«توریسم فرهنگی» و «توریسم روستایی» یکی از اشکال توسعه گردشگری در دنیاست که تمرکز آن بر معرفی و بازآفرینی جشن‌ها و آیین‌های بومی و محلی هر منطقه است. کشورهایی که گردشگری آنها فعال است، از این الگوهای جدید برای افزایش درآمدهای خود بهره می‌برند.

استان گیلان در مقایسه با برخی استان‌های مرکزی، وسعت سرزمینی کمتری دارد، ولی به دلیل تنوع قومی از یک سو و داشتن نوار ساحلی و همزمانی جاذبه‌های طبیعی کوهستانی، ساحل و جنگل، دارای تنوع فرهنگی زیادی است. گرچه در سال‌های اخیر برگزاری برخی از جشنواره‌های محلی همچون «بهار نارنج، گل محمدی، نیشکر، بادام زمینی، کدو، آلوچه، پنیرخیکی، برداشت انار و غیره تلاش دارد پتانسیل‌های کشاورزی روستاهای هدف گردشگری را معرفی و پررنگ نماید، ولی آیین‌های گیلان منحصر به جشن برداشت محصول نبوده است.

آیین‌هایی همچون نوروز بل، تیرماسیزده شو، چهارشنبه خاتون، آیین‌های پیشانوروز و غیره لایه‌های عمیق‌تر فرهنگ مردمی را نشان می‌دهد که اقوام مختلفی همچون گیلک، تالش، گالش، ترک و تات و غیره در آن زندگی می‌کنند.

جالب است بدانید، گاهشماری گیلان قدیم متفاوت با تقویم رسمی کشور است و بسیاری از آیین‌های مرتبط با «تقویم دیلمی» در زمانی متفاوت با «تقویم خیامی» اجرا می‌شود. طبق گاهشماری قدیم گیلان، نیمه مرداد ماه آغاز سال نوی دیلمی است. آغاز سال نوی دیلمی یا گالشی، همانند نوروز باستانی، با برگزاری آیین‌ها و جشن‌هایی همراه بود. در سالیان گذشته در کوه‌های شرقی گیلان، دیلمان و املش، کوه‌های غربی مازندران، رامسر و جواهرده و کوه‌های شمالی قزوین، الموت و کوه‌های استان البرز در طالقان آیین «نوروزبَل» در نیمه مرداد برگزار می‌شد.

در سال‌های اخیر، جوامع محلی تلاش کردند، این سنت فراموش شده را به ویژه در املش و دیلمان زنده نگه دارند و برپاشدن آتش جشن نوروزی در کوه‌های املش و دیلمان، موجب شد متولیان میراث فرهنگی نیز به این سنت کهن توجه نمایند.

سازمان میراث فرهنگی استان گیلان، سه سال متوالی در سال‌های ۱۳۸۶، ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ با مردم محلی همگام شد و حتی در سال ۸۹ در حاشیه مراسم، همایشی علمی هم برگزار و کتابچه ای حاوی مجموعه مقالات در مورد نوروزبل منتشر کرد. این همایش علمی مقدمات ثبت این اثر معنوی گیلان را فرآهم آورد و با تهیه پرونده ثبتی جشن نوروزبل به شماره ۱۳۷۱ در خرداد ماه ۱۳۹۶ به عنوان میراث معنوی کشور ثبت شد.

«بَل» در لفظ مردم کوهستان یا «وَل» در تلفظ جلگه گیلان، به معنی شعله آتش بوده و نورزبل به معنی شعله «آتش نوروزی» است که در عصر آخرین شب سال از تقویم دیلمی، یعنی آخرین روز «اسپندارما» و شب اولین روز سال نو یعنی «نوروز ما» برپا می‌شود.

مسعود پورهادی درباره نوروزبل می‌گوید: آغاز سال نو و نخستین ماه گیلانی با «نوروزما» شروع می‌شود که با ۴ و نیم ماه اختلاف با نوروز گاهشماری کنونی ایران، ۱۵ یا ۱۷ مرداد است.

این پژوهشگر ادامه داد: رسم است شب قبل از آغاز سال به پیشوار سال نو می‌روند ‌و آتش انبوه می‌افزوزند که آن را نوروزبل گویند و در ترانه‌های فولکوریک متناسب با آتش نوروزی می‌خوانند، گیلانی‌ها عقیده دارند در این شب زمین نفس سرد خود را بیرون می‌دهد.

وی با بیان اینکه نوروزما یا نخستین سال نوی دیلمی، زمان برداشت محصول در گیلان است، گفت: در اغلب روستاهای کوهپایه‌های شرقی گیلان، مراسم جشن خرمن با مراسم نورزبل همراه است. وقتی نوروز گیلانی فرا می‌رسد، در اول نوروز ما گالش‌ها (دامداران) بر بالای قله کوه‌ها به ویژه کوه سماموس در دهستان شوئیل املش آتش روشن می‌کنند و با این کار آغاز کوچ دامداران را اعلام می‌کنند. مردمان این منطقه به پیروی از سنت‌های دیرینه، پس از برداشت و جمع آوری محصول که مقارن روزهای آغازین سال جدید است، جشن می‌گیرند و معتقدند که باید در ۷ یا ۹ نقطه به نام ۷ اختر فلکی یا ۹ فلک دوار، آتش روشن کرد تا مراسم دعا و نیایش به وسیله فرشتگان به درگاه خدا برسد و مستجاب شود. این عقاید و سنت‌ها با افلاک و گردش اقمار گاهشماری گالشی ارتباط نزدیک دارد.

پورهادی اضافه می‌کند: مردم کوهستان باور دارند که در مراسم نوروزبل اگر دود آتشی که با افروختن ساقه‌های برنج یا گون برپا می‌شود، به طرف کوهستان‌های جنوب (ییلاق) برود، زمستان خوبی در قشلاق (جلگه) خواهند داشت و اگر دود به طرف جلگه برود، زمستان پربرف و سختی در انتظارشان خواهد بود.

انتهای پیام