علی‌اکبر دهخدا (۱۲۵۷–۱۳۳۴ شمسی) یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبی و فرهنگی ایران بود که در کنار فعالیت‌های علمی و پژوهشی، تأثیر عمیقی بر روزنامه‌نگاری و مطبوعات فارسی گذاشت.

او که در دوران مشروطه به عرصه‌ی روزنامه‌نگاری وارد شد، با استفاده از نثر خاص، طنز گزنده و نگاه انتقادی خود، سبک جدیدی از روزنامه‌نگاری را پایه‌گذاری کرد که تا امروز نیز الهام‌بخش بسیاری از نویسندگان و روزنامه‌نگاران است.

نقش دهخدا در روزنامه‌نگاری مشروطه

دهخدا در دوره‌ی مشروطه، زمانی که مطبوعات به ابزاری برای آگاهی‌بخشی و مبارزه با استبداد تبدیل شده بودند، به‌عنوان نویسنده و طنزپرداز در روزنامه‌ی صور اسرافیل فعالیت خود را آغاز کرد.

این روزنامه که یکی از تأثیرگذارترین نشریات مشروطه بود، به دلیل رویکرد انتقادی و آزادی‌خواهانه‌ی خود به سرعت مورد توجه قرار گرفت.

دهخدا در این نشریه ستون طنزی با عنوان «چرند و پرند» می‌نوشت که یکی از مهم‌ترین و ماندگارترین بخش‌های روزنامه به شمار می‌رفت.

در این مقالات، او با زبانی ساده، عامیانه و درعین‌حال تند و گزنده، به نقد مشکلات اجتماعی، فساد دولتی، استبداد و نابرابری‌های جامعه پرداخت.

او برای اثرگذاری بیشتر، از اصطلاحات کوچه‌بازاری، زبان محاوره‌ای و شخصیت‌های خیالی مانند «حاجی بابای اصفهانی» و «مش قاسم» استفاده می‌کرد تا حقایق تلخ زمانه را به شیوه‌ای جذاب و قابل فهم برای عموم مردم بیان کند.

سبک طنزآمیز و کنایه‌های او، روزنامه‌نگاری را از حالتی خشک و رسمی خارج کرد و آن را به ابزاری مؤثر برای نقد اجتماعی و سیاسی تبدیل نمود.

مبارزه از طریق قلم؛ تبعید و ادامه‌ی فعالیت‌های مطبوعاتی

با شدت گرفتن سرکوب آزادی‌خواهان و به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، دهخدا مجبور شد از ایران خارج شود.

ابتدا به اروپا و سپس به امپراتوری عثمانی (ترکیه‌ی امروزی) رفت، اما در این دوران نیز دست از فعالیت‌های روزنامه‌نگاری برنداشت.

او در سوئیس انتشار روزنامه‌ی صور اسرافیل را ادامه داد و مقالات تندتری علیه حکومت استبدادی ایران منتشر کرد.

در این دوران، نوشته‌های او لحنی جدی‌تر به خود گرفت و بیش از پیش به افشای فساد و استبداد پرداخت.

قلم دهخدا در تبعید، به سلاحی برای مبارزه با دیکتاتوری تبدیل شد و نوشته‌های او به نمادی از مقاومت و آزادی‌خواهی در میان روشنفکران و آزادی‌خواهان ایران بدل گردید.

بازگشت به ایران و تغییر مسیر

پس از تغییر شرایط سیاسی در ایران، دهخدا به کشور بازگشت، اما از فعالیت‌های روزنامه‌نگاری کناره گرفت و بیشتر به تألیف، تحقیق و تدوین لغت‌نامه‌ی دهخدا پرداخت که یکی از مهم‌ترین آثار او به شمار می‌رود.

با این‌ حال، تأثیر مقالات و سبک روزنامه‌نگاری او همچنان در جامعه باقی ماند و نسل‌های بعدی روزنامه‌نگاران و نویسندگان از شیوه‌ی او الهام گرفتند.

تأثیر ماندگار دهخدا بر روزنامه‌نگاری امروز

دهخدا را می‌توان یکی از نخستین روزنامه‌نگاران ایرانی دانست که از طنز به‌عنوان ابزاری برای نقد اجتماعی و سیاسی استفاده کرد.

سبک او بعدها توسط نویسندگان و روزنامه‌نگارانی همچون «محمدعلی جمال‌زاده»، «صادق هدایت» و «ابراهیم نبوی» ادامه یافت و به یکی از روش‌های مؤثر در انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی تبدیل شد.

