محصول مانند آرد، نان، روغن و... براي خود استفاده كند.

خبرنگار:
مسوولان شركت‌هاي چندمليتي همانند شركت نام برده چگونه متوجه مي‌شوند كه براي نمونه زارع كشور اندونزي يا ديگر كشورها از بذر خودمصرفي استفاده كرده‌اند؟

رحمانيان:
قوانين درپيش گفته شده به مدت چندين سال است كه در كشور آمريكا اجرا مي‌شود شركت monstanto در روستاها و مناطق كشاورزي جاسوس دارند، به‌نحوي‌كه شماره‌هاي مربوط به اين شركت رايگان بوده و افراد مي‌توانند به راحتي با آنها تماس بگيرند و بدون آن كه اسم خود را بگويند و يا هزينه‌اي بابت تلفن انجام شده پرداخت كنند اطلاع دهند كه فلان كشاورز از بذر خود مصرفي استفاده كرده است و اطلاعات مربوط به شخص خطاكار را ارايه دهند.
هنگامي‌كه اين شركت به كشاورز بذرمي‌فروشد با وي قراردادي امضا مي‌كنند كه بر اساس آن حق استفاده از بذر خود مصرفي را ندارد، و اگر از آن سرپيچي كنند پرونده‌ي آنها در دادگاههاي آمريكا مورد بررسي قرار خواهد گرفت باتوجه به نفوذ و قدرت اين شركت‌ها و بهره‌گيري از وكيلان خبره در نهايت كشاورزان محكوم خواهند شد بسياري از اين زارعين اظهارمي‌كنند «ما از اين شركت‌ها آن قدر مي‌ترسيم كه حاضريم هزينه‌هاي بي‌موردي كه در اين باره به ما تحميل مي‌شود را بپذيريم اما خود مصرفي را كنار بگذاريم». اگر دولتي عضويت در upov را بپذيرد تمام كشاورزان آن كشور نيز بايد از قوانين آنها اطاعت كنند.

خبرنگار:
در حال حاضر كشاورزان ما بذرها خود را بيشتر از كجا تامين مي‌كنند؟

طاهري:
بيشتر از بذرهاي خودمصرفي و يا بذرهايي كه مراكز خدماتي به آنها ارائه مي‌دهند استفاده مي‌كنند، بذور سبزي و صيفي، ذرت و تاحدودي برنج نيز هيبريد هستند؛ در حال حاضر با وجود حمايت‌هايي كه از بذرهاي هيبريد مي‌شود اما كشاورزان تمايل زيادي به كشت اين نوع از بذرها ندارند و ترجيح مي‌دهند از بذرهاي خود مصرفي با عملكرد بالا و مقاومت در برابر عوامل تنش‌زا استفاده كنند.
تجارت جهاني امروزه تا به آنجا پيش رفته است كه الگوي كشت مناطق در سطوح بين المللي مطرح مي‌شود، و درنظر دارد كشت‌ محصولات را يكپارچه و صنعتي كند براي نمونه براي كشاورزان تعيين مي‌كند كشت ذرت را جايگزين گندم و جو كنيد چراكه اين محصول براي سوخت‌هاي زيستي داراي اهميت است، سياست‌هاي اعمال شده از جانب اين سازمان منجر به آن شده است كه امسال پنبه كاراني همانند كشورما آسيب ببيند و براي آنها برداشت محصولات‌شان صرفه‌ي اقتصادي نداشته باشد و كشاورزان نتوانند محصولات خود ر ا بفروشند.

*آن‌چه امسال بر سر طلاي سفيد آمد*

رحمانيان:
متاسفانه افرادي كه در اين راستا از واردات پنبه سود مي‌برند و واسطه‌گران از اين موضوع حمايت مي‌كنند؛ متاسفانه در خريد و فروش هميشه سود وجود دارد اما در توليدات سود چنداني وجود ندارد.
ما به عنوان كشوري كه هنوز عضو سازمان تجارت جهاني نشده‌ايم مي‌توانيم قاطعانه جلوي واردات بايستيم و از محصولات داخلي خود حمايت كنيم براي نمونه پنبه‌كاران ايراني كشاورزان آفريقايي را دليل عدم برداشت و فروش محصول خود مي‌دانند چراكه ميزان زيادي محصول پنبه از كشور آنها وارد كشورما شده است همان‌طور كه برنج كاران ايران و جهان توليدكنندگان برنج در تايلند را متهم مي‌كنند و آنها را عامل بيچارگي و ورشكستگي خود مي‌دانند در صورتي‌كه با نگاهي عميق‌تر مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه توليدكنندگان و كشاورزان آفريقايي، آسيايي، آمريكايي و ... از اين موضوع سود نمي‌برند و وضعيت معاش و اقتصاد بساماني نيز ندارند و در واقع دلالان و واسطه‌گران عواملي هستند كه از تجارت آزاد و آسيب زدن به توليدكنندگان كشورهاي گوناگون سود مي‌برند.

خبرنگار:
از صحبت‌هاي شما مي‌توان اين‌گونه استنباط كرد كه تنها راه كوتاه كردن دست واسطه‌ها حمايت دولت از كشاورزان است.

رحمانيان:
به باور من به‌جاي آن‌كه تعرفه‌ي محصولات كشاورزي صفر شود بايد تجديد نظري در تعرفه‌هاي خودروسازي شود و آن‌چه با هويت، سلامت و طبيعت سر و كار دارد بايد حمايت شود نه آن كه به طبيعت آسيب مي‌رساند ماشين هر جايي مي‌تواند توليد شود اما خود كفايي و استقلال كشور توسط كشاورزي تامين مي‌شود و سياست گذاران بايد به اين مساله بيشتر توجه كنند.

طاهري:
خودكفايي نقش بسيار مهمي در امنيت غذايي، حفظ استقلال كشاورزان و كشور دارد. در صورتي‌كه ما بخواهيم كشاورزي صنعتي را در كشور اجرا كنيم از منظر نهاده 100 درصد وابسته مي‌شويم چراكه كشت و توليد اين محصولات نيازمند آب، ماشين آلات يا علفكش Monstanto ‌اي است كه آنها به ما ارايه مي‌دهند و تمام اين مسائل موجب وابستگي مي‌شود، چراكه كشاورز اگر جايگزين پيدا نكند مجبور است از محصولات خارجي استفاده ‌كند.

رحمانيان:
دسترسي به بانك ژن و بذر بومي‌ حياتي است بايد به مشكلات اين بخش با ديد وسيع نگاه كرد و تشكل‌هاي كشاورزان مي‌تواند نقش مهمي ‌در اين باره ايفا كنند. متاسفانه سازمان تجارت جهاني است براي نمونه قيمت پنبه را در سطح جهان تعيين مي‌كند اما وجود تشكل‌ها و تعاوني‌ها دراين باره مي‌تواند نقش مهمي در حمايت از پنبه كاران خود داشته باشد.

انتهاي پيام

گفت وگو: مهندس مرجان طاووسي
خبرنگارمهندسي كشاورزي سرويس مسائل راهبردي ايران