مسجد جامع قاین یکی از آثار تاریخی و فرهنگی مهم در استان خراسان جنوبی است که به عنوان نماد هویت اسلامی و فرهنگی این منطقه شناخته می‌شود. این مسجد با معماری خاص و زیبایی که دارد، توجه بسیاری از گردشگران و محققان را به خود جلب کرده است.این مسجد بنایی بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال است که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح‌انگیز است.

استقرار یکی از پایه‌های مسجد بر روی آتشکده ساسانیان گویای تاریخ کهن آن است. اغلب مورخان و جهانگردان در بیان و معرفی شهر قاین به مسجدجامع صراحتاً اشاره‌هایی داشته‌اند.

"صوره‌الارض ابن حوقل" (۳۳۱ه ق)، می‌نویسد:" قاین وسعت آن چند سرخس است و بناهای آن از گل و دارای "قهندژ"(کهندژ)است که خندقی در پیرامون دارد و مسجد جامع و دارالاماره در قهندژ است. قاین شهری بزرگ و حصین است، گرد شهر خندقی دارد و مسجد آدینه به شهر اندر است و آنجا که مقصوره است. تاقی عظیم و بزرگ چنانکه در خراسان از آن بزرگتر ندیدیم و آن تاق نه در خور مسجد است و عمارت همه شهر به گنبد است."

از کتیبه‌های متعدد مسجد جامع می‌توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است.

در یکی از کتیبه‌های ایوان به سال ۷۹۶هجری قمری نوشته شده است، این بنا به فرمان "جمشید قارن" از خاندان معروف قارن که در دوره امیر تیمور جهانگشا حاکم قاین و مدتی حاکم ساری و دامغان بود، تعمیر و مرمت شد.

لوحه‌ای به خط رقاع در داخل رواق پنجم در ضلع شمالی حیاط مسجد است و تاریخ آن اول رجب سال ۹۲۱است. مضمون کلی آن مربوط به زمان فرمانروایی امیر سلطانی است که در (۹۱۹-۹۲۱)هجری از سوی شاه اسماعیل صفوی در قاین به این مقام منصوب شد.

سنگ لوحی در سمت راست ورودی ایوان مسجد به ابعاد ۱۲۰در۵۰ سانتی متر و با خط بسیار زیبای رقاع که شاه سلیمان صفوی امر به بازسازی مسجد داد، وجود دارد.

بسیاری معتقدند از قلعه کوه قاین تا دژ مرکزی شهر و مسجد جامع یک تونل زیر زمینی وجود داشته و مورد استفاده بوده است. احتمال دارد این معبر با مسیر کاریز جعفر آباد یکی باشد که در نزدیکی قلعه کوه "معبرش" مجزا می‌شود. اگر کاوشهای باستان شناسی انجام شود، شاید بتوان بسیاری از شگفتی‌ها را شناسایی و معرفی کرد.

مسجد جامع دارای دو محراب است، گرچه این مسجد جزو قدیم‌ترین مساجد ایرانی است.

مسجد جامع قاین ۲۴۷۰متر مربع وسعت داشته که ۱۰۵۰متر مربع آن زیر بنای ایوان، شبستانها و حجره‌ها و ۱۲۰۰متر مربع عرصه داخلی است.

حیاط مسجد محوطه‌ای به در ازای ۳۳ و پهنای ۲۸متر است. در اطراف حیاط حجره‌هایی به عمق دو متر قرار دارد، از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است که به طرز با شکوهی به زیبایی مسجد گوهر شاد با ارتفاع ۱۸متر، عرض ۱۱متر وطول ۲۲متر ساخته شده است.

قبلا دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع ۵ متر داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای موذن از آن بلند بود.

سقف ایوان چهارطاق و سه گنبد دارد که به طرز زیبایی رنگ‌آمیزی و تزیین شده و معرق‌کاری‌هایش بسیار ظریف و زیباست، نقاشی‌های ایوان به شیوه اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده و در زمانهای بعد روی آنها را رنگ زده‌اند.دو شبستان در دو سمت ایوان علاوه بر این که در فصل زمستان استفاده خوبی دارند، برای جلوگیری از رانش دیوارهای اطراف ایوان تاثیر بسزایی دارند.

منبر چوبی بزرگ و نفیس مسجد مربوط به سال ۱۰۸۲هجری است که از چوب چنار توسط استاد محمد واعظی کاخکی به طرز ماهرانه‌ای ساخته شده کتیبه آن با خط مسخ بر روی آن منبت کاری است.

در میان صحن مسجد پایابی مسقف برای دسترسی به آب قنات جعفرآباد و به دستور "صف‌شکن‌خان" همزمان با حکومت شاه سلیمان صفوی احداث شد. این پایاب در۵.۵ متری عمق زمین دارای ۲۰پله است.

در میان صحن مسجد به منظور تعیین ظهر شرعی قاین ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی ساخته شده، دو درب مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی شمال(محل بازار فعلی ) باز می‌شود.در سمت راست ورودی ایوان مسجد لوح بزرگی به صورت عمودی در بدنه دیوار نصب شده و تاریخ آن محرم‌الحرام سال ۱۰۴۶هجری قمری است.

لوحه‌ای به خط رقاع در داخل رواق پنجم در ضلع شمالی حیاط مسجد از تاریخ اول رجب سال ۹۲۱ وجود دارد. این کتیبه تا به حال خوانده نشده و برخی از واژه‌ها آسیب دیده است. مضمون کلی آن مربوط به زمان فرمانروایی امیر سلطان (۹۱۹-۹۲۱)هجری قمری در قاین بوده که از سوی شاه اسماعیل صفوی به این مقام منصوب شده بود.

مسجد جامع قاین به عنوان یک اثر مهم تاریخی و مذهبی و خصوصیات معماری با نبوغ به شماره ۲۹۵در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

انتهای پیام