اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد، ويرايش نخست سومين بخش از مقاله‌ي «مروري بر رده‌بندي كانسارها»؛ از مجموعه‌ي متون آموزشي «مفاهيم مهندسي معدن»، ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌پژوهان در بخش مهندسي معدن است كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، تدوين شده است. اين مقاله ضمن ارائه‌ي تاريخچه‌اي از رده‌بندي كانسار‌هاي به توضيح انواع رده‌بندي‌هاي علمي و تجاري در اين‌باره مي‌پردازد.

مجموعه‌ي مفالات ارائه شده در رشته‌ي مهندسي معدن با ادبياتي ساده مفاهيمي تخصصي را براي خواننده توضيح مي‌دهند كه با استفاده از آن‌ها تا حدودي مي‌توان به ارزيابي سياست‌گذاري توسعه‌ي علم و فناوري و سياست‌گذاري توسعه‌ي صنعتي در اين حوزه پرداخت.

سرويس مسائل راهبردي ايران ، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گزاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و نظارت عمومي بيشتر بر اين فرآيند ، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت اين فرآيند در حوزه‌هاي مختلف شود.

سريس مسائل راهبردي  ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (rahbord.isna@gmail.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.

  کتشاف مواد معدني ، زيربناي اقتصاد و صنعت هر جامعه را تشکيل مي‌دهند. بشر از همان آغاز آفرينش خود و در طول تاريخ ، بر حسب نيازمندي‌ها و شناخت ، از مواد معدني استفاده کرده است و همچنان اكتشاف و بهره‌برداري از تمامي انواع مواد معدني به روش‌هاي گوناگون ادامه دارد.

 در رسيدن به اهداف فوق، از روش‌هاي مختلف تجزيه مواد معدني؛  از جمله روش‌هاي ژئوفيزيکي و ژئوشيميايي و فرآوري مواد استفاده شده است. همچنين در انجام پروژه‌هاي مختلف اکتشافي بايد به مسائل زيست محيطي نيز دقت لازم را مبذول داشت.

تاريخچه

 سنگها و کانيهاي غير فلزي اولين موادي هستند که انسان اوليه آن‌ها را به کار برده است. آثار به دست آمده از کاوش‌هاي باستان شناسي حاکي از آن است که انسان‌هاي اوليه از فلينت، چرت و ديگر سنگ‌هاي سخت براي ساختن اسلحه و کندن غارها استفاده نموده‌اند و همچنين خاک رس و سنگ را براي ساختن ظروف گلي و اهرام شگفت انگيز مورد استفاده قرار داده‌اند.

ظهور انسان و اشياي دست ساز بشري در عصر پارينه سنگي (Paleolithic old stone age) در 750 هزار سال پيش از ميلاد آغاز شده است. بر اساس مطالعات باستان شناسي، طلا Au)) نخستين فلزي بوده که بشر به صورت خالص از رودخانه‌ها جمع آوري نموده و مس نيز نخستين فلزي است که انسان قادر به ذوب آن شده است. در مورد تاريخ استفاده از مس نظرات ضد و نقيضي ديده مي‌شود. گروهي استفاده از آن را در حدود 20 هزار سال پيش از ميلاد ، و عده‌اي تاريخ استفاده آن را به حدود 12 هزار سال پيش از ميلاد و به کشور مصر نسبت مي‌دهند.

 سير تحولي

·         بر طبق نوشته‌هاي هرودت ، يونانيان در سال‌هاي 420 تا 384 قبل از ميلاد از رگه‌هاي کوارتزي براي کشف ذخاير طلا استفاده نموده‌اند.

·     ابو علي سينا ، فيلسوف و دانشمند ايراني ( 1037 ـ 980 ميلادي ) اولين کسي است که مواد معدني را تقسيم نمود. اين رده بندي شامل سنگ‌ها، فلزات، سولفورها، نمک‌ها و ترکيبات ديگر است..

·     اولين نظريه در مورد منشأ مواد معدني توسط جورج اگريکولا در سال 1556 ارائه شد. اين دانشمند به کمک مطالعات دقيق انجام شده روي ناحيه معدني ارزبرگ آلمان ، چگونگي تشکيل اين ذخيره را به طور سيستماتيک بيان نمود. در قرن هيجدهم مجددا پژوهش‌هايي در زمينه چگونگي تشکيل مواد معدني به خصوص در منطقه ارزبرگ آلمان توسط دلياس ( 1770 ) ، هنگل (1725) ، زيرمن ( 1746) انجام شد.

·     در اواخر قرن هيجدهم ، ورنر از آلمان و جيمز هاتن از اسکاتلند ، دو نظريه متفاوت در مورد منشا مواد معدني ارائه دادند و بحث‌هاي زيادي در اين باره آغاز گرديد. ورنر در سال 1775 نظريه نپتونيست را ارائه نمود. بر طبق اين نظريه سنگ‌هاي رسوبي و سنگ‌هاي آذرين و حتي رگه‌ها از طريق ته‌نشيني در اقيانوس به وجود آمده‌اند. هاتن نيز در سال 1778 نظريه پلوتونيست را پيشنهاد کرد. وي ضمن رد کردن نظريه ورنر ، معتقد بود که سنگ‌هاي آذرين و مواد معدني مذاب از اعماق زمين منشا گرفته‌اند.

·     در اواخر قرن نوزدهم ، دانشمندان آمريکايي و اروپايي در مورد نحوه تشکيل مواد معدني نظريه‌هاي مختلف ديگري ارائه داده‌اند. مطالعه و پژوهش‌هايي که تا کنون در زمينه منشا و چگونگي تکشيل کاني‌ها توسط دانشمندان انجام شده موجب ارائه‌ي‌ نظريه‌هاي جديدي شده که اکتشاف مواد معدني را در تمامي مراحل کم هزينه‌تر ، آسان‌تر و با موفقيت آميزتر نموده است.

·     برخي، ساکنان اوليه ايرانيان را نخستين ذوب کنندگان و استفاده کنندگان از فلز مس تصور مي‌کنند و تاريخ آن را به حدود 9 هزار سال پيش از ميلاد مي‌دانند. با اين حال ، به نظر بسياري از باستان شناسان استخراج و ذوب مس توسط ساکنان اوليه ايران و در محلي به نام تبليس صورت گرفته است. بر اساس شواهد باستان شناسي و معدن کاري قديمي ، مرکز ، شرق و شمال ايران داراي کهن‌ترين پيشينه فلزگري مي‌باشند. اواخر هزاره هفتم در ايران را مرحله گذر از عصر نو سنگي به عصر فلزات مي‌دانند، در حالي که عصر نو سنگي در اروپا تا هزاره چهارم ادامه داشته است.  

امروزه سه رده بندي براي کانسارها مورد استفاده قرار مي‌گيرد که ممکن است با توجه به شرايط خاص يک کانسار ، يکي بر ديگري ترجيح داده شود. اين رده بندي‌ها به صورت زير مي‌باشد: