فتح خرمشهر در سوم خرداد 1361 پس از يكسال ‌ونيم اشغال اين شهر و 23 روز نبرد شبانه‌روزي رزمندگان اسلام در عمليات بيت‌المقدس و درست‌ در زماني كه صدام همچنان به تقويت نيروهاي خود در اين شهر مي‌پرداخت، صورت گرفت. باز پس‌گيري خرمشهر آنقدر عظيم و بزرگ بود كه رهبر كبير انقلاب امام‌خميني (ره) درباره آزادسازي اين شهر فرمود: "فتح خرمشهر فتح خاك نيست، فتح ارزشهاي اسلامي است. خرمشهر شهر لاله‌هاي خونين است.خرمشهر را خدا آزاد كرد." به گزارش خبرنگار تاريخ ايسنا، نيروهاي متجاوز عراق پيش از نبرد سرنوشت‌ساز رزمندگان ما براي آزادي خرمشهر در اطلاعيه‌اي به نيروهاي خود دستور داده بودند كه دفاع از خرمشهر را به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهاي عراق محسوب دارند. همچنين تجهيزات و امكانات دفاعي دشمن در اين منطقه نشان مي‌داد كه عراق، خرمشهر را به عنوان نماد پيروزي خود در جنگ به حساب آورده و قصد داشته است به هر قيمت اين شهر را در تصرف نيروهاي خويش نگه‌دارد. هنگامي كه مرحله اول و دوم عمليات بيت‌المقدس به پايان رسيد و رزمندگان ايران در اطراف خرمشهر مستقر شدند، راديوي رژيم بعثي مي‌كوشيد در تبليغات كاذب خود، حضور نيروهاي عراق را در خرمشهر به رخ بكشد تا توجيهي براي ترميم روحيه نيروهاي شكست خورده عراق باشد. فتح خرمشهر در زمان كمتر از 24 ساعت، موجب شد كه بخش قابل توجهي از نيروهاي مهاجم عراقي به اسارت ايران درآيند و مي‌توان به جرات گفت كه عمليات بيت‌المقدس به عنوان برجسته‌ترين عمليات پدافند‌هاي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در تاريخ هشت سال دفاع مقدس ثبت شده است. طرح‌ريزي عمليات بيت‌المقدس از دهه دوم فروردين 1361 آغاز و تا اواخر همين ماه تهيه و تكميل و به يگان‌هاي شركت‌كننده ابلاغ شد. پس از پايان عمليات فتح‌المبين لشگرهاي 92 زرهي، 21 پياده و تيپ‌هاي 58 تكاور و 55 هوابرد، 37 زرهي و گروه 33 توپخانه گروه‌هاي زرهي هوانيروز و لشگرهايي از سپاه پاسدار انقلاب اسلامي از غرب دزفول به منطقه اهواز تغيير مكان دادند. همزمان اقدامات شناسايي به منظور كسب خبر از آخرين وضعيت نيروهاي دشمن آغاز شد. با پايان استقرار يگان‌هاي مناطق تعيين شده،‌ پيش‌بيني‌هاي مهندسي رزمي، احداث جاده‌ها و پل‌ها و برقراري قرارگاه‌ها و پايگاه‌هاي فرماندهي مشترك نيروهاي ارتش و سپاه، همه ‌چيز براي آغاز عملياتي سرنوشت‌ساز آماده شد. در ساعت 30 دقيقه بامداد روز جمعه 10 ارديبهشت‌ماه 1361 با رمز "ياعلي‌بن‌ابيطالب(ع)" عمليات بيت‌المقدس با شركت رزمندگان ارتش و سپاه و نيروهاي مردمي و نيروي هوايي ارتش در سه مرحله آغاز شد. در مرحله اول و در محور قرار‌گاه قدس (شمال كرخه كور) به دليل هوشياري دشمن و وجود استحكامات متعدد، پيشروي نيروها به سختي امكان‌پذير بود و در اين ميان تنها تيپ‌هاي 43 بيت‌المقدس و 41 ثار‌الله موفق شدند از مواضع دشمن عبور كرده و منطقه‌اي در جنوب رودخانه كرخه كور را به عنوان سرپل تصرف كنند. عدم پوشش جناح‌هاي اين يگان‌ها باعث شده بود كه فشار شديد دشمن بر آنها وارد شود. در محور قرارگاه نصر، به دليل تاخير در حركت و وجود باتلاق در كنار جاده‌ اهواز ـ خرمشهر و همچنين تمركز دشمن در شمال خرمشهر،‌ نيروهاي اين قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست