«با وجود اين كه به فن‌آوري توليد اين محصول دست يافته‌ايم اما به دليل مشكلات زيست محيطي و بهداشتي آن و تحريم كشورهايي كه از محصولات تراريخته استفاده مي‌كنند، ما نيز فقط تا زماني كه به عنوان عامل خطرزا شناخته نشود، به عنوان يك دانش و علم از آن در آزمايشگاه‌ها استفاده مي‌كنيم و هيچ گونه برنامه‌اي براي استفاده و تكثير آن نداريم.»
به گزارش سرويس «فن‌آوري» خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، اظهارات اخير وزير جهاد كشاورزي مبني بر عدم كشت برنج تراريخته (ترانس‌ژنيك) مقاوم به آفت در كشور، دو سال جدال نفس‌گير مخالفان و موافقان كشت اين محصول را وارد مرحله تازه‌اي كرد.
مهندس اسكندري در حالي به مخالفت با كشت برنج تراريخته پرداخت كه اين گونه مقاوم برنج حاصل سال‌ها تلاش پژوهشگران وزارت جهاد كشاورزي در پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي بوده و طي بحث و جدل‌هايي كه در دو سال اخير پيرامون كشت برنج تراريخته وجود داشته، اين وزارتخانه - حداقل در دولت گذشته - به دفاع همه‌جانبه از كشت انبوه اين محصول پرداخته و دستيابي به فن‌آوري توليد انبوه برنج تراريخته و كشت مزرعه‌يي آن را كه براي نخستين بار در جهان به همت محققان ايراني صورت گرفته، موفقيتي كم‌نظير و از نظر علمي در خور افتخار خوانده و تاكيد كرده در آينده‌اي نزديك بايد سطح زير كشت گياهان تراريخته در كشور به سرعت افزايش يابد.
گونه برنج تراريخته مقاوم به آفت، واريته محلي طارم مولايي است كه در اثر انتقال ژن Cry1Ab به روش زيست‌پرتابي بدست آمده است. برنج تراريخته طارم مولايي كه مشابهت عمدهاي با برنج طارم مولايي (والد غير تراريخته) دارد، نسبت به حملات حشرات گروه بال‌پولكداران (مانند كرم ساقه‌خوار) كاملا مقاوم بوده و در نتيجه با كشت آن نيازي به مصرف هيچگونه سموم ضد حشره در مزرعه نخواهد بود.
ژن Cry1Ab از باكتري Bacillus Thuringinensis جدا شده و به گياهان زراعي متعددي از جمله ذرت، سويا، پنبه، سيب زميني و برنج منتقل شده است.
باكتري ياد شده كه به اختصار BT ناميده مي شود، قريب به يك قرن است كه به عنوان يك آفت كش بيولوژيك سالم و بي زيان مورد استفاده قرار گرفته است.
ژن ياد شده تنها يكي از ژن‌هاي موجود در اين باكتري است كه پروتئيني هم نام خودش يعني پروتئين Cry1Ab را رمز مي كند و براساس گزارش آژانس حفاظت از محيط زيست آمريكا اين پروتئين داراي هيچگونه اثر سمي يا حساسيت زا روي پستانداران نيست.
به زعم مجريان طرح توليد برنج تراريخته، مخالفت با كشت برنج تراريخته با استدلال‌هايي چون مخاطرات بهداشتي و زيست محيطي و تحريم كشورهاي توليد كننده اين محصولات در حالي مطرح مي‌شود كه پيشتازي جمهوري اسلامي ايران در كشت اين محصول، تحسين بسياري از مجامع علمي و دانشمندان جهان در عرصه كشاورزي و فن آوري زيستي را بر انگيخته است.
