هر چند صنایع‌ دستی در گذشته بیشتر جنبه کاربردی داشته و اکنون در برخی از رشته‌ها تنها جنبه ماندگاری خاطرات را دارد و حتی بعضاً به فراموشی سپرده شده ولی هنوز هم آثار دستی هنرمندان به عنوان یکی از راه‌های تعامل فرهنگی و شناسایی آداب‌ و رسوم یک منطقه و بستری مناسب برای انس و الفت ملی و بین‌المللی از جایگاهی والا برخوردار است.

یکی از صنایع دستی دارای پیشینه زیاد در کشورمان که هنوز هم در برخی مناطق مورد استفاده است، پاپوشی به نام گیوه است که حتی گردشگران زیادی آن را به عنوان سوغات برای خویشان و دوستان خود به ارمغان می‌برند.

این کفش سبک و مقاوم که بیشتر در فصول گرم سال مورد استفاده قرار می‌گرفته، از گذشته‌های دور به دلیل طراحی ساده و مواد طبیعی آن، جایگاه ویژه‌ای میان مردمان روستاها و عشایر داشته و به عنوان یک صنعت دستی ارزشمند شناخته می‌شده است.

قدمت گیوه‌دوزی در ایران به بیش از یک هزار سال پیش بازمی‌گردد و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این هنر در گذشته در بازارهای سنتی بسیاری از شهرهای ایران رواج داشته است اما امروزه با کاهش تعداد استادکاران و کارگاه‌های فعال، گیوه‌دوزی در معرض فراموشی قرار گرفته است.

این هنر همچنان نیز توسط تعداد محدودی از استادکاران کهنسال و البته به‌ صورت خانگی در برخی شهرستان‌های استان یزد ادامه دارد که یکی از این شهرستانها، ابرکوه، در جنوب غربی استان یزد واقع‌ شده است.

«عبدالمجید عربی»معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد در گفت وگو با ایسنا، در رابطه با این هنر صنایع دستی و وضعیت آن در استان و ابرکوه می‌گوید: گیوه‌دوزی یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین صنایع دستی ایران است که در خطر فراموشی قرار دارد.

به اعتقاد وی، حفظ و احیای این هنر نه تنها به حفظ میراث فرهنگی ایران کمک می‌کند بلکه می‌تواند فرصتی برای توسعه اقتصادی مناطق روستایی و ترویج گردشگری باشد.

وی اضافه می‌کند: گیوه، نه تنها یک پاپوش سنتی است بلکه به عنوان نمادی از تعامل فرهنگی و تاریخچه غنی ایران شناخته می‌شود. این پاپوش به دلیل ویژگی‌های خاص خود مانند سبک بودن، مقاومت در برابر آب و تهویه مناسب، همچنان مورد توجه بسیاری از مردم قرار دارد و می‌تواند به عنوان یک محصول صادراتی مورد توجه گردشگران و علاقه‌مندان به صنایع دستی قرار گیرد.

عربی ضمن بیان این که گیوه به دلیل بافت خاص آن، در هوای گرم پاها را خنک نگه می‌دارد، یادآور می‌شود: گیوه به راحتی قابل شستشو است و در برابر شرایط سخت محیطی مانند سنگلاخ‌ها و فعالیت‌های کشاورزی و دامداری بسیار مناسب است.

وی ابراز می‌کند: علاوه بر این، پس از پارگی نیز به راحتی قابل ترمیم است و نیازی به دور انداختن آن نیست که این خصوصیات باعث شده تا گیوه همچنان به عنوان یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین پاپوش‌ها در مناطق روستایی و عشایری ایران شناخته شود.

معاون صنایع دستی استان با اشاره به این که گیوه‌دوزی شامل چهار مرحله اصلی اعم از چرم سازی، رویه بافی، تخت کشی و گیوه دوزی است، تصریح می‌کند: اولین گام در ساخت گیوه، آماده‌سازی چرم است که چرم استفاده شده در گیوه، از پوست گاو تهیه می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: به همین منظور ابتدا پوست تمیز شده گاو را به مدت یک هفته در حوض آب خیسانده و سپس در محلولی از آب و آهک به مدت یک ماه و در ادامه هم آن را در محلولی از آب، زاج و نمک قرار می‌دهند. در ادامه با چربی‌های داغ، پوست را چرب کرده و آن را به مدت دو تا سه روز در معرض آفتاب قرار می‌دهند تا کاملاً خشک شود.

وی با بیان این که از این چرم در ساخت کمری، پاشنه و نقاب گیوه استفاده می‌شود، خاطرنشان می‌کند: دومین محرله در گیوه دوزی، رویه‌بافی است که زنان ابرکوهی، این هنر را نسل به نسل به ارث برده‌اند و رویه یک جفت گیوه را در مدت دو روز می‌بافند.

به گفته این مسئول، بافت رویه‌ی گیوه، نیازمند مهارت و دقت بسیاری است چرا که باید به‌ طور یک دست و محکم به هم دوخته شود تا هنگام استفاده دوام بیاورد لذا برای شروع، ابتدا دانه‌های اولیه (ته‌اندازی) بر اساس تجربه بافنده و با توجه به پهنای انگشتان او تنظیم می‌شود و سپس به تدریج بافت را افزایش داده و پس از حدود ۶۰ رج، بافت سینه‌ی رویه به پایان می‌رسد.

معاون صنایع دستی استان، تخت‌کشی را یکی از مراحل مهم در تولید گیوه می‌خواند و بیان می‌کند: تخت گیوه از پارچه‌های کتانی محکم یا پارچه‌های کهنه ساخته می‌شود به این نحوه که پارچه‌ها به صورت نوارهای بلند بریده شده و به شکل پشت سر هم به هم دوخته می‌شوند.

وی در این باره اضافه می‌کند: نوارهای پارچه‌ای ابتدا توسط درفش سوراخ می‌شوند و سپس دوال چرمی از این سوراخ‌ها عبور داده می‌شود تا نوارها محکم به هم متصل شوند.

عربی با بیان این که پاشنه و قسمت جلوی تخت نیز که هر دو چرمی هستند، به تخت وصل می‌شوند، می‌گوید:  برای تکمیل فرآیند، با مشته روی تخت می‌کوبند و برای هموارسازی آن از نمد خیس و شفره استفاده می‌کنند و در نهایت نیز مخلوطی از کتیرا و رنگ جوهری سورمه‌ای روی تخت ریخته شده و با شفره پخش می‌کنند تا تخت به‌طور یک دست، رنگ‌آمیزی شود و آماده عرضه به گیوه‌باف شود.

وی آخرین مرحله در فرآیند ساخت گیوه را گیوه‌دوزی ذکر و اظهار می‌کند: در این مرحله، ابتدا تسمه چرمی(دوری) به دور تخت دوخته شده و سپس یک تکه چرم مثلثی‌شکل به پاشنه تخت وصل می‌شود. پس از آن نیز رویه گیوه بر روی قالب‌های چوبی کشیده می‌شود و با مشته محکم بر روی آن کوبیده می‌شود تا کاملاً با قالب چفت شود و در پایان هم، گیوه با دوخت نهایی به سرانجام  رسیده و آماده استفاده می‌شود.

عربی در پایان متذکر می‌شود: با برنامه‌ریزی‌های مناسب و حمایت از هنرمندان این عرصه، می‌توان امید داشت که گیوه‌دوزی دوباره رونق بگیرد و این پاپوش زیبا و کارآمد به‌عنوان یکی از نمادهای صنایع دستی ایران به جهانیان معرفی شود.

انتهای پیام