يافته و با قرارگاه فتح الحاق كنند. الحاق كامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و همچنين تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور كار عمليات شب دوم قرار گرفت كه با انجام آن تا حدودي اهداف مورد نظر محقق شد، ولي برخي رخنه‌ها همچنان باقي مانده بود تا اين كه سرانجام پس از پنج روز جاده اهوازـ خرمشهر از كيلومتر 68 تا كيلومتر 103 تثبيت و كليه رخنه‌ها ترميم شد. در مرحله دوم عمليات آزادسازي خرمشهر از دستور كار عمليات، خارج و تصميم گرفته شد كه قرارگاه‌هاي فتح و نصر از جاده اهوازـ خرمشهر به سمت مرز پيشروي كنند و قرارگاه قدس نيز ماموريت يافت تا به صورت محدود براي تصرف سرپل در جنوب كرخه كور اقدام كند و سپس آن را گسترش دهد. عمليات در اين مرحله در ساعت بيست‌ودو و سي‌دقيقه روز 16 ارديبهشت ماه 1361 آغاز شد. نيروهاي قرارگاه فتح در همان ساعت اوليه به جاده مرزي رسيدند. يگان‌هاي نصر نيز با اندكي تاخير و تحمل فشارهاي دشمن به مرز رسيده و با قرارگاه فتح‌ الحاق كردند. دشمن با مشاهده اين وضعيت جهت پيشروي نيروهاي ايران به طرف مرز، لشگرهاي پنج و شش خود را به عقب كشاند. به نظر مي‌رسيد اين عقب‌نشيني با دو هدف، جلوگيري از محاصره و انهادم اين لشگرها و تقويت هر چه بيشتر خطوط پدافندي بصره و خرمشهر انجام گرفت بود. در پي اين عقب‌نشيني كه از ساعات اوليه روز 18 ارديبهشت‌ماه 1361 آغاز شده بود،‌ نيروهاي قرارگاه قدس ضمن تعقيب نيروهاي دشمن، تعدادي از آنها را كه از قافله عقب مانده بودند،‌ به اسارت خود درآورد و در نتيجه جاده اهوازـ خرمشهر تا انتهاي جنوب منطقه كه توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود و نيز مناطقي همچون جفير، پادگان حميد و هويزه آزاد شدند. در مرحله سوم عمليات، قرارگاه نصر ماموريت يافت تا حركت خود را به سمت خرمشهر آغاز كند. نيروهاي عمل كننده كه متشكل از چهار تيپ مستقل سپاه پاسداران و دو تيپ ارتش بودند، در آخرين ساعات روز 19 ارديبهشت‌ماه 1361 عمليات خود را آغاز كردند؛ اما به دليل هشياري دشمن و تمركز نيروها در خطوط پدافندي‌، نيروهاي خودي در انجام ماموريت خود توفيق نيافتند. تكرار اين عمليات در روز بعد نيز به شكست انجاميد. به همين خاطر تصميم گرفته شد تا براي انجام عمليات نهايي فرصت بيشتري به يگان‌ها داده شود. همچنين مقرر شد دو تيپ المهدي(عج) و امام سجاد( ع) از قرارگاه فجر نيز در حركت بعدي استفاده شوند. در آخرين مرحله عمليات بيت‌المقدس، در ساعت 23/30 اول خردادماه 1361 تلاش براي آزادسازي خرمشهر آغاز شد. در برابر تك سريع و غافگيرانه، نيروهاي عراقي دچار وحشت و سرگرداني شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمي از خود نشان دهند و ارتباط يگان‌هاي دشمن با يكديگر قطع شد. فرار افسران و درجه‌داران و سربازان عراقي از منطقه خرمشهر گوياي از هم پاشيد‌گي سازمان يگان‌هاي دشمن بود. در روز دوم خرداد، نتيجه پيكار بسيار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود رسيد. تعداد اسراي عراقي در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يگان‌هايي از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند به ميزان زيادي منهدم شدند. با وجود حضور گسترده هواپيماهاي عراقي در