«سرويس بين‌المللي براي دستيابي و استفاده از بيوتكنولوژي كشاورزي» (ISAAA) در گزارشي، از ايران به عنوان تنها كشور مسلمان جهان و نخستين كشور منطقه خاورميانه و شمال آفريقا ياد كرد كه به توليد انبوه و كشت مزرعه‌يي گياهان تراريخته موفق شده است.

به گزارش سرويس «فن‌آوري» خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، در گزارش ISAAA پيرامون وضعيت جهاني محصول‌هاي زراعي تراريخته (GM) در سال 2005، آمده است:

«سال 2005، دهمين سال تجاري شدن محصول هاي تراريخته يا GM مي باشد كه امروزه اغلب به نام محصول هاي ناشي از بيوتكنولوژي (Biotech Crops) ناميده مي شوند.

در سال 2005، آكر (هر هكتار برابر با 47/2 acre است) بيليونيم معادل 400 ميليونيمين هكتار از محصولات تراريخته توسط يكي از هفت ميليون و پنجاه هزار كشاورز در يكي از 21 كشور فعال در زمينه كشت محصولات تراريخته زير كشت رفت.

در دهه گذشته كشت محصول هاي تراريخته توسط كشاورزان با سرعت رشد دو رقمي ساليانه، از سال 1996 كه تجاري شدن محصول هاي تراريخته شروع شد، افزايش يافته است.

در همين دوره زماني تعداد كشورهايي كه اين محصول هارا كشت مي كنند از 6 كشور به 21 كشور رسيده است. قابل توجه است كه سطح زير كشت اين محصول هادر اولين دهه تجاري شدن، به ميزان50 برابر افزايش يافته است.

سطح زير كشت جهاني محصول هاي تراريخته از 81 ميليون هكتار در سال 2004 به 90 ميليون هكتار در سال 2005 رسيده است. يعني در واقع رشد ساليانه آن درسال 2005 يازده درصد بوده است.

بررسي سطح زير كشت جهاني محصول هاي تراريخته نيز حاكي از افزايش 9/11 درصدي معادل 9 ميليون هكتار در سال 2005 نسبت به سال 2004 است.

سال 2005 همچنين از اين نظر كه با يك افزايش معني دار، تعداد كشورهاي داراي محصول هاي تراريخته از 17 كشور در سال 2004 به 21 كشور در اين سال رسيد، يك مرحله مهم و يك نقطه عطف در تاريخچه كشت محصول هاي تراريخته به شمار مي رود.

قابل توجه است كه از چهار كشور جديدي كه در سال 2005 به جمع كشورهاي توليد كننده محصول هاي تراريخته پيوستند، سه كشور اروپايي - پرتغال، فرانسه و جمهوري چك - و كشور چهارم ايران مي باشد.

پرتغال و فرانسه كشت ذرت تراريخته مقاوم به آفت (Bt) را پس از يك وقفه چهار تا پنج ساله از سر گرفتند.

جمهوري چك كشت ذرت Bt را براي اولين بار در سال 2005 شروع كرد و تعداد كل كشورهاي اروپايي داراي ذرت Bt به پنج كشور (اسپانيا، آلمان، پرتغال، فرانسه و جمهوري چك) رسيد.

برنج تراريخته Bt كه به طور رسمي در سال 2004 در ايران رهاسازي شده است، در سال 2005 در سطح زير كشت معادل 4000 هكتار توسط صدها كشاورز به صورت تجاري كاشته شد و ذخيره خوبي از بذر جهت تجاري شدن كامل در 2006 توليد شد.

ايران و چين پيشرفته ترين كشورها در تجاري كردن برنج تراريخته مي باشند كه مهمترين محصول غذايي در جهان بوده و به وسيله 250 ميليون كشاورز كشت مي شود و غذاي اصلي 3/1ميليارد نفر از فقير ترين مردم جهان است، كه اكثرا كشاورزان خرده پا هستند؛ بنابراين، تجاري كردن برنج تراريخته تاثير مثبت زيادي نه تنها در كاهش فقر، گرسنگي و سوء تغذيه، در مناطق كشت و مصرف كننده برنج در آسيا، بلكه تاثير زيادي در همه محصول هاي تراريخته و پذيرش آنها در سطح جهاني دارد.

