ماشین به سرعت از روی پل بتنی به سمت محله «پورد سر» شهر لاهیجان می‌رود. سمت راست خیابان، پل خشتی لاهیجان پیداست که عابران از روی آن عبور می‌کنند. ارتفاع پل به قدری بلند است که از روی پل بتنی می‌توان به خوبی پل خشتی را دید. یکی از اهالی لاهیجان می‌گوید: تا همین چند سال پیش هم ماشین‌ها از روی همین پل خشتی عبور می‌کردند. پل بتنی را که ساختند، تنها عابران پیاده از روی پل تردد می‌کنند. جای شکرش باقی است که پل جدید به فاصله رعایت حریم از یک بنای میراثی ساخته شده است. متاسفانه دید منظر پل‌های خشتی گازروبار صومعه‌سرا و پل خشتی چمارسرای رشت، بعد از ساخت پل‌های جدید از بین رفته است و عملا پل‌های خشتی زیر پل‌های بتنی قرار گرفته است.

پله گذاری و فضاسازی مناسب در حریم پل خشتی لاهیجان به خوبی انجام شده و می‌توان از پله‌ها پایین رفت و دهانه‌های فراخ پل خشتی را دید. از رشد بیش از حد گیاهان در حریم پل و بخش‌هایی از بدنه و ساروج پل که بگذریم، رسوبات بر جای مانده، عملا دهانه های پل را پر کرده و تنها از یک دهانه فراخ، آب رودخانه توان عبور دارد. با توجه به بارندگی‌های شدید در ماه اخیر، معلوم می‌شود دبی آب رودخانه به شدت کاهش یافته است.

بخش هایی از ساروج و خشت پل فرو ریخته و با مرمت غیرکارشناسی، بخش‌های ریخته شده را با گچ پر کرده‌اند. براساس منابع مکتوب، پل خشتی لاهیجان در قرن نهم هجری و به دستور سلاطین کیائی ساخته شده است. تا پیش از صفویه، گیلان توسط امرای محلی اداره می‌شد. شرق سفیدرود تا چالوس و تنکابن امروزی توسط کیائیان و غرب گیلان به مرکزیت گسکر توسط خاندان آل اسحاق اداره می‌شد. مرکز حکومت کیائیان شهر لاهیجان بود و قدرتمندترین پادشاه این سلسله، میرزاعلی کیا بود. با برآمدن صفویه و به ویژه به قدرت رسیدن شاه عباس اول صفوی، گیلان ضمیمه دولت مرکزی شد و به حکومت امرای محلی پایان بخشید.

پل خشتی شهر لاهیجان در سال ۱۳۵۵ توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت و به شماره ۱۴۳۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. همین امر بر اهمیت این بنای تاریخی می‌افزاید. دکتر منوچهر ستوده، در جلد دوم «از آستارا تا استارباد»، اشاره دارد که در دوره‌های مختلف، این پل مرمت شده است و در توصیف پل می‌نویسد: «این پل شامل دو چشمه اصلی و دو چشمه کوچکتر در طرفین آن دوچشمه اصلی است. عرض دهانه‌های اصلی ۱۲ در ۷۰ متر و ارتفاع آن از سطح آب ۱۰ در ۵ متر و عرض دهانه‌های کوچک ۲۳۰ و ارتفاع آنها از سطح زمین ۲۵۰سانتیمتر است. طاق‌های هر چهار چشمه جناقی تیز است. راهرویی در پایه میان دو دهانه بزرگ بنا شده که عرض آن ۱۵۰ سانتیمتر است. در طرفین پل از بالا یعنی محلی که گذریان عبور می‌کنند، جان پناهی به ارتفاع ۸۰ سانتیمتر از آجر و گچ ساخته‌اند. فاصله میان دو جان پناه یعنی عرض پل بدون در نظر گرفتن پی جان پناه‌ها، هفتاد متر است. جلو پایه اصلی که میان دو طاق بزرگ پل است سیل برگردان مدوری ساخته اند. همچنین پهلوی دهانه بزرگ دیواری از آجر در کنار رودخانه ساخته اند تا آب را به داخل هدایت کند».

در کتاب «تاریخ گیلان و دیلمستان»، اثر «سید ظهیرالدین مرعشی» نوشته شده که بنای اولیه پل خشتی در اواخر قرن نهم هجری و توسط استاد بنّا یعقوب راویانی ساخته شده است. این کتاب قدیمی ترین تاریخ محلی نگارش شده به دستور کارکیا سلطان محمد دوم(۸۵۱-۸۸۳) است. کارکیا سلطان محمد دوم، عده ای را مامور گردآوری و نوشتن رویدادهای حکام گیل و دیلم قبل و بعد از روی کار آمدن «سید امیر کیای مَلاطی» می کند.

ظهیرالدین مرعشی، ضمن بیان وقایع سال ۸۹۲ قمری اشاراتی هم به ساخت این پل خشتی دارد و می نویسد: «در این سال جناب افضل المتقدمین و اعلم المتاخرین مولانا نعمت الله طبیب خلد فضله و کمالاته - که در علوم متداوله دوران و اعجوبه زمان بود - به تخصیص در علم طب که در آن فن از علمی و عملی نفس مسیحا و ید بیضا داشت، رغبت نمود که ثوابا لله تعالی و طلبا لمرضاته به رودخانه‌ای که مشهور و ملقب است به سیمرود بر گذر شهر لاهیجان المبارک احداث پلی از خشت و سنگ و آهک بفرمایند، فلذا از خدام خلیفه رحمانی اجازت طلبیده، استدعای همت عالیه خسروانه نمود و توقع فرموده که به طلب استاد یعقوب بنای رویانی نزد ملوک کلارستاق خلد ملکهم بفرستند تا حاضر گردد در آن مهم مبارک شروع نماید. بنا بر توقع فضایل مابی اشارت شد که به طلب حرفت مابی بفرستند. بنابر امر اعلی استاد یعقوب را حاضر ساختند و اسباب آن عمارت حکمت پناهی خرج بسیار کرده مهیا ساخته بود. روز شنبه دوازدهم جمادی الاول موافق آبان ماه قدیم را بنیاد آن عمارت عالی کردند و از جانب مشرق و مغرب دو طاق بزرگ و در وسط طاقین یک طاق کوچک برآوردند و خدام حضرت خلافت پناهی، همت عالی مصروف داشته، به انواع امداد عنایت فرمودند و غره محرم سنه اثنی و تسعین و ثمانمائه (۸۹۲ه.ق) را که چهار سال و هفت ماه و هشت روز می باشد، آن عمارت صورت تتمیم پذیرفت».

نزدیک به دهانه‌های اصلی می‌توان به خوبی تزئینات بدنه، دهلیزها و طاق نماها را دید. بستر عابرروی پل با قلوه سنگ‌های رودخانه کف پوش شده است. در پایه میانی پل، یک راهرو طاقدار تعبیه شده و در بالای آن نیز طاق نمایی دیده می‌شود که مسدود شده و حفره‌هایی جهت دفع رطوبت در پل تعبیه شده است. در طرفین پایه‌های پل نیز دو گذرگاه طاقدار دیده می‌شود.

پلی که از دوره کیائیان به جا مانده، روزگاری محل عبور کاروانیانی بود که برای تجارت ابریشم به شهر لاهیجان می‌آمدند. شهری که به خاطر تجارت ابریشم، ثروت سرشاری داشت و زیبایی این شهر و خانه‌های اربابی اش، این شهر را به عروس شهرهای گیلان تبدیل کرده بود.

انتهای پیام