در دنیای امروز، فشارهای روانی و حجم سنگین مطالب درسی، به‌ ویژه در دوران امتحانات، بسیاری از دانشجویان و دانش‌آموزان را به‌ سوی روش‌های مختلف افزایش تمرکز و کاهش خستگی سوق داده و در این میان، مصرف داروها و مواد محرکی مانند ریتالین و کافئین به یکی از گزینه‌های رایج تبدیل شده است.

در حالی این مواد به‌ دلیل اثرات فوری خود در افزایش هوشیاری، به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند که در کنار فواید کوتاه‌مدت، مصرف بی‌رویه یا غیرعلمی آن‌ها می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد.

«رضا بیدکی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به این که کافئین یک ماده محرک طبیعی و از دسته «آلکالوئیدها» است که به‌طور گسترده در گیاهانی مانند قهوه، چای و کاکائو یافت می‌شود، گفت: این ماده با اثر بر سیستم عصبی مرکزی باعث افزایش هوشیاری، تمرکز و کاهش خستگی می‌شود.

این متخصص روانپزشکی و فلوشیپ نوروسایکیاتری افزود: کافئین در شکل خالص به صورت پودر سفید و تلخ وجود دارد و به دلیل تأثیرات مثبت آن بر عملکرد ذهنی و جسمی، به یکی از پرمصرف‌ترین مواد محرک در جهان تبدیل شده است.

بیدکی با اشاره به این که مصرف متعادل کافئین می‌تواند فوایدی همچون بهبود تمرکز، افزایش انرژی، بهبود عملکرد ورزشی و کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون داشته باشد، گفت: کافئین می‌تواند به کاهش وزن نیز کمک کند ولی با این حال، مصرف بیش از حد این ماده ممکن است مشکلاتی را به همراه داشته باشد.

وی با اشاره به این که سوء مصرف کافئین به معنای مصرف بیش از حد این ماده است که می‌تواند موجب بروز علائمی همچون اضطراب، بی‌خوابی، لرزش، افزایش ضربان قلب و در موارد شدیدتر، مسمومیت با کافئین شود، تصریح کرد: در چنین حالتی، ممکن است مشکلاتی مانند تشنج و اختلالات تنفسی رخ دهد.

بیدکی افزود: مصرف مداوم و بیش از حد کافئین می‌تواند منجر به وابستگی شود و در زمان قطع مصرف علائمی مانند سردرد، خستگی و اختلالات خلقی بروز یابد.

این متخصص روانپزشکی با بیان این که عوارض سوء مصرف کافئین شامل اختلالات خواب، تحریک‌پذیری، اضطراب، مشکلات گوارشی نظیر معده‌درد و حالت تهوع و افزایش ضربان قلب است، گفت: در طولانی‌مدت نیز مصرف بیش از حد کافئین ممکن است باعث کاهش جذب کلسیم و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان شود.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات، بیش از ۸۵ درصد از افراد بزرگسال و کودکان در ایالات متحده به‌طور منظم کافئین مصرف می‌کنند و میانگین مصرف روزانه این ماده حدود ۲۸۰ میلی‌گرم است.

بیدکی اظهار کرد:  بیش از ۷۰ درصد از کسانی که تلاش می‌کنند مصرف کافئین را کاهش دهند، با علائم ترک مواجه می‌شوند که این موضوع نشان‌دهنده نگرانی‌های موجود درباره سوء مصرف این ماده در سطح عمومی است.

این متخصص روانپزشکی گفت: درمان سوء مصرف کافئین معمولاً شامل کاهش تدریجی مصرف برای جلوگیری از بروز علائم ترک، استفاده از جایگزین‌های بدون کافئین، مدیریت علائم ترک با افزایش مصرف آب، خواب کافی و تمرین‌های کاهش استرس و در نهایت تغذیه مناسب با استفاده از مواد غذایی حاوی پروتئین و فیبر است.

بیدکی در خصوص داروی «ریتالین» که یک از پر مصرف‌ترین داروها در ایام امتحانات است، نیز تصریح کرد: «ریتالین» که نام تجاری داروی «متیل فنیدات» است، به عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی برای درمان اختلال بیش‌فعالی-نقص توجه و همچنین نارکولپسی تجویز می‌شود.

وی با اشاره به این که این دارو با افزایش سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز به بهبود تمرکز و کنترل رفتار کمک می‌کند، تصریح کرد: سوء مصرف ریتالین به معنای مصرف این دارو بدون تجویز پزشک است که معمولاً به دلایل افزایش تمرکز، کاهش خستگی و ایجاد حس سرخوشی انجام می‌شود.

بیدکی خاطرنشان کرد: گزارش‌ها نشان می‌دهد که حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از دانش‌آموزان پسر در آمریکا از ریتالین استفاده می‌کنند، در حالی که شیوع واقعی ADHD در این گروه تنها حدود سه درصد است.

این متخصص روانپزشکی تاکید کرد: مصرف خودسرانه این دارو در میان دانشجویان نیز به دلیل تلاش برای بیدار ماندن در شب‌های امتحان و افزایش تمرکز رایج است و به همین دلیل، ریتالین به یکی از داروهای پرتقاضا تبدیل شده است.

بیدکی با اشاره به این که مصرف خودسرانه و بیش از حد ریتالین می‌تواند مشکلات متعددی مانند اضطراب، بی‌خوابی، سردرد، تغییر در ضربان قلب و فشار خون، توهم و روان‌پریشی ایجاد کند و در صورت تداوم، به وابستگی جسمی و روانی منجر شود، گفت: سوء مصرف این دارو می‌تواند باعث بروز اختلالات خواب، تحریک‌پذیری، پرخاشگری، مشکلات گوارشی، افزایش فشار خون و مشکلات روانی نظیر افسردگی، توهم و در برخی موارد سوء‌ظن و افکار بد بینانه شود.

این متخصص روانپزشکی گفت: درمان سوء مصرف ریتالین شامل مراحل مختلفی از جمله مدیریت و کنترل قطع دارو و آموزش تکنیک‌های افزایش توجه و تمرکز دارو تحت نظارت پزشک، روان‌درمانی به ویژه درمان شناختی-رفتاری برای تغییر الگوهای فکری مرتبط با مصرف غیرمجاز، خانواده‌ درمانی برای ایجاد حمایت لازم از فرد، گروه‌درمانی و مشاوره‌های فردی جهت بهبود وضعیت روانی و اجتماعی بیمار و مدیریت علائم ترک می‌باشد.

وی افزود: علائم ترک این دارو ممکن است شامل افسردگی، خستگی و دردهای جسمی باشد که نیازمند مدیریت صحیح و مراقبت پزشکی است.

این متخصص روانپزشکی در پایان ضمن بیان این که با وجود فواید درمانی داروهایی همچون کافئین و ریتالین، سوء مصرف این مواد می‌تواند عوارض جدی جسمی و روانی ایجاد کند، گفت: آگاهی از خطرات مصرف بی‌رویه و رعایت توصیه‌های پزشکی نقش مهمی در پیشگیری از این مشکلات و حفظ سلامت فردی و اجتماعی دارد.

انتهای پیام