منطقه‌ای که در سراسر خراسان شهری در سلامت هوا و پهناوری و پرعمارتی و تجارت و کثرت مسافر به پای آن نمی‌رسید، سال‌هاست که فرونشست زمین، خشکسالی و بی‌آبی به تهدیدی جدی برای مردمانش تبدیل شده است.
بر اساس آنچه کارشناسان آب و خاک می‌گویند فرونشست زمین در دشت نیشابور سال‌هاست آغاز شده و ترک‌های ناشی از آن بر روی سطح زمین مهم‌ترین نشانه این نشست‌هاست. در واقع دشت نیشابور به دلیل خشکسالی‌های ۳۰ سال گذشته و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی اکنون شاهد نشست و ایجاد شکاف‌هایی با طول ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر با عمق بعضاً ۵۰ متر در زمین است.
فرونشست زمین به نزدیکی خط راه‌آهن و گاز رسیده است
کاظم جم، سخنگوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در همین خصوص وضعیت فرونشست در دشت نیشابور را نگران کننده دانست و به ایسنا گفت: اگر به سمت دشت نیشابور برویم، جنوب دشت کاملاً شکاف برداشته و به خط راه‌آهن و خط گاز می‌رسد.
وی با اشاره به اینکه در غرب مشهد هم فرونشست‌ها ایجاد شده است، گفت: وقتی بیشتر از حد توان آب را از بین لایه‌های خاک بیرون بکشیم موجب فرونشست زمین می‌شود.
عضو اصلی شورای راهبردی روابط عمومی بخش آب کشور با بیان اینکه برخی دشت‌های زمین متقارن نشست می‌کند، گفت: در این وضعیت یک دشت به طور کامل با هم نشست می‌کند و نشست در برخی مناطق هم نامتقارن است و موجب ایجاد شکاف‌هایی در دشت نیشابور می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در دشت نیشابور شاهد نشست‌های غیریکنواخت یا نامتقارن به دلیل اضافه برداشت‌ها هستیم، افزود: اگر منطقه‌ای نشست کند هیچ راه برگشتی ندارد و زمین به حالت اولیه بر نمی‌گردد.
جم با بیان اینکه نمی‌دانیم توان آبدهی آبخوان‌های استان چقدر است و عدد واقعی را نداریم، گفت: برنامه‌ریزی‌ها برای هر منطقه بر اساس بارش‌ها باید متفاوت باشد حتی باید دشت به دشت برنامه‌ریزی شود، اینکه برای کل کشور یک نسخه پیچیده شود کاملاً اشتباه است.
وی گفت: گرچه برای حوزه آب باید ملی فکر کرد اما باید منطقه‌ای عمل کرد، هر دشت استان یک توان برداشت دارد و نمی‌توان برای همه یک نسخه پیچید.
۴ میلیمتر فرونشست شرایط را بحرانی می‌کند
محمد درویش یک فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایسنا گفت: در حالی که اتحادیه اروپا فرونشست زمین به اندازه ۴ میلیمتر را بحرانی می‌داند، اما فرونشست‌ها در سال ۲۰ سانتیمتر اعلام شده است.
وی با بیان اینکه ۵۰ برابر شرایط بحرانی در برخی از مناطق خراسان رضوی به خصوص بین دشت مشهد به چناران با پدید فرونشست زمین مواجه‌ایم، افزود: از اطراف به سمت مشهد بدترین وضعیت را در کل ایران دارد اما جنوب خراسان رضوی نیز آثار فرونشست و شکاف زیاد دیده می‌شود.
وی تأکید کرد: باید هوشیار باشیم و آن فرونشست‌ها که بخش‌های بزرگی از نیشابور تا مشهد و چناران را فرا گرفته و در دشت طوس به سمت جنوب و تا تربت‌حیدریه و خواف در حال حرکت است را مهار کنیم. فرونشست‌ها که بخش‌های بزرگی از نیشابور تا مشهد و چناران را فرا گرفته و در دشت طوس به سمت جنوب و تا تربت‌حیدریه و خواف در حال حرکت است.