به گفته آن‌ها در شرايطي كه ميليون‌ها هكتار از اراضي زراعي در آمريكا، كانادا، آمريكايي لاتين، اروپا و آسيا زير كشت محصولات تراريخته رفته و در بسياري از كشورهاي جهان از آسيا تا آمريكا مصرف مي‌شوند و در شرايطي كه واردات بخشي عمدهاي از سويا، ذرت و كلزا و برخي ديگر از پر مصرف‌ترين محصولات كشاورزي كشور مستقيما از كشورهاي توليد كننده محصولات تراريخته صورت مي‌گيرد، مخالفت با كشت اين محصولات در داخل چندان منطقي نيست.
به گزارش ايسنا، دكتر قره‌ياضي، رييس سابق پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي با اشاره به پيچيدگي‌هاي تكنولوژيك توليد برنج تراريخته كه در آن از فن‌آوري نانو بيوتكنولوژي استفاده شده و انحصار طلبي و تحريم‌هاي غرب در زمينه جلوگيري از دستيابي پژوهشگران ايراني به فن‌آوري‌هاي راهبردي از توليد برنج تراريخته به عنوان موفقيتي همسنگ دستاوردهاي بزرگ ايران در حوزه فن آوري هسته‌يي ياد مي‌كند؛ اگر چه كارشناسان و سازمان‌هايي كه با هشدار نسبت به مخاطرات بهداشتي و زيست محيطي اين محصول به مخالفت با آن برخاسته‌اند، تنها به فاصله چند روز از اعلام رسمي و برداشت سمبوليك نخستين محصول برنج تراريخته در مزارع آزمايشي توسط دكتر عارف معاون اول رييس‌جمهور سابق در سوم شهريورماه 83 آشكارا به مخالفت با كشت انبوه اين محصول پرداخته و عزم جدي خود را در جلوگيري از كشت برنج تراريخته در كشور اعلام كردند.
رييس وقت سازمان حفاظت محيط زيست، درست يك هفته پس از اين اقدام نمادين در جمع خبرنگاران با انتقاد از آنچه «توليد مزرعه‌يي بي‌مجوز و بدون قرنطينه برنج تراريخته توسط مؤسسه بيوتكنولوژي كشاورزي وزارت جهاد كشاورزي»، خواند، تاكيد كرد: «توليد اين برنج بايد هرچه سريعتر متوقف شود.»
به گزارش ايسنا، دكتر معصومه ابتكار با بيان اين كه كشورهاي دنيا در زمينه اين محصولات حتي در بخشهاي پژوهش بسيار با احتياط عمل مي‌كنند، گفت: «در حالي كه مسؤولان خبر از به بازار آمدن اين برنج در سال آينده داده و امسال نيز كاشت مزرعه‌اي آن در سطح هكتاري، بدون انجام هيچگونه قرنطينه‌اي انجام شده است، هيچ گونه ارزيابي زيست محيطي و ريسك و بررسي آثار سوء كوتاه و بلندمدت اين محصول انجام نشده است.»
وي افزود:«امروز در دنيا اثبات شده كه ژن مي‌تواند علاوه بر تكثير طبيعي توسط حشرات از يك گونه گياهي به گونه‌اي ديگر منتقل شود كه اين مسأله يكي ديگر از نگراني‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست در خصوص برنج تراريخته است.»
به گفته وي در تمام دنيا توليد مزرعه‌يي محصولات تغيير ژنتيكي يافته به صورت قرنطينه، به دور از حشرات و در شرايطي كاملا ايزوله انجام مي‌شود و كشورهاي جهان قوانين بسيار سختگيرانه‌اي در اين زمينه دارند به شكلي كه اتحاديه اروپايي در حال حاضر هنوز اجازه ورود و مصرف محصولات دستكاري ژنتيكي شده را نداده است.
همزمان با موضعگيري رييس سازمان محيط زيست، جمعي از كارشناسان از جمله دكتر مظاهري، مشاور پژوهشي اين سازمان كوشيدند در گفت‌و‌گو با مطبوعات و رسانه‌هاي مختلف ديدگاه‌ها و نگراني‌هاي خود را در زمينه كشت انبوه برنج تراريخته مستقيما با مردم و مسئولان در ميان بگذارند.
