اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد پنجمين بخش از گفت و گوي تفصيلي خبرنگار سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) با دكتر پرويز كردواني، چهره‌ي ماندگار علمي كشور و پدر كوير شناسي ايران، درباره سياست‌هاي مديريت و بهره‌برداري از منابع آب است.
دكتر كردواني در بخش‌هاي پيشين اين گفت و گو با تشريح روند روزافزون افت سطح آب ‌هاي زير زميني در اثر حفر چاه‌هاي غير مجاز و افزايش غير مجاز حجم برداشت آب از چاه‌هاي موجود، به تشريح بحران‌هاي متعددي ‌كه كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني به دنبال خواهند داشت، پرداخت. در اين ميان، مي‌توان به از ميان رفتن دائمي قابليت جذب آب در سفره‌هاي آب زيرزميني به عنوان بزرگترين و بدترين تهديد ناشي از وقوع اين پديده اشاره كرد.  
دكتر كردواني اما معتقد است كه مسدود كردن چاه‌هاي غير مجاز بدون برنامه‌اي كه پيآمد‌هاي اقتصادي-اجتماعي اين اقدام را جبران كند، امكان‌پذير نيست. از اين رو او در ادامه‌ي گفت و گوي خود ابعاد مختلف اين برنامه‌ را پيشنهاد مي‌دهد.

دو سوم چاه‌هاي موجود برخي مناطق كشور غير مجازند
افراد ذي نفوذ، مانع مسدود كردن چاه‌هاي غير مجاز 

خبرنگار:
چند درصد چاه‌هاي موجود در كشور بايد مسدود شوند؟

دكتر كردواني:
در برخي از مناطق دو سوم چاه‌ها غير مجاز هستند.

خبرنگار:
در اين شرايط براي كاهش برداشت غير مجاز آب، چه راه حلي وجود دارد؟

دكتر كردواني:
براي كاهش برداشت آب لازم است در گام اول اجازه‌ي حفر چاه صادر نشود. وزارت نيرو متعاقب شكايتي كه به مقامات نظام درمورد حفرچاه‌هاي غيرمجاز داشت، طبق قانون چاه‌هاي غيرمجاز را مسدود كرد تا بدين‌وسيله ميزان برداشت آب كاهش يابد. اقدام فوق در بسياري از مناطقي كه به افراد صاحب نفوذ تعلق داشت، قابل اجرا نبود. لاجرم برداشت غير مجاز آب طي سال‌هاي اخير تقريبا در سراسر كشور همچنان ادامه دارد. 

حفر چاه‌ با كاربرد صنعتي، آب شرب و دامداري در دشت‌هاي ممنوع ادامه دارد

خبرنگار:
آيا هنوز چاه جديد حفر مي‌شود؟!

دكتر كردواني:
حفر چاه دربيشتر دشت‌ها يعني بيش از 200 دشت ممنوع شده است. اين ممنوعيت تا بدانجا پيش رفته كه حتي اگر كشاورزي عنوان كند در صورت عدم حفرچاه، كشاورزي نيزتعطيل مي شود، هيچ گونه ترتيب اثري داده نخواهد شد.
اما برخلاف كشاورزي، حفر چاه در صنعت، آب شرب و دامداري ممنوع نيست. وزير نيرو از همين حفاري‌ها شكايت داشت مبني بر آن كه حفر چاه، بدون اجازه، در دشت‌هايي كه 20 سال حفاري در آن‌ها ممنوع شده است همچنان ادامه داد.
بنابراين براي كاهش برداشت آب لازم است اجازه ي حفاري جديد صادر نشود. از طرفي حداقل چاه‌هاي حاوي آب شورنيز بايد مسدود شوند، البته اين امر بدون برنامه‌ي قبلي ميسر نيست.
چنان‌كه توضيح داده شد در برخي از مناطق دو سوم چاه‌ها غير مجازند، اما در صورت مسدود كردن دو سوم چاه‌ها‌ي غيرمجاز، كشت بسيار محدود خواهد شد، بنابراين درآمد خانوارها به شدت كاسته مي‌شود و درآمد دولت نيز تحت تأثير قرار مي‌گيرد. اين تصميم همچنين منجر به مهاجرت از روستاها به شهرها و پيدايي مجموعه‌اي از مسائل اجتماعي مي‌شود. بنابراين قبل از بستن چاه‌ها بايد تسهيلات و برنامه‌هايي را اجرا كرد كه از طريق افزايش بهره‌وري مصرف آب، با يك سوم آب موجود، همان ميزان توليد را حفظ كرد.

برنامه‌ي پيش نياز مسدود كردن چاه‌هاي غير مجاز

خبرنگار:
منظور شما از اين برنامه، اجراي چه طرح‌هايي است؟

1- آگاه سازي مردم جهت همكاري با دولت.
2- جلوگيري از هرز و هدر رفتن آب‌ها:  مي توان كانال‌ها را سيماني كرد، گياهاني كه به آب كمتري نياز دارند كاشت و يا به گونه‌اي عمل كرد كه گياه آب كمتري مصرف كند. در صورت چنين اقدامي، برداشت آب خود به خود پايين مي‌آيد.
3- ايجاد شيوه‌هاي آبياري قطره‌اي و باراني: اين شيوه مهمترين اقدام براي كاهش مصرف است. اگرامكاناتي جهت آبياري قطره‌اي در اختيار كشاورز قرار گيرد، وي قادر خواهد بود با همان يك چاه نيز سطح كشت را حفظ كند؛ چرا كه آبياري قطره‌اي راندمان آب را سه برابرمي‌كند. آبياري قطره‌اي براي درخت و باغات و آبياري باراني براي زراعت است.

