اسماعیل مجللی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: علی بن موسی (ع) طی اقامت خود در مرو، مرکز علمی و اداری خراسان، تلاش گسترده‌ای را برای ترقی اندیشه و اعتقادات مردم خراسان به عمل آوردند و با مناظره‌های علمی با اهل کتاب و نحله‌های فکری گوناگون موجبات اعتلا و ترقی معرفت و بینش دینی این منطقه را فراهم کردند.

وی خاطرنشان کرد: آن حضرت با تشکیل محافل علمی، کلامی و حدیثی به دفاع از اسلام و فرهنگ اهل‌بیت (ع) پرداخته و به ایرادات و شبهات فرق مختلف پاسخ می‌دادند.

این پژوهشگر اضافه کرد: شمار مناظرات امام رضا (ع) با اهل کتاب و نمایندگان مسیحیان، یهودیان، مانویان، زرتشتیان، صابئین و فرق اسلامی فراوان است. مباحث این گفت‌وگوهای علمی که به آرامی و در جو صمیمی برگزار می‌شد درباره آفرینش جهان، توحید، صفات خداوند، انبیاء الهی، عصمت آنان جبر و اختیار و امامت، تفسیر آیات گوناگون قرآن، فضایل اهل‌بیت (ع) احادیث، دعا و احکام دین بود.

مجللی اضافه کرد: پس از شهادت امام رضا (ع) در ایران تحولاتی عظیمی در فرهنگ و هنر ایرانی به وجود آمد که یکی از آن‌ها تأثیر در فرهنگ عمومی و مذهبی بود.

وی با اشاره به زیارت و آستان‌بوسی مزار اهل‌بیت (ع)، افزود: هرچند که این موضوع تا پیش از حضور امام رضا (ع) در ایران وجود داشت و زیارت مکه و کربلا برای همگان به‌نوعی آزاد بود ولی پس از حضور امام رضا و تدفین ایشان در ایران، آداب زیارت حال و هوای دیگری پیدا کرد، راه‌اندازی کاروان‌هایی که به قصد زیارت امام رضا از اقصی نقاط کشور به سمت مشهد حرکت می‌کردند یکی از این تحولات است که مشقت‌ها و سختی‌های زائران از قبیل وجود راهزنان، مرگ‌ومیر زائران در بین راه، بازماندن از قافله، شفا یافتن بیماران و... به‌عنوان سوژه‌هایی برای خلق آثار داستانی و شعر و... در فرهنگ ایرانی به وجود آورد.

این پژوهشگر تعزیه ادامه داد: مشهدی اصطلاحی که در سرتاسر کشور در بین مردم رایج است و عموماً به اشخاصی که توفیق زیارت امام رضا (ع) را پیدا کرده‌اند اطلاق می‌شود. همان‌گونه که برای شخصی که حج کرده اصطلاح حاجی و شخصی که به کربلا سفر کرده اصطلاح کربلایی به کار می‌برند.

مجللی با اشاره به تأثیر در آیین‌های مختلف، تصریح کرد: هر نوع ایمان و اعتقاد به غیر ماده را آیین می‌گویند. آیین کوششی بوده برای درک آنچه درک شدنی و بیان آن چیزی که غیرقابل تقریر است. به قول ماکس مولر: آیین همیشه در میان بشر بوده و جامعه‌ای یافت نمی‌شود که در آن عقیده به متافیزیک و ماوراءالطبیعه نباشد، اگرچه منکرین آن هم در طول تاریخ کم نبوده‌اند.

وی با اشاره به علل پیدایش آیین‌ها، اظهار کرد: آیین‌ها معلول ترس و امید انسان‌هاست و انسان‌ها از هر چیزی که می‌ترسیدند و یا به خیر هر چیزی که امیدوار می‌شدند، آن را می‌پرستیدند. آن‌ها چون علت زلزله، طوفان، بیماری‌ها و حوادث دیگر را نمی‌شناختند به پرستش قوای طبیعت روی می‌آوردند تا از آسیب حوادث مخوف در امان مانند.