دكتر مظاهري در گفت‌و‌گويي با ايسنا با بيان اين كه براي محصولات دستكاري ژنتيكي بايد برابري بنيادين انجام شود، اظهار داشت: «نوع ژن اين گونه محصولات و احتمال انتقال آن پيش از كاشت در مزرعه بايد مشخص شود كه متاسفانه هيچ گونه ارزيابي خطر بر روي اين برنج انجام نشده است. همچنين بايد اثرات محصولات دستكاري ژنتيكي بر روي سلامت انسان و تنوع زيستي مشخص و مديريت خطر بر روي آن صورت گيرد.»
به زعم وي، «ژن دستكاري شده Cry1Ab كه توليد سم (توكسين) كرده و كرم ساقه‌خوار را از بين مي‌برد، نوعي سمي بيولوژيك است كه احتمال دارد، علاوه بر ظاهر شدن در بافت ساقه، ديگر قسمت‌هاي برنج را تحت تاثير قرار داده و جزو بافت‌هاي اصلي دانه برنج شود.»
دكتر مظاهري با اشاره به اين كه به گفته مسؤولان پژوهشكده بيوتكنولوژي جهاد كشاورزي برنج «تراريخته» استفاده از سموم و آفت‌كشها را به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌دهد، ابراز نگراني كرد: «ممكن است سم بيولوژيك توليد شده اثرات سوء ناشناخته‌اي داشته باشد. علاوه بر اين اثرات، بايد اثرات اين محصولات بر روي تنوع زيستي، انتقال ژن به موجودات غير هدف و ... نيز بررسي شود.»
مدير هماهنگي پروژه ملي توانمندسازي ايمني زيستي با بيان اين كه تا كنون توليد تجاري برنج دستكاري ژنتيكي در دنيا انجام نشده و مطالعات انجام شده در حد آزمايشگاهي و مزرعه‌يي كنترل شده بوده است، گفت: «علي‌رغم توليد بالاي محصولات دستكاري ژنتيكي شده در كشورهاي امريكايي، دنيا هم‌اكنون به اين نتيجه رسيده كه تمامي اين محصولات اثرات سويي بر سلامت انسان‌ها دارد؛ به طوري كه در بسياري از موارد حداقل موجب بروز حساسيت در افراد شده و در اين زمينه مي‌توان به ذرت استارلينگ اشاره كرد.»
به گفته وي «علي‌رغم آن كه هزاران هكتار از زمين‌هاي آمريكا زير كشت ذرت استارلينگ رفته بود، اين كشور استفاده خوراكي اين نوع ذرت را ممنوع كرده و هم اكنون تنها براي خوراك دام به كار مي‌برد. از سوي ديگر برخي كشورهاي اروپايي نيز بر پايه تحقيقات خود اعلام كرده‌اند ژن دستكاري شده ذرت استارلينگ در دستگاه گوارشي احشام باقي مي‌ماند كه بدين جهت اين دسته كشورها استفاده از اين نوع ذرت را حتي براي غذاي دام نيز ممنوع كرده‌اند.»
وزارت جهاد كشاورزي در آن هنگام به رغم اين مخالفت‌ها كه عمدتا از سوي سازمان حفاظت محيط زيست ابراز مي‌شد، بر سلامت و ايمني كامل برنج تراريخته تاكيد داشته و بر ضرورت كشت انبوه اين محصول با رعايت كامل جنبه‌هاي ايمني تاكيد داشت.
