اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد، ويرايش نخست هفتمين بخش از مقاله‌ي «راهبرد‌ها و استراتژي‌هاي پيشگيري از مصرف مواد مخدر» از مجموعه‌ي مقالات آشنايي با مفاهيم علوم اجتماعي، ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌ پژوهان‌اجتماعي ا‌ست كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران تدوين شده است.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به دنبال بررسي موضوع مهندسي فرهنگي و اهميت پيشگيري و كنترل آسيب‌هاي اجتماعي در اين زمينه به بررسي اين موضوع مي‌پردازد. 
اين مقاله به توضيح درباره‌ي نظريه‌هاي مختلف جامعه‌شناسان درباره‌ي اعتياد و مصرف مواد مخدر مي‌پردازد. در بخش‌هاي بعدي اين مقاله، راهبردها و استراتژي‌هاي پيشگيري از مصرف مواد مخدر توضيح داده خواهد شد. 
مقالات «آشنايي با مفاهيم علوم اجتماعي» با ادبياتي ساده، مفاهيم تخصصي را براي خواننده توضيح مي‌دهد كه با استفاده از آن‌ها تا حدودي مي‌توان به ارزيابي سياست‌گذاري اجتماعي پرداخت. سرويس مسائل راهبردي ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود. سرويس مسائل راهبردي ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت(ahbord.isna@gmail.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.  
در ادامه متن كامل اين مقاله به حضور خوانندگان تقديم مي‌شود.

استراتژي متوازن بر سه محور اساسي استوار است:
1- قطع مصرف مواد مخدر قبل از شروع آن
2- درمان افراد معتاد
3- نابودي بازار مواد مخدر
كه در مقاله پيشين دو محور اول و دوم توضيح داده شد و در ادامه به محور سوم آن مي‌پردازيم.

3ـ سومين محور راهبرد متوازن نابودي بازار مواد مخدر است:
راهبرد كنترل مواد مخدر بر رابطه ميان عرضه و تقاضاي مواد مخدر تاكيد دارد زيرا اين رابطه‌اي است كه در رفتار متعادان به خوبي مشهود است. معهذا حتي معتادان مواد مخدر نيز به خوبي از قيمت و خلوص موادي كه مصرف مي‌كنند مطلع هستند و مي‌توانند تقاضاهاي‌ خود را با شرايط بازار هم‌خوان سازند، بنابراين اين امر نبايد تعجب‌آور باشد. معتادان مجبورند تمام درآمد خود را صرف مواد مخدر غيرقانوني نمايند و اين در حالي است كه افزايش قيمت‌ها در بازار موادي هم‌چون هروئين و كوكائين و كيفيت نامطمئن آن‌ها باعث مي‌شود كه مصرف كنندگان ديگر نتوانند بيش از اين پول قرض كنند يا دست به سرقت بزنند.
مصرف كنندگان مواد مخدر به عوامل بازار واكنش نشان مي‌دهند زيرا تجارت مواد مخدر به خودي خود يك بازار سودآور است، هر چند كه موانع متعددي در آن وجود دارد. براي اين‌كه تجارت مواد مخدر را يك بازار بدانيم بايد چالش‌هاي موجود و درس‌هاي برگرفته از تجارب قبلي را مدنظر قرار دهيم. تجارت مواد مخدر عاملي نيست كه به خودي خود متوقف شود بلكه يك مجموعه سودآور است كه مزايا و مضرات خاص خود را دارد. هر اقدامي كه هزينه تجارت مواد مخدر را بيشتر و سود آن را كمتر سازد، گامي در راستاي نابودي اين بازار خواهد بود. اما اگر تجارت مواد مخدر نوعي فعاليت تجاري تلقي شود، گام بعدي بايد بررسي روش كاري آن و يافتن فعاليت‌ها و بخش‌هاي آسيب‌پذير آن باشد كه مي‌توان چه در داخل و چه در خارج مورد حمله قرار داد. اين فعاليت‌ها و بخش‌ها عبارتند از منابع كشاورزي تجارت مواد مخدر، ساختار مديريت آن، سيستم‌هاي پالايش و حمل‌ونقل، منابع مالي و تصميم‌گيري‌هاي سازمان آن. هر يك از اين‌ها از جمله عوامل موثر در اين بازار هستند.
براي كاهش اين فعاليت‌ها بايد بخش‌هايي كه قاچاقچيان در آن‌ها سرمايه‌گذاري مالي و زماني كرده‌اند و به سوي سودهاي هنگفتي دست يافته‌اند را مشخص و آسيب‌پذيرترين بخش‌هاي آن را مورد هدف قرار داد. وقتي اين بخش‌هاي آسيب‌پذير مشخص شدند و مورد هدف قرار گرفتند، آن گاه كارآيي اين نوع تجارت و سرمايه‌گذاري‌هاي قاچاقچيان محو شده و از ميان خواهد رفت. نابود ساختن بازار داخلي: هم‌چنان كه دولت‌ها با چالش‌هاي عيني و اضطراري مجازات مجرمان و جمع‌آوري مواد مخدر از خيابان‌ها مواجهند، تمركز ما بايد بر هدف قرار دادن تجارت مواد مخدر به عنوان يك كسب و كار باشد و بايد تا آن‌جا كه مي‌توان هزينه اين نوع تجارت را بالا برد. بايد با استفاده از شيوه‌هاي جامع‌تر،‌ هزينه‌هاي قاچاقچيان را افزايش دهيم و اجازه ندهيم كه تجارت مواد مخدر خود را احيا كند و مجددا سر و شكل بگيرد. در بعد داخلي بايد تمركز جديد ما بر درآمدهاي غيرقانوني ناشي از تجارت مواد مخدر باشد و بدانيم كه قاچاقچيان تنها به دنبال پول درآوردن هستند. در راستاي استراتژي حمله به بخش‌هاي آسيب‌پذير قاچاق‌چيان، منابع مالي دولت بايد بر متلاشي ساختن و نابودي سازمان‌هاي مهم قاچاق مواد مخدر و فعاليت‌هاي پول‌شويي آنان متمركز باشد.

