اشاره:
در ويرايش نخست دومين بخش از مقاله‌ي «رهيافتهاي گوناگون ترويج» از مجموعه‌ي متون آموزشي «مفاهيم مهندسي كشاورزي-ترويج» كه ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌پژوهان بخش كشاورزي تدوين شده است.
سرويس مسائل راهبردي ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود.
سرويس مسائل راهبردي ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نيازهاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (isnakeshavarzi@yahoo.com) و انتشار ديدگاه‌ها و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد و يا تكميل يا ويرايش هر يك از گزارش‌ها و مقالات موجود اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل اين مقاله به حضور خوانندگان تقديم مي‌گردد.
*رهيافت پروژه*
پيش‌فرض اين رهيافت آن است كه ديوان‌سالاري گسترده در نظام دولتي كه در برخي از رهيافت‌ها به چشم مي‌خورد، بعيد است كه برروي توليد كشاورزان يا روستائيان تأثير بسزايي داشته باشد و فرض ديگر آن است كه با تزريق وسيع منابع خارجي طي مدت زمان مشخص دريك مكان خاص مي‌توان به نتايج بهتري دست يافت. هرچند اين رهيافت ممكن است به‌صورت مقطعي دريك زمان و مكان خاص به اجرا درآيد اما اين فرض وجود دارد كه اگر رهيافت موفق باشد، بعداً درنقاط ديگر كشور تكرار مي‌شود.
دربرخي از پروژه‌ها هدف نشان دادن اين است كه درمنطقه‌ي تحت پوشش پروژه چه كاري را مي‌توان درمدت زمان كوتاه انجام داد. در ديگر پروژه‌ها، هدف آزمون‌هاي گوناگون روش‌هاي ترويجي است تا بتوان دريافت كه براي يك وضع خاص مناسب‌ترين روش كدام است. سومين هدف ممكن است تدارك ديدن اجزاي ترويج جهت تلفيق دريك پروژه توسعه همه جانبه روستائي (با كشاورزي) بزرگتر باشد. يكي از نمونه‌هاي بارز اين رهيافت مركز آموزش و توسعه تانا (Thana) يا پروژه‌ي كاميلا است كه در اوايل دهه‌ي 1960 در پاكستان شرقي (بنگلادش فعلي) اجرا شد. كنترل برنامه‌ريزي اين پروژه‌ها معمولاً درخارج از روستا و توسط دولت مركزي يا مؤسسه‌ي خيريه‌ي حمايت‌كننده و يا تركيبي از اين‌ها صورت مي‌گيرد. معمولاً كاركناني به‌طور موقت جذب پروژه مي‌شوند و پس از اتمام آن به سركارهاي خود بازمي‌گردند، كه در اين مدت از امكانات و مزاياي خوبي برخوردار شوند. با بررسي تغييرات كوتاه مدت ايجاد شده درمحل پروژه مي‌توان موفقيت آن‌را ارزيابي كرد. ازمزاياي اين رهيافت ارزيابي آسان‌تر، كارآيي به سرعت نتيجه دادن پروژه و كسب تجربه براي طراحي پروژه‌هاي ديگر است. ازمعايب آن عدم كنترل دقيق هزينه‌ها، خاتمه‌ي فعاليت ترويجي با اتمام پروژه و توجه مضاعف به كاركناني است كه معمولاً با ترويج همكاري خود را ادامه نمي‌دهند.
*رهيافت توسعه‌ي نظام‌هاي زراعي*
غالباً تلاش‌هايي كه براي ترويج كشاورزي صورت گرفته‌اند، با شكست مواجه شده‌اند، زيرا فناوري‌هايي كه در دسترس كاركنان ميداني ترويج قرارداشته‌اند مناسب نظام‌هاي زراعي محلي نبوده‌اند. براي نمونه هنگامي‌كه كمبود كارگر، زمين مازاد و سرمايه‌ي فراوان وجود دارد، تراكتور فناوري بسيارخوبي براي كشاورزي است. هنگامي كه مروجان سعي كردند تراكتور را در نقاطي كه دچار مازاد نيروي كار، كمبود زمين و فقدان سرمايه بودند رواج دهند، طرح ترويج با شكست مواجه شد. البته سرزنش مروجان به خاطر چنين ناكامي‌هايي صحيح نيست، زيرا فناوري‌هايي كه معرفي‌اش به آن‌ها محول شده بود، مناسب نيازها و علائق مخاطبان‌شان نبود. پيش‌فرض اين رهيافت آن است كه فناوري متناسب با نيازهاي كشاورزان به‌ويژه كشاورزان خرده‌پا وجود ندارد و لازم است در محل ايجاد شود. در اين رهيافت برنامه‌هاي طرح به آرامي درطي يك فرآيند تكامل مي‌يابند و ممكن است براي هرنوع نظام اكولوژي- زراعي متفاوت باشند.
كنترل و اجراي طرح دراين‌جا برعهده كشاورزان محلي، مسوولان ترويج كشاورزي و محققان كشاورزي است؛ رهيافت توسعه‌ي نظام‌هاي زراعي زمينه‌ي مشاركت گسترده‌تر كشاورزان در فرآيند توليد و انتقال فناوري را فراهم‌تر مي‌سازد، ضمن اين‌كه شرايط براي حضور محققان در مزارع بوجود مي‌آيد تا از نزديك با مشكلات كشاورزان وضعيت، موقعيت كاري آن‌ها آشنا شوند. ويژگي‌هاي اساسي رهيافت توسعه نظام‌هاي زراعي به شرح ذيل است:
-رهيافتي براي توسعه است.
-برمشاركت فعال كشاورز استوار است.