در همين راستا، وزير وقت جهاد كشاورزي در نامه‌اي به دكتر عارف - معاون اول رييس‌جمهور سابق - با گلايه‌مندي از آنچه «ايجاد بدگماني در مورد محصولات كشاورزي و مطبوعاتي كردن امري كه طيبعتا بايد در درون دولت و از طريق مكاتبه و مذاكره رفع شده و تاكيد بر بررسي اين قبيل مسائل احتمالي در كميته ملي ايمني زيستي» خوانده، خاطرنشان كرد: «كليه مراحل ارزيابي‌هاي آزمايشگاهي، گلخانه‌يي و مزرعه‌يي اين گياه به بهترين نحو صورت پذيرفته و نتايج برخي از اين مطالعات در بهترين ژورنال‌هاي معتبر بين‌المللي نمايه شده در ISI به انتشار رسيده‌اند، استفاده از فضاي بسته (Contained use) نيز مربوط به مراحل «قبل از رهاسازي» است و پس از طي اين مراحل و با سربلندي و افتخار در معرض مصرف عموم قرار گرفته است.
در مرحله توليد انبوه نيازي به فضاي بسته نيست و در هيچ كجاي دنيا نيز چنين نيست. رهاسازي برنج تراريخته هيچگونه مغايرتي با مقررات بين‌المللي از جمله پروتكل ايمني زيستي (كارتاهينا) ندارد.»
مهندس حجتي همچنين يادآور شد: «بر اساس سند ملي زيست فناوري كه اخيرا (پاييز 1383) در هيات محترم دولت تصويب شد، مقرر شده است ايران در ميان مدت 2/0 درصد و در انتهاي برنامه 5/0 درصد از سطح زير كشت گياهان تراريخته دنيا را به خود اختصاص دهد. كشت برنج تراريخته اولين گام است و وزارت جهاد كشاورزي توليد پنبه تراريخته و احتمالا كلزاي تراريخته را نيز به‌صورت انبوه در دست اقدام دارد. »
در پي مطرح شدن مباحث مختلف در موافقت يا مخالفت با كشت برنج تراريخته در رسانه‌ها و مجامع مختلف، در آذرماه 1383 سه انجمن علمي - تخصصي «ژنتيك»، «بيوتكنولوژي» و «ايمني زيستي» ايران تصميم گرفتند براي روشن شدن مساله و آگاه‌سازي مسئولان و دست اندركاران فن‌آوري زيستي و نيز عموم جامعه، يك كارگروه تخصصي تشكيل دهند تا مساله به صورت دقيق و تخصصي مورد ارزيابي قرار گيرد.
به گزارش ايسنا، اين كارگروه شامل 10 نفر از متخصصان كشور در رشته‌هاي پزشكي، كشاورزي، زيست‌فن‌آوري و محيط زيست و نمايندگان سه انجمن پس از ماه‌ها بررسي مستقيم اسناد و اطلاعات موجود سرانجام در تابستان 1384 در گزارشي ضمن تاييد مقاومت كامل برنج توليدي نسبت به حملات حشرات گروه با پولكداران (مانند كرم ساقه‌خوار) و در نتيجه حذف مصرف هر گونه سموم ضد حشره در مزرعه، تاكيد كرد: «برنج تراريخته طارم مولايي مشابهت عمدهاي با برنج طارم مولايي (والد غير تراريخته) دارد و شواهدي مبني بر اثبات نگراني احتمالي براي رها سازي آن به دست نيامده است.
از سوي ديگر ژن انتقال يافته Cry1AB كه در اين برنج به كار رفته سال‌هاست كه در گياهان تراريخته داراي مجوز رها سازي و كشت شده در سطوح چند ميليون هكتار مورد استفاده قرار مي‌گيرد و اثرات بهداشتي و غذايي آن و فرآورده پروتئين حاصل مشخص شده و در مجموع توافق عمومي جهان بر اثبات شدن هيچ اثر سوئي براي اين پروتئين است.»
در اين گزارش در عين حال تاكيد شده بود كه صدور مجوز رسمي رهاسازي مستلزم راه اندازي تشكيلات ناظر بر ايمني زيستي و تصويب قوانين و مقررات مربوط است.
در پي تشكيل اين كارگروه و با توجه به تغيير دولت، بحث برنج تراريخته كه در كنار جنبه‌هاي علمي و كارشناسي آن، نقش رقابت‌ها و اختلافات بين دستگاهي - خصوصا در زمينه تولي‌گري دبيرخانه ايمني زيستي - نيز در دامن زدن به آن پررنگ بود، مدتي فروكش كرد.