درویش خاطرنشان کرد: علیرغم اینکه در گذشته بدترین وضعیت را در نیشابور به لحاظ فرونشست داشتیم، ولی اکنون بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی در فاصله بین دشت مشهد تا چناران به عنوان بدترین وضعیت در کل کشور از آن یاد می‌شود.
فرو چاله‌ها و افت سطح آب یکی از بحران‌های جدی در دشت نیشابور
نشست زمین در این شهرستان مشکلات بسیاری را به خصوص برای زیرساخت‌ها به وجود آورده است، طی چند سال گذشته حرکت آب‌های شور به سمت جبهه آب‌های شیرین بسیار شتاب گرفته و رشد بسیاری داشته به گونه‌ای که حداقل این شوری ۱۰کیلومتر به داخل دشت حرکت کرده است.
میثم مجیدی، کارشناس حوزه آب و خاک در ادامه با بیان اینکه فرونشست زمین در این منطقه به یکی از طولانی‌ترین شکاف‌های ثبت شده در کشور تبدیل شده است، افزود: بارها اتفاق افتاده که دام‌های دامداران درون این شکاف‌ها افتاده و خسارت‌های بسیاری وارد شده است.
این کارشناس حوزه آب و خاک بیان کرد: گرچه دشت نیشابور زمانی یکی از قطب‌های کشاورزی کشور بوده اما آمارها اکنون نشان می‌دهد که بیلان دشت منفی شده یعنی میزان برداشت‌ها به مراتب بیشتر از میزان تغذیه است و این می‌تواند بسیار نگران کننده باشد. مؤلفه‌های بسیاری در به وجود آمدن چنین شرایطی بحرانی تأثیر داشته که یکی از جدی‌ترین این مؤلفه‌ها افزایش شمار محسوس تعداد چاه‌های حفر شده در منطقه و همچنین به وجود آمدن صنایع انرژی بر و آب بر مانند نیروگاه‌های حرارتی است که می‌تواند به شدت تراز آبی منطقه را تغییر دهد.
مجیدی گفت: اگر می‌خواهیم این شکاف‌ها بیش از این طولانی نشود، همه با هم متحد عمل کرده و تلاش کنیم تا با کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک و استقرار صنایعی که خودشان به تشدید وضعیت اقلیمی منطقه کمک نکنند وضعیت را بهبود بخشیم.فرونشست‌ها و شکاف‌ها باعث ایجاد خطر برای یکی از شاهراه‌های اصلی ارتباطی خط آهن بین تهران و مشهد شده، باید تلاش کنیم تا با کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک و استقرار صنایعی که خودشان به تشدید وضعیت اقلیمی منطقه کمک نکنند وضعیت را بهبود بخشیم.
وی افزود: اگر می‌خواهیم با بحران کمبود آب به درستی رفتار کنیم باید از خود مردم شروع کرد، اگر میزان مصرف سرانه آب در بخش کشاورزی، شرب و صنعت در حد استانداردهای جهانی باشد بسیاری از مشکلات قابل رفع خواهد بود.
قطعاً برآیند فرونشست زمین به یک‌باره رخ نمی‌دهد حداقل ۳۰ تا ۴۰ سال باید نسبت به حفظ محیط‌زیست کم لطفی و بی‌توجهی شده باشد تا آخرش به چنین وضعیتی رسیده باشد.
حوضه آبریز نیشابور واقع در شمال خاوری ایران به عنوان یکی از حوزه‌های آبریز کویر مرکزی است، دشت نیشابور با درازایی حدود ۹۰ کیلومتر و عرض متوسط ۳۶ کیلومتر در جهت شمال باختری، جنوب خاوری در وسط این حوزه آبریز واقع شده است.
نهشته‌های آبرفتی و بادرفتی تحکیم نیافته جوان که در بخش مرکزی این دشت گسترش دارد شامل تراس رودخانه‌ای و نهشته‌های آبرفتی جوان و قدیمی، مخروط افکنه و پهنه‌های رسی می‌شوند.
انتهای پیام
نظرات