يك‌پارچه ساختن اقدامات:
همكاري بسياري از سازمان‌هاي رقيب انتظامي براي دستگيري يك قاچاقچي ممكن است داستاني بيش نباشد. در واقع چنين هماهنگي‌هايي به ندرت ديده مي‌شود. يكي از انتقادات وارده به نهادهاي انتظامي عدم وجود همكاري در ميان آن‌ها براي حمله به اهداف قاچاق‌چيان است. به منظور نابودي بازارها و حمله به بخش‌هاي خاص، بايد داراي چنين تمركزي باشيم و از حوزه و ماهيت اين بازار درك شفاف و روشني داشته باشيم. در حال حاضر و به دليل همكاري نزديك ميان اداره مبارزه با مواد مخدر با اداره تحقيقات در بسياري از كشورها فهرست جامعي از اهداف قاچاق‌چيان تهيه مي‌شود. اين فهرست باعث مي‌شود اهداف بر اساس اولويت تقسيم‌بندي شوند و اين امر نيز به نوبه‌ي خود باعث اتحاد و يكپارچگي نهادهاي ويژه مي‌گردد.
از جمله اقدامات ديگر در زمينه نابودي بازار، متلاشي ساختن بازارهاي خارجي است؛ يك استراتژي متوازن و كارآمد نيازمند يك برنامه خاص براي كشف و رديابي است تا مواد مخدر را ناياب، گران و كيفيت آن را نامطمئن سازد.

خ ـ استراتژي تدوين شده پيشگيري از مصرف مواد مخدر در ايران

نمودار در پيوست مشاهده شود.

د ـ پيشنهادات (با تاكيد بر استراتژي تدوين شده پيشگيري از مصرف مواد مخدر در ايران)