-ازسازمان‌هاي موجود كشاورزان استفاده مي‌كند.
-هدفش اين است كه مبتني برحفظ و نگهداري باشد.
-خانواده يا خانوار كشاورز را جزء لاينفك نظام زراعي مي‌داند.
-تصديق مي‌كند كه توسعه‌ي نظام‌هاي زراعي به فراهم بودن خدمات پشتيباني كه نيازها و خواسته‌هاي كشاورزان را تأمين مي‌كند بستگي دارد.
-درجاهايي گسترش مي‌يابد كه فعاليت‌هاي تحقيقاتي نظام‌هاي زراعي وجود دارد.
-سازو كار مؤثري براي توسعه و انتقال فناوري‌هاي كشاورزي است.
-مي‌تواند رهيافتي مستمر باشد.
از طريق ميزان پذيرش فناوري‌هاي به‌كارگرفته شده مي‌توان موفقيت اين رهيافت را ارزيابي كرد. ازمزاياي آن افزايش تناسب فناوري با شرايط لازم يا نظام بهره‌برداري و بهبود پيوند بين مروج، محقق و كشاورز است. ازمعايب آن نيز مي‌توان بالا بودن هزينه، كند بودن حصول نتايج، وابستگي به تخصص‌هاي مختلف كشاورزي و دشواري كنترل اداري و اجرايي را برشمرد.
*رهيافت تسهيم هزينه*
پيش‌فرض اين رهيافت آن است كه هر طرح آموزش غيررسمي درصورتي كه بهره‌مندان آن در بخشي از هزينه‌ها سهيم شوند، موفق‌تر خواهد بود. فرض براين است كه اگر هزينه‌ها ميان متوليان خارجي طرح و گروه‌هاي موردنظر داخلي آن تقسيم شود احتمال بيشتري وجود دارد كه طرح مناسب شرايط محلي باشد و كاركنان درجهت منافع مخاطبان طرح گام بردارند. البته اين فرض نيز وجود دارد كه كشاورزان آن قدر فقيرند كه نمي‌توانند تمام هزينه‌ها را بپردازند، ازاين رو دولت‌هاي مركزي و منطقه‌اي نوعاً بخش اعظم اين هزينه‌هاي را بپردازند تعهدشان نسبت به مشاركت بيشتر مي‌شود. هدف اين رهيافت آن است كه به كشاورزان كمك كند تا مطالبي را كه دانستن آن براي بهبود وضع زندگي و توليدات كشاورزي‌شان لازم است، فراگيرند. به دليل اين هدف است كه افراد محلي مايلند بخشي از هزينه‌ها را بپردازند؛ كنترل برنامه‌ريزي طرح دراين رهيافت مشتركاً توسط سطوح گوناگوني كه هزينه‌ها را مي‌پردازند انجام مي‌شود. موفقيت آن نيز براساس تمايل و توانايي كشاورزان براي تأمين بخشي از هزينه‌ها به‌طورفردي يا ازطريق واحدهاي دولتي محلي سنجيده مي‌شود. از مزاياي آن افزايش كنترل محلي بر برنامه‌ريزي طرح، كاهش فشار هزينه خدمات ترويجي بر دولت و افزايش پاسخگويي مروجان است. از معايب رهيافت تسهيم هزينه، دشواري كنترل مسائل مالي و اداري است.
*رهيافت مؤسسه‌ي آموزشي*
رهيافت ديگر ترويج كشاورزي، جلب مشاركت مدارس، دانشكده‌ها و دانشگاه‌هاي كشاورزي است. نقش اصلي اين مؤسسات، آموزش و تحقيق است كه مي‌توانند ترويج را به‌عنوان فعاليت فرعي به آن‌ها الحاق كند. پيش‌فرض اين رهيافت آن است كه مدارس و دانشكده‌هاي كشاورزي دانش فني مناسب و مفيد براي كشاورزان را در اختيار دارند. هم‌چنين فرض برآن است كه كادر آموزشي براي اين‌كه بتوانند درتدريس كشاورزي معلمان خوبي باشند، لازم است با كشاورزان واقعي مراوده داشته باشند؛ هدف اين رهيافت دوگانه است. از يكسو به روستاييان كمك مي‌شود تا كشاورزي علمي را بياموزند و از سوي ديگر معلمان و دانش‌آموزان با شرايط واقعي كشاورزي آشنا مي‌شوند. برنامه ريزي طرح در اين رهيافت به وسيله كساني كه دوره تحصيلي موسسه آموزشي را تعيين مي‌كنند، كنترل مي‌شود. اجراي آن نيز از طريق آموزش غير رسمي گروهي، فردي و يا ديگر روش‌ها و فنون صورت مي‌گيرد. موفقيت اين رهيافت از طريق تعداد مخاطبان و ميزان مشاركت كشاورزان در فعاليت‌هاي ترويجي و يا ميزان فراگيري دانش‌آموزان و معلمان از كشاورزان سنجيده مي‌شود. مزاياي اين رهيافت عبارتند از: كاهش هزينه براي دولت مركزي زيرا مي‌تواند تعداد مروجان را كاهش دهد، برقراري رابطه ميان مروجان، كشاورزان و دانشمندان و معلمان و امكان استفاده دانشگاه‌ها يا مدارس كشاورزي از پتانسيل موجود در بخش براي آموزش و تحقيق از معايب آن مي‌توان اين موارد را برشمرد: عدم امكان برقراري ارتباط براي بسياري از استادان و معلمان با روستاييان به زبان ساده و محلي و ايجاد رقابت بين مروجان با معلمان.
انتهاي پيام
نظرات