امروزه، با گسترش رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، می‌توان ردپای سبک نگارش دهخدا را در بسیاری از نوشته‌ها، مقالات و حتی طنزهای تصویری مشاهده کرد.

استفاده از زبان عامیانه، نثر طنزآمیز، پرداختن به مشکلات اجتماعی با زبانی ساده و بی‌پرده، همه از شیوه‌هایی هستند که دهخدا در روزنامه‌نگاری رواج داد و هنوز هم در مطبوعات فارسی‌زبان و فضای مجازی دیده می‌شود.

دهخدا نه ‌تنها یک ادیب و پژوهشگر برجسته، بلکه یکی از بنیان‌گذاران روزنامه‌نگاری انتقادی و مردمی در ایران بود که روزنامه‌نگاری را از حالت خشک و رسمی خارج کرد و آن را به ابزاری برای آگاهی‌بخشی و مبارزه با استبداد تبدیل نمود.

نثر روان، طنز گزنده و جسارت او در بیان حقیقت، الگویی برای نسل‌های بعدی روزنامه‌نگاران و نویسندگان باقی مانده است و تأثیر او بر مطبوعات ایران چنان عمیق بود که هنوز هم می‌توان حضور او را در سبک و سیاق روزنامه‌نگاری فارسی احساس کرد.

چرند و پرند؛ آینه‌ای از جامعه‌ی مشروطه

چرند و پرند مجموعه‌ای از مقالات طنزآمیز علی‌اکبر دهخدا است که در دوران مشروطه در روزنامه‌ی صور اسرافیل منتشر شد.

این ستون که یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های نثر طنز در ادبیات فارسی محسوب می‌شود، با استفاده از زبانی عامیانه و شیرین، به نقد مسائل اجتماعی، فساد سیاسی و استبداد پرداخت.

ویژگی‌های زبانی و سبکی

دهخدا در چرند و پرند از نثر محاوره‌ای، اصطلاحات کوچه‌بازاری و شخصیت‌های خیالی برای بیان مفاهیم عمیق اجتماعی استفاده می‌کرد.

این سبک، مقالات او را برای عموم مردم قابل‌فهم می‌ساخت و باعث می‌شد که نوشته‌هایش تأثیر بیشتری در جامعه داشته باشند.

او برخلاف بسیاری از نویسندگان زمان خود که زبانی رسمی و سنگین داشتند، از زبان مردم عادی بهره می‌گرفت و با طنز گزنده و کنایه‌های تند، مشکلات سیاسی و اجتماعی زمانه را نقد می‌کرد.

مضامین و موضوعات اصلی

مقاله‌های چرند و پرند طیف گسترده‌ای از موضوعات را دربرمی‌گرفت، اما تمرکز اصلی آن‌ها روی انتقاد از استبداد، فساد دولتی، جهل و ناآگاهی مردم، خرافات، و نابرابری‌های اجتماعی بود.

دهخدا در این مقالات، با کنایه و طنز، رفتارهای نادرست حاکمان، درباریان، رجال سیاسی و حتی خود مردم را به تصویر می‌کشید.

شخصیت‌های خیالی و تأثیر آن‌ها در روایت

دهخدا برای اینکه نقدهایش تأثیرگذارتر باشند، شخصیت‌های خیالی مانند «مش قاسم» را خلق کرد که نماینده‌ی تفکرات عوامانه‌ی جامعه بود.

این شخصیت‌ها با بیان دیدگاه‌های ساده‌لوحانه یا متناقض، رفتارهای نادرست اجتماعی و سیاسی را به‌صورت غیرمستقیم به سخره می‌گرفتند.

این سبک بعدها در آثار نویسندگان دیگری مانند جمال‌زاده و صادق هدایت نیز دیده شد.

تأثیر چرند و پرند در ادبیات و روزنامه‌نگاری

چرند و پرند نه‌تنها یک ستون طنز مطبوعاتی بود، بلکه به الگویی برای نویسندگان و روزنامه‌نگاران بعدی تبدیل شد.

استفاده از زبان طنز برای بیان انتقادات اجتماعی و سیاسی، سبکی بود که دهخدا در مطبوعات رواج داد و امروزه نیز در رسانه‌ها، به‌ویژه در فضای مجازی و طنزنویسی سیاسی، به چشم می‌خورد.

انتهای پیام