آسمان منطقه، هواپيماهاي نيروي هوايي ارتش در پشتيباني از يگان‌هاي رزمنده در صحنه عمليات بيت‌المقدس حضوري فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراق بر روي شط‌ العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوي رودخانه، نقش ارزنده‌اي در آزادسازي خرمشهر ايفا كردند. در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه كربلا پس از بررسي‌ آخرين وضعيت، تصميم گرفت تا با ورود نيروها به شهر خرمشهر، اين شهر را از وجود نيروهاي عراقي پاك كند و در ساعت سه بامداد روز سوم خرداد واحدهايي از رزمندگان ايران به آن سوي رودخانه وارد شدند. از طرف ديگر جمعي از نيروهاي عراق با استفاده از تاريكي شب و قايق اقدام به فرار كردند كه تعدادي از اين قايق‌ها توسط تكاوران نيروي دريايي مورد هدف قرار گرفتند. نيروهاي عراقي از ساعت سه و پنجاه دقيقه بامداد تا بعدازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه سه بار اقدام به پاتك كردند تا از طريق جاده شلمچه ـ خرمشهر حلقه محاصره خرمشره را بشكنند؛ اما هر بار با پايداري و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايراني مواجه شدند و با دادن خساراتي عقب‌نشيني كردند. در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالي كه درگيري شديدي بين قواي ايراني و نيروهاي عراق در شمال نهرخين جريان داشت و دشمن در فكر شكستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ايراني از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. البته در ناحيه گمرك مقاومتي انجام گرفت كه به سرعت در هم شكست، در ساعت 12 قواي ايران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نيروهاي بعثي كه 24 ساعت در محاصره كامل قرار داشتند، راهي جز اسارات يا فرار يا كشته‌شدن نداشتند. در ساعت 2 بعدازظهر خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پرافتخار جمهوري اسلامي ايران بر فراز "مسجد جامع" و پل تخريب شده خرمشهر- اهواز به اهتراز درآمد. بدين ترتيب اين شهر مقاوم كه پس از 35 روز پايداري و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19ماه) اسارت در سوم خرداد سال 1361 از دست اشغالگران خارج شد. عمليات بيت‌المقدس سه هدف استراتژيكي يعني، "بيرون راندن نيروهاي متجاوز به پشت مرزهاي بين‌المللي، ‌تامين كرانه شمالي اروند رود، شكست استراتژي ‌حكومت بعثي در كنترل اروند رود و نشان دادن برتري قدرت سياسي ـ نظامي و اجتماعي جمهوري اسلامي ايران به عراق و حاميان او در منطقه" و چهار هدف تاكتيكي يعني "انهام نيروهاي متجاوز در منطقه بين غرب كارون تا خط مرزي، ترميم خط مرزي بين‌المللي و پاك كردن اين بخش از خاك ميهن، آزادسازي خرمشهر از اشغال متجاوزان و خارج كردن شهر و نقاط مسكوني واقع در اين منطقه از برد توپخانه سنگين‌ دشمن" را دنبال مي‌كرد. دشمن مدت‌ها پس از اشغال خرمشهر تصور مي‌كرد كه نيروهاي ما به سرعت تسليم بي‌قيد و شرط او خواهند شد. از سويي چون بندر مهم و استراتژيك خرمشهر در اشغال آنان بود بيش از يك سوم قدرت رزمي خود را در آنجا مستقر كرده بود و حتي براي مقابله با عمليات فتح‌المبين حاضر نشد، احدي را از خرمشهر به آنجا منتقل كند؛ زيرا برتري خود را به در اختيار داشتن اين شهر مي‌دانست. براي همين