این نویسنده یادآور شد: گرایش انسان‌ها به آیین از علاقه بشری به پرستش خدا یافت شده است و هر کس در درون خویش کشش و میلی نسبت به ستایش خدا و خداجویی احساس می‌کند و مسلماً همین حالات قلبی باعث شده‌ که در طول تاریخ، بشر به انواع و اقسام پرستش‌ها و عبادات روی آورده و هر چیزی را که خدا می‌پنداشته یا به نحوی آن را در سرنوشت خود مؤثر می‌دیده است، بپرستد.

مجللی اظهار کرد: برگزاری آیین‌های مختلف نمایشی از دیگر تأثیرات حضور امام رضا در ایران به شمار می‌آید؛ مانند آیین عزاداری نمایشی که در دوران دیالمه از خلقت آدم تا زیارت امام رضا را برای مخاطبین اجرا می‌کردند.

وی با بیان اینکه یکی از آن‌ها آیین نقاره کوبی است، خاطرنشان کرد: این آیین در صحن مطهر علی بن موسی‌الرضا (ع) اجرا می‌شد و اکنون به‌عنوان یکی از گونه‌های هنر موسیقی ایرانی به شماره می‌آید و ازآنجاکه سال‌هایی همچون نقاره و کرنا از سازهای فلکلور خراسان محسوب می‌شوند و از برکت وجود امام رضا رنگ و روی مذهبی به خود گرفته‌اند.

این شبیه‌خوان اضافه کرد: نقاره کوبی که قبل از طلوع و بعد از غروب خورشید به‌عنوان استقبال و بدرقه خورشید انجام می‌شد که بعدها در مراسم دیگری همچون نشان دادن شکوه پادشاهی، جشن‌ها و اعیاد، اعلام فتوحات و آمادگی برای نبرد که رفته‌رفته بر موسیقی محلی نیز تأثیری شگرف ایجاد کرد.

مجللی با اشاره به مناقب خوانی یکی دیگر از آیین‌ها، بیان کرد: سروده‌های شعرا در مدح و منقبت امامان معصوم توسط گروهی که مناقب خوان نامیده می‌شدند، برای مردم کوچه و بازار خوانده می‌شد.

وی ادامه داد: مناقب‌ها شبیه مداحان عمل می‌کردند با این تفاوت که کار آن‌ها محدود به اوصاف امامان و ائمه شیعه امام علی (ع) بوده و در این زمینه به نقل حدیث و روایت و داستان‌های حماسی و مذهبی می‌پرداختند. به همین دلیل این قبیل اشعار را مبدأ اصلی حماسه نامه‌های مذهبی می‌دانند.

این پژوهشگر تصریح کرد: در منقبت خوانی‌های استان خراسان درباره کرامات امام رضا (ع) اشعاری خوانده می‌شد. این اشعار اگر چه عاری از داستان‌های حماسی بودند ولی از لحاظ آموزشی و اخلاقی نکات مهمی را در برداشتند. این اشعار که با حمد خداوند و نعت پیامبر اسلام و حضرت علی شروع می‌شدند به بیان فضایل اخلاقی امام رضا بدون بیان داستانی زندگی ایشان می‌پرداختند.

مجللی چاوشی خوان را یکی دیگر از آیین‌ها برشمرد و گفت: هنگام عزیمت و بازگشت مسافران از مشهد، دسته‌ای از مردم به استقبال و بدرقه زائر می‌رفتند و تا مسافتی بسیار کوتاه زائر را همراهی می‌کردند، که در هنگام بازگشت زائر را به در منزل می‌رساندند. در این بین شخصی به خواندن منقبت اهل‌بیت و گرفتن صلوات از مردم می‌پرداخت که به چاوشی خوانی معروف بود. به کرات دیده شده هنگامی‌که شخصی عازم مسافرت کربلا یا مشهد است و چاوشی خوانی می‌کنند. در حین حرکت، اشخاصی با شنیدن صدای چاوشی عازم سفر می‌شوند.

نمونه‌های چاوشی خوانی:

شکر خدا که تیر دعا بر هدف رسید       روی سیاه ما به ضریح نجف رسید

بارالها کن نصیب شیعیان هرسال‌ها    هم نجف هم کربلا هم مشهد شاه رضا

انتهای پیام