چين پيش از اين آزمايش هاي قبل از توليد در مورد برنج تراريخته را با موفقيت به پايان رسانيده و اميد مي رود در آينده نزديك مجوز توليد انبوه برنج تراريخته را صادر كند.

در سال 2005 كشورهاي عمده توليد كننده محصول هاي تراريخته به ترتيب آمريكا، آرژانتين، برزيل، كانادا و چين بودند.

آمريكا با 8/49 ميليون هكتار (55 درصد توليد جهاني گياهان تراريخته) كه حدود 20 درصد آن داراي دو يا سه تراژن (ژن خارجي منتقل شده) بودند، با آغاز كشت نخستين محصول در بردارنده سه تراژن در ذرت در سال 2005، در صدر اين كشورها قرار دارد.

توليدات داراي بيش از يك تراژن كه اخيرا در آمريكا، كانادا، استراليا، مكزيك و آفريقاي جنوبي گسترش يافته و در فيليپين نيز به تاييد رسيده است، داراي اهميت بوده و گسترش بيشتري در آينده خواهند داشت كه مناسب تر خواهد بود تا به صورت «صفت-هكتار» بيان شود تا به صورت «هكتار محصول ترايخته»

ميزان صفت - هكتار در آمريكا در سال 2005 برابر 4/59 ميليون هكتار بوده كه در مقايسه با 8/49 ميليون هكتار محصول هاي تراريخته، يك اختلاف 19 درصدي و در سطح جهاني 1/100ميليون صفت-هكتار در مقابل 90 ميليون هكتار، يك تفاوت 10 درصدي را نشان مي دهد.

به گزارش ايسنا، بيشترين افزايش محصول هاي تراريخته در سال 2005 موبوط به برزيل با 4/4 ميليون هكتار افزايش بوده است كه از 5 ميليون هكتار در سال 2004 به 4/9 ميليون هكتار در سال 2005 رسيده است.

پس از آن آمريكا (با 2/2 ميليون هكتار افزايش)، آرژانتين (با 9/0 ميليون هكتار افزايش) و هند (با 8/0 ميليون هكتار افزايش) قرار داشتند. هند بيشترين درصد افزايش را نسبت به سال قبل داشته است، به طوري كه سطح زير كشت محصول هاي تراريخته آن از 500 هزار هكتار در 2004 به 3/1 ميليون هكتار در 2005 رسيده است.

در سال 2005 نيز سويا همچنان به عنوان اصلي ترين محصول تراريخته بوده است كه سطح زير كشتي برابر با 4/54 ميليون هكتار ( 60 درصد سطح زير كشت محصول هاي تراريخته در جهان) داشته است.

به دنبال آن ذرت (2/21 ميليون هكتار در 24 درصد)، پنبه (8/9 ميليون هكتار در 11 درصد) و كلزا (6/4ميليون هكتار در 5 درصد نواحي زير كشت محصول هاي تراريخته در جهان) قرار دارند.

در خلال دهه نخست، يعني 1996 تا 2005 تحمل به علف‌كش، صفت تراريخته‌اي بوده است كه بيشترين سطح زير كشت را به خود اختصاص داده است.

پس از آن گياهان داراي صفت مقاومت به آفات و گياهان داراي هردو صفت قرار داشته است. در سال 2005، تحمل به علفكش در سويا، ذرت، كلزا و پنبه گسترش يافت به نحوي كه حدود 71 درصد يا 7/63 ميليون هكتار از 90 ميليون هكتار محصول تراريخته جهاني را به خود اختصاص داده و 2/16 ميليون هكتار (18 درصد) نيز محصول ها داراي ژن مقاومت Bt و 1/10 ميليون هكتار (11 درصد) به محصول هاي داراي هر دوژن اختصاص داشته است.

محصولات داراي بيش از يك ژن بيشترين رشد را بين 2004 تا 2005 داشته، يعني 49 درصد رشد در مقايسه با 9 درصد رشد براي تحمل به علفكش و 4 درصد رشد براي مقاومت به آفات.

به گزارش ايسنا در بخش ديگري از اين گزارش آمده است: محصول هاي تراريخته در سال 2004 به وسيله 25/8 ميليون كشاورز در 17 كشور و در سال 2005 به وسيله 5/8 ميليون كشاورز و در 21 كشور كشت شده است.