مساله بود كه صدام شعار مي‌داد "اگر خرمشهر را ايرانيان گرفتند كليد بصره را به آنان تقديم مي‌كنم." سردار غلامعلي رشيد از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و هشت سال جنگ تحميلي درباره فتح خرمشهر گفت: "فتح خرمشهر پايان يك دوره و آغاز يك دوره جديد است و ماهيت جنگ را تغيير داد. به هر حال دشمن در آغاز تجاوز از مرزها عبور مي‌كرد و شهر‌هاي زيادي از ما به اشغال دشمن مي‌آيد و 15 تا 20 هزار كيلومتر مربع از خاك ما را دشمن تصرف كرد. در سال اول جنگ موفق نشديم هيچ نقطه‌اي از سرزمين‌هاي اشغالي را آزاد كنيم ولي در سال دوم جنگ يك تحول بزرگي اتفاق افتاد و با يك استراتژي نظامي و عمليات‌هاي موفق و سلسه‌وار دشمن را با قدرت به عقب رانديم. وي با تاكيد بر اينكه با فتح خرمشهر ماهيت جنگ عوض شد، تصريح كرد: تا قبل از فتح خرمشهر اگر اهداف صدام و رهبران بعثي عراق، براندازي و سقوط نظام و تهديد جدي انقلاب اسلامي و نابودي انقلاب و لغو قرارداد سال 1975 بود، با فتح خرمشهر همه اين اهداف از بين رفت و ايران را به قله پيروزي رساند و برعكس عراق در آستانه سقوط قرار گرفت. سردار رشيد ادامه داد: با فتح خرمشهر موازنه نظامي به سود ايران به شكل تعيين كننده‌اي تغيير كرد و ايران به عنوان يك، ايران برتر و يك ايراني كه غلبه كرده بر يك قدرت نظامي كه همه قدرت‌ها پشت سر او هستند در برابر ديدگان ملت‌ها قرار گرفت. تا قبل از اين،‌ عراق به عنوان قدرت برتر محسوب مي‌شد؛ اما با فتح خرمشهر اين موازنه نظامي به سود ايران و ملت و نيروهاي مسلح تغيير كرد. همچنين منزلت ايران در عرصه نظام بين‌المللي ارتقا پيدا كرد. اين فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامي با تاكيد بر اينكه با فتح خرمشهر ابعاد و ماهيت قدرت نظامي ايران آشكار شد، تصريح كرد: دشمن بيش از اين باور نمي‌كرد كه قدرت جديدي شكل گرفته است و يك نيروي جديدي اين همه تحولات را ايجاد كرده و اينها خرمشهر را فتح كرده‌اند. تا فتح خرمشهر قدرت اين نيرو را نديده بودند و ارزيابي نكرده بودند اما با اين پيروزي قدرت اين نيروي نظامي جديد آشكار شد و آنها به شدت وحشت كردند، نگراني صدام و كساني كه پشت سر صدام بودند يعني حاميان منطقه‌اي و جهاني صدام از فتح خرمشهر آزادي اين شهر نبود، بلكه پيامدهاي فتح خرمشهر بود كه بر موازنه منطقه‌اي تاثير گذاشت و موازنه را به سود ايران تغيير داد. دريابان علي شمخاني نيز در مقاله‌اي با عنوان "حماسه فتح خرمشهر هويت ملت ايران" در تحليل خود از عمليات بيت‌المقدس آورده است: پيروزي نظامي ايران در عمليات بيت‌المقدس پس از ناكامي و شكست در دو مرحله كه مرحله اول آن بازدارندگي در برابر تجاوز دشمن و مرحله دوم جلوگيري از اشغال 15 هزار كيلومتر از خاك ايران بود را مي‌توان به عنوان ظهور قدرت دفاعي ايران مورد توجه قرار داد. ماهيت پيروزي از نظر جغرافيا، ميدان درگيري، زمان، روش دستيابي به تاكتيك عمليات،‌ فرماندهي و كنترل و نيروهاي شركت كننده و همچنين بسياري از موضوعات ديگر كه هر كدام مقوله جداگانه‌اي است را مورد بررسي قرار داد. در صورت بررسي و كالبد‌شكافي هر يك مي‌توان رخداد عظيم تاريخي را با شكل درخورشان مشاهده كرد، به نحوي كه شايسته عمليات بزرگي باشد كه امام (ره) درباره آن فرمود "خدا خرمشهر را