«مهدی زارع‌ خورمیزی» از فعالان محیط زیستی و رییس اداره محیط‌زیست تفت در گفت‌وگو با ایسنا ضمن بیان این که افعی شاخدار ایرانی (Pseudocerastes persicus) یکی از مارهای زهرآگین و منحصر به‌ فرد ایران است که در زیستگاه‌های بیابانی و نیمه‌بیابانی یافت می‌شود، گفت: این گونه به دلیل ظاهر خاص، رفتارهای جالب و نقش اکولوژیکی مهم، همواره مورد توجه محققان و علاقه‌مندان به طبیعت بوده است.

وی افزود: افعی شاخدار ایرانی به خانواده گرزه‌ افعیان (Viperidae) تعلق دارد و در سرده افعی‌های شاخدار (Pseudocerastes) طبقه‌بندی می‌شود.

زارع‌ خورمیزی ضمن اشاره به این که این مار معمولاً بین ۴۰ تا ۷۰ سانتی‌متر طول دارد، اظهار کرد: اما نمونه‌هایی با طول بیش از ۹۰ سانتی‌متر نیز مشاهده شده‌اند.

رییس محیط زیست تفت با اشاره به این که بدن این مار نسبتاً ضخیم و سر آن پهن و مثلثی است که نشانه‌ای از ماهیت زهرآگین و شکارچی بودن آن محسوب می‌شود، گفت: رنگ بدن این مار بسته به محیط زندگی‌اش متغیر است و معمولاً در طیف‌های زرد شنی، قهوه‌ای کم‌رنگ، خاکستری و گاهی مایل به صورتی یا قرمز دیده می‌شود.

وی افزود: این رنگ‌آمیزی به او کمک می‌کند تا در محیط‌های شنی و صخره‌ای به‌خوبی استتار کند و از دید شکارچیان و طعمه‌های خود پنهان بماند.

زارع‌ خورمیزی اظهار کرد: ویژگی بارز این گونه، برجستگی‌های شاخ‌ مانند بالای چشم‌ها است که در برخی نمونه‌ها کاملاً مشخص و در برخی دیگر کم‌رنگ یا حتی نامشهود است.

رییس محیط زیست تفت با اشاره به این که این شاخ‌ها احتمالاً نقشی در استتار، تنظیم دما یا حتی ارسال سیگنال‌های رفتاری دارند، گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های خاص این مار، حرکت مارپیچی آن (sidewinding) است که به‌ویژه هنگام عبور از شن‌های روان دیده می‌شود.

وی افزود: این نوع حرکت، مشابه حرکت برخی مارهای بیابانی دیگر مانند افعی شاخدار آفریقایی (Cerastes cerastes) است و به مار کمک می‌کند تا با کمترین تماس با شن‌های داغ، انرژی کمتری مصرف کند و سریع‌تر حرکت نماید.

رییس محیط زیست تفت با اشاره به این که افعی شاخدار ایرانی عمدتاً در مناطق خشک و بیابانی ایران، افغانستان، پاکستان و بخش‌هایی از عراق و عمان زندگی می‌کند، گفت: این مار را در ایران، می‌توان در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، یزد، خراسان جنوبی و هرمزگان مشاهده کرد.

زارع‌خورمیزی افزود: این مار بیشتر در بیابان‌ها، دشت‌های شنی، مناطق نیمه‌بیابانی و صخره‌های گرم زندگی می‌کند و برای محافظت از گرمای شدید روز، معمولاً در زیر سنگ‌ها، میان شن‌ها یا داخل شکاف‌ها پنهان می‌شود.

این مسئول با اشاره به این که افعی شاخدار ایرانی عمدتاً شب‌زی است و فعالیت آن در فصل تابستان بیشتر در شب‌ها و در فصل‌های بهار و پاییز در اوایل صبح و اواخر عصر مشاهده می‌شود، تصریح کرد: این مار یک شکارچی کمین‌گر است که با استتار در شنزارها و صخره‌ها، طعمه‌های خود را غافلگیر می‌کند.