قابل ذكر است كه 90 درصد كشاورزان ذي‌نفع از كشورهاي در حال توسعه بودند كه درآمد آنها به وسيله محصول‌هاي تراريخته افزايش يافته و تاثير زيادي بر كاهش فقر در اين كشاورزان برجاي گذاشته است.

در سال 2005 حدود 7/7 ميليون كشاورز خرده پاي فقير از محصول هاي تراريخته سود بردند كه اكثريت آنها در چين با 4/6 ميليون نفر جمعيت، در هند با يك ميليون نفر و هزاران نفر در آفريقاي جنوبي (به طور عمده كشاورزان زن توليد كننده پنبه مقاوم به آفات) و بيش از 50000 نفردر فيليپين و تعداد مشابهي در هفت كشور يگر در حال توسعه توليد كننده محصول هاي تراريخته در سال 2005 بودند.

اين نخستين مرحله از تاثير هاي محدود محصول هاي تراريخته در دستيابي به هدف كاهش فقر به ميزان 50 درصد تا سال 2015 بوده، گام بزرگي در جهت توسعه محسوب مي شود و پتانسيل بالايي را در دهه دوم تجاري شدن از سال 2006 تا 2015 دارد.

از 21 كشوري كه درسال 2005 محصول تراريخته كشت مي كنند، 11 كشور در حال توسعه و 10 كشور صنعتي مي‌باشند. اين كشورها به ترتيب ميزان سطح زير كشت عبارتند از آمريكا، آرژانتين، برزيل، كانادا، چين، پاراگوئه، هند، آفريقاي جنوبي، آراگوئه، استراليا، مكزيك، روماني، فيليپين، اسپانيا، كلمبيا، ايران، هندوراس، پرتغال، آلمان، فرانسه و جمهوري چك.

در دوره زماني 1996 تا 2005 سهم كشورهاي در حال توسعه از سطح زير كشت محصول هاي تراريخته در سطح جهاني هر سال نسبت به سال پيش افزايش داشته است.

بيش از يك سوم (38 درصد در مقايسه با 34 درصد در سال 2004) از نواحي زير كشت محصول هاي تراريخته جهاني در سال 2005، معادل با 9/33 ميليون هكتار، در كشورهاي در حال توسعه كشت شده است.

در فاصله 2004 تا 2005 رشد اين محصول ها در كشورهاي در حال توسعه (3/6 ميليون هكتار يا 23 درصد رشد) بيشتر از كشورهاي صنعتي (7/2 ميليون هكتار يا 5% رشد) بوده است.

تاثير فزاينده مجموعه پنج كشور در حال توسعه اصلي (چين، هند، آرژانتين، برزيل و آفريقاي جنوبي) توليد كننده محصول هاي تراريخته واقع در آسيا، آمريكاي لاتين و آفريقا يك جهت گيري مهم و مستمري است كه آثار آن به كارگيري و پذيرش آتي محصول هاي تراريخته در سطح جهان خواهد بود.

در نخستين دهه، سطح زير كشت محصول هاي تراريخته در مجموع 475 ميليون هكتار يا 17/1 ميليارد آكر، معادل تقريبا نصف خشكي هاي آمريكا يا چين يا 20 برابر كل خشكي هاي انگلستان بوده است.

به گزارش ايسنا، پذيرش سريع و مداوم محصول هاي تراريخته، انعكاسي از بهبود مستمر و قابل ملاحظه عملكرد، محيط زيست، اقتصاد و منافع اجتماعي است كه به وسيله هر دو گروه كشاورزان كوچك و بزرگ، مصرف كننده ها و مردم، در كشورهاي در حال توسعه و صنعتي مورد توجه قرار گرفته است.

با ارزيابي هاي اخير در مورد محصول هاي تراريخته در طي 9 سال گذشته، يعني بين سال هاي 1996 تا 2004، تخمين زده شده كه نفع اقتصادي خالص براي كشاورزان اين محصول ها در سراسر جهان، در سال 1996، 5/6 ميليارد دلار و در سال 2004، برابر با 27 ميليارد دلار ( 15 ميليارد دلار براي كشورهاي در حال توسعه و 12 ميليارد دلار براي كشورهاي صنعتي) بوده است.