آزاد كرد". وي در ادامه اين مقاله مي‌نويسد: اقدامات مسلحانه منافقين و فرار بني‌صدر منجر به ايجاد چالش‌هاي امنيتي و ارايه تصويري ناامن و بي‌ثبات در داخل جمهوري اسلامي ايران شده و كشور را در مقابل مداخله خارجي آسيب‌پذير كرده بود. فتح خرمشهر توانست پايداري سياسي و تامين ثبات سياسي در برابر چالش‌هاي امنيتي و مداخل خارجي را به ارمغان آورد. البته اين امر بيانگر نقش پر اهميت مردم، مديريت دفاعي ـ امنيتي و سياسي كشور و نقش برجسته حضرت امام (ره) است. پس از فتح خرمشهر رسانه‌هاي بيگانه كه تا پيش از آن در حمايت از رژيم بعثي به تبليغ عليه نيروهاي ايراني و تضعيف آنها مي‌پرداختند، با فتح خرمشهر به پيروزي نيروهاي ايراني اعتراف كردند. به طوري كه راديو دولتي انگلستان كه در شامگاه نهم ارديبهشت 1361 اعلام مي‌كرد: «چنانچه ايرانيان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآيند، سخت‌ترين «گردو» را براي شكستن برگزيده‌اند»، سرانجام ناچار شد سكوت خود را بشكند و طي گفتاري در روز پنجم خرداد ماه سال شصت ويك، ‌يعني دو روز پس از فتح خرمشهر توسط رزمندگان ايران اسلامي، حيرت‌ زده اعلام كند: «از زماني كه خبرنگاران غربي از نيروهاي عراقي در خرمشهر ديدن كرده و از روحيه خوب آنها گزارش داده‌اند، بيش از سه يا چهار روز نمي‌گذرد كه ناگهان همه شهر از دست عراقي‌ها بيرون كشيده شد». در ساعت ده و پنجاه و پنج دقيقه بامداد چهارشنبه، چهارم خرداد 1361 خبرگزاري‌هاي بين‌المللي، در گزارش‌هايي كه با عنوان «بسيار مهم» از بغداد به سراسر جهان مخابره كردند، ‌براي نخستين بار ضمن استناد به بيانيه نظامي صادره از سوي حكام بغداد، اعلام داشتند كه عراق «تلويحاً» به شكست خود اعتراف كرده است. به نوشته وزير خارجه وقت جمهوري اسلامي ايران، خبرگزاري رسمي عراق ـ آي.ان.اـ طي يك اطلاعيه كوتاه ضمن آنكه از خرمشهر با عنوان «بندر خرمشهر» نام برد، اعلام كرد:«سخنگوي ارتش عراق اعلام كرده است بندر خرمهشر را ترك كرده و تا مرزهاي بين‌المللي عقب‌نشيني كرده‌اند. خبرنگار عراق افزود كه عقب‌نشيني نيروهاي عراقي، از روز يكشنبه اول خرداد 1361 آغاز شده بود». همين اطلاعيه در تلكس بين‌المللي خبرگزاي عراق،‌ عصر روز چهارم خرداد 1361 به صورت ديگري از سوي راديو صوت الجماهير بغداد به اطلاع افكار عمومي عراق رسانده شد: «يك سخنگوي ارتش عراق اعلام كرده است كه نيروهاي پيروزمند قادسيه صدام پس از آنكه تمامي حمله‌هاي قواي دشمن مجوس و نژادپرست فارس را در مناطق الخفاجيه (سوسنگرد) و الاحواز (اهواز) با اقتدار كامل دفع كردند... صبح روز 1982/05/24 ، (1361/03/03) در يك جابه‌جايي تحسين‌برانگيز عقب‌نشيني تاكتيكي(!) خود را از جبهه محمره (خرمشهر) با موفقيت كامل انجام داده‌اند.» اين دعاوي، درست در شرايطي از راديوي بغداد پخش شد كه خبرگزاري «يونايتدپرس» در ساعت بيست و چهار و بيست دقيقه همان روز،‌ در گزارش ارسالي خود از بيروت،‌ سربازان عراقي را در حال فرار توصيف كرد و نوشت: «... سربازان در حال فرار عراقي، سرگرم گريختن از خرمشهر و مناطق اشغالي هستند.» پس از بخش گزارش‌هاي مستند خبري و تصاوير تهيه شده از جبهه خرمشهر توسط رسانه‌هاي ايراني و خارجي كه در آنها شكست نيروهاي عراقي در قالب صفوف هزاران نفره‌ي اسرا و انبوه ادوات و تجهيزات