وی با اشاره به این که غذای اصلی آن شامل جوندگان کوچک مانند موش‌های بیابانی، مارمولک‌ها و آگاماها و در سنین جوانی حشرات بزرگ است، گفت: این مار ابتدا بی‌حرکت باقی می‌ماند و از استتار خود برای فریب طعمه استفاده می‌کند و با یک حمله ناگهانی، دندان‌های نیش خود را در بدن طعمه فرو می‌برد و زهر را تزریق می‌کند و پس از مدتی که طعمه بی‌حرکت شد، آن را به‌ طور کامل می‌بلعد.

زارع‌خورمیزی با اشاره به این که زهر افعی شاخدار ایرانی ترکیبی از نوروتوکسین (سم عصبی) و هموتوکسین (خون‌زهر) است که می‌تواند باعث درد شدید، تورم در محل گزش، نکروز و تخریب بافتی، خونریزی داخلی و اختلال در انعقاد خون شود، گفت: علائم دیگر شامل سرگیجه، حالت تهوع و در موارد شدید، شوک سمی است.

رییس محیط زیست تفت با اشاره به این که گزش این مار کشنده نیست اما می‌تواند بسیار دردناک و خطرناک باشد، تصریح کرد: افراد گزیده‌شده باید بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنند تا تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرند.

وی افزود: پادزهر اختصاصی برای این مار وجود ندارد، اما سرم‌های ضد مارگزیدگی گرزه‌افعی ممکن است تا حدی در کاهش اثرات زهر آن مؤثر باشند.

زارع‌خورمیزی با اشاره به این که افعی شاخدار ایرانی نقش مهمی در کنترل جمعیت جوندگان و حشرات دارد و در اکوسیستم‌های بیابانی به تعادل طبیعی کمک می‌کند، خاطرنشان کرد: این مار خود نیز توسط پرندگان شکاری و پستانداران گوشت‌خواری مانند روباه‌های بیابانی شکار می‌شود، با این‌حال، عوامل متعددی مانند تخریب زیستگاه به دلیل توسعه شهری و کشاورزی، شکار غیرمجاز و تغییرات اقلیمی که موجب افزایش دمای محیط و کاهش منابع آبی شده است، جمعیت این گونه را تهدید می‌کنند.

رییس محیط زیست تفت با اشاره به این که برای حفاظت از این مار، آگاهی‌بخشی به مردم در جهت جلوگیری از کشتار غیرضروری آن، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و انجام پژوهش‌های بیشتر برای تولید پادزهر مؤثرتر از جمله اقدامات ضروری محسوب می‌شود، تصریح کرد: افعی شاخدار ایرانی یکی از زیباترین و منحصربه‌فردترین خزندگان ایران است که به دلیل ظاهر خاص، رفتارهای جالب و نقش اکولوژیکی مهم، ارزش مطالعه و حفاظت دارد.

وی افزود: هر چند که زهر آن خطرناک است اما این مار معمولاً از مواجهه با انسان‌ها اجتناب می‌کند و به‌عنوان یکی از عناصر مهم اکوسیستم بیابانی، در تنظیم جمعیت جوندگان و حشرات نقش کلیدی ایفا می‌کند.

وی با اشاره به این که استان یزد یکی از زیستگاه‌های مهم افعی شاخدار ایرانی به‌شمار می‌رود و جمعیت قابل توجهی از این گونه در آن زندگی می‌کند، گفت: شرایط اقلیمی و جغرافیایی این منطقه، به‌ویژه نواحی کویری و کوهستانی مانند شیرکوه، محیطی مناسب برای این مار فراهم کرده است، به طوری که بررسی‌های انجام‌شده درباره مارهای استان یزد نشان می‌دهد این گونه در تمامی شهرستان‌های استان پراکنش دارد.

زارع‌خورمیزی در پایان با تاکید بر این که افعی شاخدار ایرانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خزندگان شاخص استان یزد شناخته می‌شود، گفت: از این‌ رو، پژوهشگران و متخصصان خزنده‌شناسی که قصد مطالعه بر روی این گونه را دارند، می‌توانند استان یزد را به‌عنوان یکی از مناطق مهم تحقیقاتی در نظر بگیرند.

انتهای پیام