رييس جديد سازمان حفاظت محيط زيست در آذرماه سال گذشته، در نخستين مصاحبه مطبوعاتي خود در خصوص توليد برنج دستكاري ژنتيكي شده (تراريخته) در كشور گفت: «سازمان حفاظت محيط زيست مكلف است بر اساس كنوانسيون ايمني زيستي در زمينه واردات، رهاسازي و توليد محصولات دستكاري ژنتيكي شده، مفاد پروتكل كارتاهينا را اجرايي كند.»
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران، دكتر واعظ جوادي با اشاره به اين كه مقوله تغيير يا دستكاري يك ژن مي‌تواند بر روي انسان به صورت مستقيم تاثيرگذار بوده و يا بر ميكروارگانيسم‌ها و يا حشرات اثر سوء داشته باشد، اظهار داشت: «به وزارت جهاد كشاورزي اعلام شده است كه اسناد و مدارك ارائه شده در خصوص برنج «تراريخته» كافي نيست و بحث اكوسيستمي اين برنج هنوز براي سازمان حفاظت محيط زيست مشخص نيست.»
تداوم مخالفت سازمان حفاظت محيط زيست در دولت جديد در حالي است كه به نظر مي‌رسد، وزير و معاونان جديد جهاد كشاورزي نيز نظر چندان مساعدي نسبت به كشت مزرعه‌يي برنج تراريخته ندارند و ترجيح مي‌دهند - لااقل در شرايط موجود - دستاورد پژوهشگران اين وزارتخانه را كه ايران را به عنوان پيشگام كشورهاي مسلمان جهان و اولين كشور منطقه خاورميانه و شمال آفريقا در توليد انبوه و كشت مزرعه‌يي گياهان تراريخته مطرح كرده است، به آزمايشگاه باز پس بفرستند.
اگر چه به زعم برخي پژوهشگران زيست‌فن‌آوري كشور، اين امر پيام چندان خوشايندي براي آن‌ها و جامعه علمي كشور كه مدت‌هاست چشم‌انتظار به بار نشستن بذر 15 سال تلاش پيگير خود در دستيابي به فن‌آوري پيچيده توليد گياهان تراريخته هستند ندارد و نمي‌تواند واقعيت و ضرورت اجتناب‌ناپذير حركت كشاورزي ايران به سوي محصولات تراريخته را تغيير دهد، با اين حال شايد لااقل اين فرصت را فراهم كند كه دغدغه‌ها و نگراني‌هاي مطرح شده در زمينه مشكلات زيست‌محيطي و بهداشتي توليد اين قبيل محصولات كه در تمام دنيا با احتياط و با لحاظ تدابير ويژه ايمني زيستي با آن‌ها برخورد مي‌شود به نحوي اصولي و كارشناسانه و فارغ از حاشيه‌هاي غير علمي بررسي شده و پاسخ داده شود.
در اين راستا، اميد مي‌رود همچنان كه جامعه علمي مرتبط با اين بخش با تشكيل كارگروهي مستقل و تحقيقات مشترك به جمع‌بندي واحدي در اين خصوص دست يافته‌اند، با تعامل و هم‌انديشي وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي مختلف در فضايي علمي و فارغ از مسائل حاشيه‌يي، زمينه اتخاذ موضعي مشترك و منطقي در قبال توليد و مصرف اجتناب‌ناپذير محصولات تراريخته در كشور و رفع دغدغه‌هاي جامعه و پژوهشگران اين حوزه فراهم شود.
سرويس «علمي - پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) نيز به نوبه خود آماده انعكاس ديدگاه‌ها و نظرات مسولان، كارشناسان و متخصصان رشته‌هاي مختلف مرتبط با محصولات تراريخته است.
انتهاي پيام
نظرات