منهدم شده يا به غنيمت درآمده دشمن، به گوياترين وجهي به نمايش درآمد، ديگر حتي كشورهاي جنوب خليج فارس نيز كه همواره از صدام حمايت مي كردند،‌ اكنون به واهي بودن دعاوي حكام بغداد اذعان داشتند. حتي مردم عراق هم به ماهيت واقعي ماجرا وقوف يافته بودند و به خوبي مي‌دانستند كه صدام به خاطر شكست در جبهه محمره! جمع كثيري از زبده‌ترين فرماندهان خود، از جمله سرلشگر صلاحي قاضي، "فرمانده سپاه سوم ارتش عراق"، سرتيپ ستاد جواد اسعد شينته، "فرمانده سابق لشگر سوم زرهي"، سرهنگ دوم ستاد محسن عبدالله، "‌فرمانده تيپ 12 زرهي ابن وليد"، سرهنگ ستاد شاكر العماري، "فرمانده تيپ 104"، سرتيپ عطاء الله نوري الدنيمي، "معاون سپاه سوم"، سرهنگ احمد زيدان، "فرمانده عمليات خرمشهر" را تيرباران كرده است. از طرف ديگر رژيم عراق براي فريب افكار عمومي و سرپوش گذاشتن بر شكست خود در عمليات بيت‌المقدس، اقدام به اعطاي «مدال شجاعت»، «نشان لياقت» و نشان «رافدين» به تعدادي از فرماندهان خود كرد. راديو دولتي صداي آمريكا پس از پنج شبانه روز سكوت و امتناع از انعكاس خبر فتح خرمشهر توسط نيروهاي ايراني، سرانجام در «گزارش ويژه» تاريخ 1361/3/8 خود مي‌گويد: «به رغم مشكلات تداركاتي، ناآرامي‌هاي ناشي از انقلاب و كاهش تدريجي قدرت عمليات نيروي هوايي ايران، ماشين نظامي ايران به گونه‌اي اعجاب‌آور عمل كرد». روزنامه گاردين چاپ انگلستان درباره فتح خرمشهر مي‌نويسد: «سقوط خرمشهر يعني سقوط آخرين و مهمترين افتخار جنگي عراق كه ايراني‌ها با بازپس گرفتن آن، اين برگ برنده را كه به وسيله عراق مي‌كوشيد ايران را به پاي ميز مذاكره بكشاند، ‌از دست بغداد ربودند». يكي از مهمترين نكاتي كه پس از فتح خرمشهر بارها مورد مناقشه قرار داشته "ادامه جنگ" بوده است. عده‌اي بر اين عقيده‌اند كه ادامه جنگ پس از پيروزي در عمليات بيت‌المقدس نه تنها به نفع جمهوري اسلامي نبوده و در مقابل برخي ديگر حتي با شعار "جنگ جنگ تا رفع فتنه در جهان" معتقد به ادامه جنگ بودند و امروز كه سال‌ها از آن پيروزي بزرگ مي‌گذرد هنوز اين سوال مطرح مي‌شود كه چرا پس از فتح خرمشهر جنگ ادامه پيدا كرد؟ سردار مسعود جزايري معاون فرهنگي و تبليغات دفاعي ستاد كل نيروهاي مسلح درباره ادامه دفاع نيروهاي ايراني پس از فتح خرمشهر مي‌گويد: "پس از عمليات بيت‌المقدس، ايران در برتري آشكار و قابل ملاحظه‌اي از نظر قدرت رزمي نسبت به عراق قرار داشت. منطق و دانش نظامي حكم مي‌كرد در شرايطي كه امكان كسب امتياز موثرتر در جنگ وجود دارد، دفع و تعقيب دشمن ادامه يابد." وي ادامه مي‌دهد: "از طرف ديگر عراق تحت تاثير ابتكار عمل رزمندگان اسلام به حالت انفعال درآمده بود. آنها براي خروج از اين بن بست پيش آمده، به كسب زمان نياز داشتند تا بتواند قواي تحليل رفته و نيروهاي مسلح خويش را بازسازي كند. اين در حالي بود كه از دست دادن زمان براي نيروهاي خودي پيامد‌هاي منفي به دنبال داشت. لذا توقف پس از فتح خرمشهر به مفهوم ايجاد فرصت مناسب براي دشمن و از دست دادن فرصت براي ايران بود و در اين مورد كمترين ترديدي ميان رزمندگان وجود نداشت." سردار جزايري با اشاره به شرايط بين‌المللي آن دوران مي‌افزايد: "در آن زمان هيچ سازوكار يا ترتيبات بين‌المللي تضمين‌ كننده و اطمينان‌ بخشي از سوي نهادهاي