4- توسعه‌ي كشت گلخانه‌اي:
پاكدشت، بهترين نمونه در زمينه كشت گلخانه‌اي است كه به دليل نداشتن آب كافي، از اين نوع كشت، براي توليد گياهان زينتي استفاده مي‌كند و در اين زمينه بهترين منطقه توليد گياهان زينتي ايران محسوب مي‌شود. پاكدشت با وجود نداشتن آب و كشاورزي، با استفاده از يك چاه، ميليونها تومان در آمد دارد و حجم توليدي كه از اين طريق در ربع هكتار زمين به دست مي‌آيد، بيش از ساير روش‌ها در چند هكتار زمين است.
البته كشاورزي گلخانه‌اي ايران صحيح نيست، كشت گلخانه‌اي بايد به صورت هيدروپونيك، يعني در آب انجام شود. در گلخانه‌هاي ايران محصولات در خاك و زير نايلون پرورش مي‌يابند، اين كشت بايد در گلخانه‌ و داخل آب انجام شود تا اقتصادي‌تر شود.
ميزان توليد گلخانه‌اي بيشتر از توليد سطح آزاد است. به عنوان مثال از هر هكتار زمين 30 تن گوجه برداشت مي‌شود، در حاليكه در كشت گلخانه‌اي اين ميزان برداشت به 450 تن مي‌رسد. ژاپني‌ها در حال حاضر قادرند گوجه‌اي به وزن 5-4 كيلوگرم توليد كنند. با روش هيدروپوليك مواد غذايي زيادي را مي‌توان وارد آب كرد تا گياه بتواند آنها را جذب كند. اما اين امر در مورد خاك ميسر نيست و كود فراوان اثر نامطلوبي بر خاك خواهد داشت.

5- اقدامات به‌زراعي:

در مناطقي كه امكان اجراي شيوه‌هاي آبياري كم مصرف وجود ندارد، بايد راه حل‌هاي ديگري بكارگرفت. با بكاربستن اقدامات" به زراعي" ، ميزان برداشت محصول در هرهكتار به 2 يا 4 برابر خواهد رسيد، در نتيجه كشاورز مي‌تواند با كاهش سطح كشت و در نتيجه كاهش مصرف آب همان سطح توليد و درآمد پيشين خود را حفظ كند.
اقدامات به زراعي به طرق مختلفي انجام مي‌گيرد؛ از جمله: انتخاب بهترين بذر، خوب آهكي كردن زمين و ديگر اقدامات.
موارد فوق اقداماتي است كه امروزه به وسيله‌ي كشاورزان نمونه به كار گرفته مي‌شود. كشاورز نمونه از حداقل زمين، حداكثر بهره را مي‌برد، به طور مثال اگر همه‌ي كشاورزان در هر هكتار زمين، چهار تن گندم برداشت مي‌كنند، ‌وي اين ميزان برداشت را به 10 – 9 تن مي‌رساند.
بنابراين در صورت عدم دسترسي به آبياري قطره‌اي بايد موارد فوق‌ را به كار گرفت تا مصرف آب كمتر شود.

در اين جا توجه به دو نكته‌ي مهم ضروري است؛

اول آن كه استفاده از آب يك چاه تنها براي كشاورزي، اشتباه است. اين امكان وجود دارد كه پيش از آن كه آب براي كشاورزي استفاده شود در ساير زمينه‌ها مورد استفاده قرار گيرد.
نكته‌ي ديگر آن‌كه ضمن اقدامات مذكور، به دليل عدم امكان توسعه كشاورزي و براي جلوگيري از مهاجرت، بايد به ايجاد و توسعه‌ي صنايع روستايي اقدام شود.
روستاهايي نظير خليل‌آباد عقداي يزد به دليل كمبود آب تقريبا فاقد كشاورزي هستند اما براي كسب درآمد در منازل خود كارگاه بافندگي دارند.

بنابراين ابتدا بايد امكانات فوق را فراهم كرد،‌ سپس چاه‌هاي غيرمجاز را بست؛ درغيراين صورت سطح كشت پايين مي‌آيد و مجموعه‌اي از مشكلات اقتصادي و اجتماعي را به دنبال خواهد داشت.
اگر دولت برمبناي تجارب حاصل از 30 سال تدريس من عمل مي‌كرد و شرايط لازم براي بستن اين چاه‌هاي غيرمجاز را فراهم مي‌ساخت، مي‌توانست از نابودي هميشگي بخش عمده‌اي از مخازن آب زيرزميني كشور پيش‌گيري كند.
توضيحات گفته شده هم آب‌هاي زيرزميني و هم آب‌هاي سطحي كه در كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند را شامل مي شود.
ادامه دارد....