اين تخمين با احتساب كشت دو مرتبه در سال محصول سويا در آرژانتين مي باشد. كاهش تجمعي در مصرف آفت كش ها، طي سال هاي 1996 تا 2004، حدود 172500 ميليون تن ماده موثر تخمين زده شده است كه معادل 14 درصد كاهش در فشارهاي محيطي ناشي از مصرف آفت كش در اين محصول ها بوده است كه با استفاده از شاخص Enviromental Impact Quotient (EIQ) محاسبه شده است.

اين شاخص يك شاخص تركيبي است كه بر اساس فاكتورهاي مختلف دخيل و بر اساس تاثير خالص هر يك از مواد موثر بر روي محيط زيست محاسبه مي شود.

منطقي به نظر مي رسد كه نسبت به ادامه رشد بسيار خوب سطح زير كشت محصول هاي تراريخته، كه در دهه اول تجاري شدن به دست آمده، و بلكه بيشتر شدن استقبال از اين محصول ها خوش بيني محتاطانه اي داشته باشيم. انتظار مي رود تعداد كشورهايي كه چهار محصول عمده تراريخته موجود در بازار را تصويب خواهند كرد افزايش يابد و سطح زير كشت اين محصول ها رشد كند و تعداد كشاورزان اين محصول ها نيز به طور گسترده تري از دهه اول، كشت اين محصول ها را ادامه دهند و نسل دوم گياهان تراريخته با كاربردهاي جديد نيز به بازار مصرف عرضه شود.

علاوه بر محصول هاي زراعي سنتي براي غذا و فيبر، توليدات كاملا جديدي در كشاورزي ظاهر خواهند شد كه شامل توليدات دارويي، واكسن هاي خوراكي، مواد شيميايي ويژه و شگرف و استفاده از منابع تجديد شونده براي جايگزين كردن با منبع غير قابل تجديد و آلوده كننده محيط زيست يعني سوخت هاي فسيلي گران قيمت خواهند شد.

در آينده نزديك، در رشد سطح زير كشت محصول هاي داراي بيش از يك تراژن و صفت بهبود يافته كه با شاخص صفت-هكتار اندازه گيري مي شود با معرفي محصول هاي جديدي كه هم داراي صفات مرتبط با كاهش نهاده ها و هم داراي صفات مرتبط با كيفيت محصول هستند ادامه خواهد يافت تا هم نيازمندي هاي بيشتري از هم توليد كننده و هم مصرف كننده كه به دنبال غذاي سالم تر و خوش كيفيت تري با قيمت هاي قابل قبول هستند را پاسخ گو باشد. توجه به عمليات خوب زراعي با استفاده از محصول هاي تراريخته در دهه دوم نيز ادامه خواهد يافت. اين محصول‌ها حياتي و مهم بوده و تداوم نظارت مسئولانه بخصوص به وسيله كشورهاي جنوب كه گسترش دهندگان عمده محصول هاي تراريخته در دهه آتي خواهند بود، بايستي عملا اجرا شود.

ارزش جهاني بازار محصول هاي تراريخته

به گزارش ايسنا، در سال 2005 ارزش تجارت جهاني (تبادل) محصول هاي تراريخته 25/5 ميليارد دلار تخمين زده شده كه اين ميزان معادل 15 درصد از 02/34 ميليارد دلار تجارت جهاني محصول هاي زراعي در 2005 و 18 درصد از 30 ميليارد دلار تجارت جهاني بذور توليد شده مي باشد.

اين 25/5 ميليارد دلار شامل 42/2 ميليارد دلار سوياي تراريخته (معادل 46 درصد ارزش محصول هاي تراريخته)، 91/1 ميليارد دلار ذرت تراريخته (36 درصد)، 72/0 ميليارد دلار پنبه تراريخته(14 درصد) و 21/0 ميليارد دلار كانولاي تراريخته (4 درصد) مي باشد.

ارزش اقتصادي محصول هاي تراريخته بر اساس قيمت فروش بذر تراريخته به اضافه هزينه هر تكنولوژي كه براي توليد آن بكار رفته است محاسبه مي شود. ارزش تجمعي جهاني در اين دوره 10 ساله، يعني از سال 1996 تاكنون، حدود 3/29 ميليارد دلار برآورد شده است.

ارزش جهاني محصول هاي تراريخته در سال 2006 حدود 5/5 ميليارد دلار تخمين زده مي شود.

انتهاي پيام