بين‌المللي همچون شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي تضمين برقراري يك صلح شرافتمندانه و عادلانه و خاتمه منصفانه جنگ كه در آن حداقل حقوق و خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران رعايت شده باشد، وجود نداشت و هيچ قطعنامه‌ موثري هم نوشته نشده بود. رژيم عراق نيز در آن ايام پايبندي مجدد خود به قرارداد 1957 الجزاير را اعلام نكرده بود." معاون فرهنگي و تبليغات دفاعي ستاد كل نيروهاي مسلح شخصيت صدام و رژيم بعث را غيرقابل اعتماد دانست و اظهار كرد: "حوادث پس از پذيرش قطعنامه 598 مويد اين نظر است زيرا فقط سه روز پس از پذيرش قطنامه توسط جمهوري اسلامي ايران، ارتش عراق وقتي در محاسبات خود به اين نتيجه رسيد كه مي‌تواند تهاجم مجددي را براي اشغال مجدد ايران آغاز كند، اين تهاجم را در جنوب و غرب انجام داد. در حقيقت توقف ايران در جنگ بعد از فتح خرمشهر مي‌توانست مخاطرات بالقوه و وسيعي را براي ايران اسلامي به همراه داشته باشد، چرا كه با توجه به شخصيت نامطمئن صدام و عدم اعتماد و اطمينان به مواضع سياسي حزب بعث عراق و سيال بودن رفتار سياسي اين رژيم و به خصوص استراتژي حاميان صدام نسبت به جمهوري اسلامي ايران،‌ هيچ چشم‌انداز روشن و اطمينان‌بخشي از صلح وجود نداشت." دكتر علي‌اكبر ولايتي، وزير امور خارجه وقت درباره ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر گفت: "اگر ما پس از فتح خرمشهر صلح را مي‌پذيرفتيم با توجه به وضعيت قطعنامه‌هاي سازمان ملل كه طي آنها تنها از آتش‌بس صحبت شده و بر عقب‌نشيني تاكيد نشده بود، عملاً هيچ تضميني ـ حتي صوري ـ براي عقب‌نشيني نداشتيم. طبيعتاً نيروهاي داوطلب جبهه را ترك مي‌كردند و نظاميان حرفه‌يي ما از نظر تعداد قابل مقايسه با ارتش عراق كه سه برابر شده بود، نبودند و شرايط براي از دست رفتن خاك اشغال شده و حتي تهديد براي ادامه حمله نظامي مجدد عراق، وجود داشت." محسن رضايي، دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام كه در زمان آزادسازي خرمشهر فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي بود، درباره فضاي موجود در داخل كشور پس از فتح خرمشهر به ايسنا گفت: پس از فتح خرمشهر استراتژي دوگانه‌اي مطرح شد؛ يكي استراتژي سياسيون كه مي‌گفتند "جنگ جنگ تا يك عمليات موفق" و يكي استراتژي‌ نظامي‌ها كه مي‌گفتند "جنگ جنگ تا رفع فتنه در جهان." وي تصريح كرد: «امام (ره) استراتژي دوم را به لحاظ اعتقادي قبول داشتند و معقتد به مبارزه تا رفع فتنه در جهان بودند. نظر امام (ره) در رابطه با جنگ بعد از فتح خرمشهر نيز به همين منوال بود و چون سياسيون و هم نظامي‌ها معتقد به ادامه جنگ در خاك عراق بودند، ايشان نيز با ادامه جنگ بعد از فتح خرمشهر مخالفتي نكردند». سوم خرداد يك حماسه ملي است؛ اگر حضور ملت در صحنه‌ جبهه‌هاي دفاع نبود، نه حماسه آن پيروزي تحقق مي‌يافت و نه حماسه حضور مردم در جشن پس از پيروزي. لذا به حق مي‌توان گفت پاسداشت فتح خرمشهر در گرو پاسداشت حضور مردمي در همه صحنه‌هاست. گزارش از خبرنگار ايسنا: ميثم احمديان ---------------------------------------- منابع: * كتاب خونين‌شهر تا خرمشهر * سايت جامع دفاع مقدس * روزنامه كيهان * سايت راويان نور * سايت خبري بازتاب انتهاي پيام