در اين مقاله سعي شده است كه پديده اعتياد واستراتژي‌هاي پيشگيري از مصرف مواد مخدر از ابعاد گوناگون مورد بررسي قرار گيرد و در نهايت مدلي جهت پيشگيري از مصرف مواد مخدر در ايران تهيه شود. بنابراين و با تاكيد بر استراتژي مذكور پيشنهادات زير ارائه مي‌شود:
ـ ايجاد صميميت و دوستي والدين با فرزندان و درك احساسات و نيازهاي دوره نوجواني و جواني آنان
ـ افزايش اعتماد به نفس فرزندان از طريق والدين و نهادهاي ديگر
ـ ارتقاء آگاهي‌هاي فرهنگي و سياسي از طريق وسايل ارتباط جمعي
ـ از بين بردن قاچاقچي و مواد مخدر
ـ از بين بردن فقر و بيكاري
ـ وضع قوانين لازم جهت مبارزه قاطع و عملي با مواد مخدر
ـ كنترل مرزها
ـ گسترش و افزايش محيط‌هاي آموزشي و پرورشي
ـ ممنوعيت كامل كشت خشخاش در كشور و لابراتورهاي مواد مخدر
ـ افزايش بهداشت عمومي و آگاه كردن مردم از مسائل رواني و جسماني اعتياد
ـ برخورد با معتادان به عنوان بيمار و معالجه آن‌ها
ـ آموزش خانواده‌ها در جهت پيشگيري از اعتياد
ـ تحقيق علمي مداوم به عنوان مقدمه برنامه‌ريزي
ـ هماهنگ كردن تحقيقات بين‌المللي در جهت كشف و محو قاچاقچي
ـ مبارزه دائمي و قطع دسترسي به مواد
ـ طراحي برنامه‌هاي متنوع پيشگيري از مصرف مواد مخدر
ـ مراقبت پزشكي و خدمات برنامه‌ريزي خانوادگي
ـ آموزش اعتماد به نفس
ـ مشاوره در جهت پيشگيري از مصرف مواد مخدر به طور دائمي
ـ خدمات حمايت اجتماعي. 

فهرست منابع:
1ـ مهرانگيز كار، بچه‌هاي اعتياد، تهران، انتشارات روشنگران، 1369.
2ـ صديق سروستاني، رحمت‌ا... ، آسيب‌شناسي اجتماعي (جامعه شناسي انحرافات اجتماعي)، ‌تهران، سمت، 1386.
3ـ ابادينسكي، هوارد، مواد مخدر نگاهي اجمالي، مترجمان: كريمي، كاظمي، زكرياي و قراخاني، تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ، 1384.
4ـ محمدي، محمد علي و شياني، مليحه، عوامل راهبردي پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر: برنامه مدرسه محور، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال ششم ، شماره 25.
5ـ ستاري بهزاد، اعظم احد، محمدي محمدعلي، بررسي ميزان گرايش به اعتياد در سنين بالاي ده سال در سال1381، www.SID.ir
6ـ عدل اكبر، فروع الدين، صدرالسادات سيد جلال، بيگلريان اكبر، جوادي يگانه محمد رضا، تاثير هم‌نشيني و معاشرت با گروه هنجار شكن و گرايش جوانان به اعتياد، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال چهارم، شماره 15.
7ـ يونسي جلال، محمدي محمد‌رضا، استفاده از معتادان خود معرف و خانواده‌هاي‌شان براي آموزش دانش‌آموزان در پيشگيري از اعتياد، گزارش طرح تحقيقاتي مركز ملي تحقيقات علوم پزشكي كشور، تهران، 1380.
8ـ استراتژي ملي كنترل مواد مخدر آمريكا، پژوهشكده مواد مخدر ايران با همكاري اداره كل روابط بين‌الملل ستاد، تهران، انتشارات دبيرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، 1382.
9ـ رويكردي نو به پيشگيري از اعتياد، پژوهشكده ملي مواد مخدر ايران، تهران، انتشارات دبيرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، 1382.
10ـ رضايي محمد، درآمدي بر استراتژي كاهش تقاضا، تهران، انتشارات دبيرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، 1382.
11– Botvin, G.J, Epstein, J. A, Baker, E, Diaz, T williams, ML. school – Based–Drug Abuse prevention whit innercity minority youth the etiology and prevention of drug abuse among minority youth. Journal ofchild & Adolescent Abuse. Vol. 6 , No. 5/1–20 (1997).
12– Pentz, M.A. Direction for future research in drug abuseprevention. preventive medicine (1994).
13– Botvin, G.J, Giffin, KW., T., T., & williams, M. Drug abuse prevention among minority adulescents: post test and one–year follow–up of a school–Based preventive Intervention. Prevention science (2001).
14– Botvin, G. J, Griffin, KW. Diaz, T. Miller. N, & williams, M. Smoking initiation and escalation in early adolescent girls: minority youth. Journal of the American medical women association (1999).

تدوين: مختار نائيجي
دانشجوي كارشناسي ارشد جامعه شناسي دانشگاه تربيت مدرس تهران
خبرنگار علوم اجتماعي سرويس مسائل راهبردي ايران

انتهاي پيام