چه صفایی داشت؛ خانه‌های قدیمی، هر از چند گاهی که برای مرور خاطرات دوران کودکی راهی محله قدیمی‌مان می‌شوم، می‌بینم یکی از این خانه‌ها تخریب شده و جای خود را به ساختمان‌های چند طبقه آهنی داده. حالا این محله و بناهای آن برای نسل من و پیش از من سرشار از حسرت است.
در کمتر خانه‌ای بوی عطر نان از دریچه‌های چوبی خانه‌ها در فضا نپیچیده بود، عطر کاه‌گلی که در فضای محله می‌پیچید هر رهگذری را سرمست می‌کرد، این‌ها خاطراتی هستند که متأسفانه برای نسل امروزی هیچ ارزشی ندارد.
متأسفانه بسیاری، امروزه برای خانه‌هایی که از معماری با ارزشی برخوردارند هیچ ارزشی قائل نیستند و این موجب شده این اماکن که از معماری بسیار اصیل ایرانی برخوردارند به پایین‌ترین قیمت و در زمره بی‌ارزش‌ترین اماکن برای تخریب و بازسازی به فروش برسند.
بسیاری از خانه‌های سنتی به سبک خانه‌های یزد
به‌رغم اینکه در بسیاری از کشورها حفظ معماری سنتی و بافت قدیمی آن شهر برای جذب گردشگر در اولویت مسئولان قرار دارد، اما متأسفانه بعضا در برخی شهرهای ما نه تنها حفظ بافت‌های قدیمی آنگونه که باید در اولویت بوده، بلکه بعضاً اقدام به تخریب این مناطق می‌شود.
یک فعال حوزه میراث فرهنگی در همین خصوص با بیان اینکه انسان از زمانی که سعی کرد یکجانشین شود به دنبال مناطقی بود که هم چراگاه خوبی برای دام و هم آب مناسب داشته باشد، گفت: به دلیل نیازهایی که به مرور انسان پیدا می‌کند فضاها در هر دوره مختلف تغییرات خاص خود را یافت.
علی قربانی با اعلام اینکه آنچه امروز به عنوان معماری سنتی داریم در واقع از گذشتگان به ما رسیده است، اظهار کرد: امروزه بهترین محله‌های اروپا مکان‌هایی هستند که در آنها خانه‌های قدیمی با معماری سنتی حاکم است.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه این نوع نگاه در ایران نیست، گفت: اگر اصول معماری سنتی در شهرسازی‌ها رعایت شود بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود.
این فعال حوزه میراث فرهنگی افزود: اکثر معمارانی که در مناطقی مانند کاشمر کار کرده‌اند از جمله حاج آقا معماریان و مدیری معماران یزدی بوده‌اند.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از خانه‌های سنتی کاشمر همانند سبک خانه‌های یزد هستند، بر حفظ بافت سنتی کاشمر تأکید کرد و گفت: اگر بخواهیم در حفظ بافت سنتی کاشمر موفق باشیم باید نیازهای مختلفی سنجیده شود و نمی‌توان بافت سنتی را دست‌نخورده نگه داشت.
قربانی افزود: به‌رغم اینکه تا ۳۰ سال قبل از آب‌انبار و حمام‌های قدیمی عمومی کاشمر استفاده می‌شده، اما امروز متروکه و یا تخریب شده‌اند و به دلیل عدم برنامه‌ریزی برای حفظ این بناها در گذشته نمی‌توانستیم آنها را به خوبی احیاء کنیم.
وی همچنین با اشاره به کاروان‌سراهایی که در منطقه هستند که با مدل امروزی احیاء شده‌اند، اظهار کرد: بسیاری از ابنیه تاریخی کاربری خود را از دست داده‌اند، اما تلاش نشده مجدد به فکر کاربری جدید برای آنها باشیم.
این فعال حوزه میراث فرهنگی افزود: هرچند نقش مالکان خانه‌های قدیمی در حفظ آنها بسیار حائز اهمیت است و به‌رغم اینکه میراث فرهنگی با این افراد آماده تعامل است اما در بسیاری از مواقع آنها حتی اجازه ورود به ما نمی‌دهند.
وی با بیان اینکه هنوز در خصوص وضعیت و تعداد خانه‌های تاریخی در شهرستان آمار دقیقی در دست نیست، مستندسازی را یکی از ضروریات دانست و عنوان کرد: تاکنون هیچ مستند نگاری در خصوص خانه‌های قدیمی نشده که خانه مرحوم دانش و احمدپناه و مدرسی از آن جمله خانه‌های ارزشمند کاشمر به شمار می‌روند.
خانه‌هایی که در آنها دیگر هیچ حس و خاطره‌ای نداریم
رنگ و بوی خانه‌هایی با معماری قدیمی به تدریج به خاطره‌ها می‌پیوندد. شاید بتوان تعدادی از آنها را در برخی محله‌ها دید اما رویکرد شتاب آلود آپارتمان‌سازی، مجالی برای باز گفتن خاطرات خوش جست‌وخیز در حیاط‌های مشجر و ... به جوانان و کودکان نمی‌دهد.
در همین خصوص یکی از پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی گفت: باوجود اینکه بسیاری از بناهای قدیمی از جمله برج علی‌آباد کشمر با بیش از ۷۰۰ سال قدمت و یا مسجد جامع کاشمر با ۱۰۰ سال قدمت همچنان سالم و استوار هستند، متأسفانه امروزه بناهایی ساخته می‌شود که بعد از ۱۰سال باید مرمت و یا استحکام‌بخشی شود.
علیرضا یاوری گفت: وقتی وارد یک بنای سنتی می‌شویم اولین موضوعی که به فکر فرد خطور می‌کند ایمان افراد بوده به‌طوری‌که اگر در قدیم مسجد جامع می‌خواستند بسازند از هر کارگری استفاده نمی‌کردند.
وی با بیان اینکه هرچند در قدیم حرمت انسان‌ها بسیار زیاد بوده اما اکنون حرمت ماشین بسیار بیشتر شده است، عنوان کرد: اکنون خیابان تعریض می‌کنیم برای بهتر دور زدن ماشین و یا پیاده‌روها را کم‌عرض می‌کنیم برای راحت‌تر شدن رفت‌وآمد ماشین‌ها و با این کار حرمت انسان را زیر سؤال می‌بریم.
یاوری با اشاره به اینکه وقتی وارد بنایی با معماری سنتی می‌شویم تا مدت‌ها خاطره این بنا برای ما می‌ماند اما وقتی وارد خانه‌های امروزی می‌شویم هیچ حس و خاطره‌ای نداریم، بیان کرد: در معماری سنتی حریم‌های بسیار رعایت می‌شده است.
وی افزود: در بافت‌های سنتی مثل شهر یزد مستقیم وارد حیاط خانه نمی‌شویم و حرمت خانه‌ها رعایت می‌شده ولی در ساخت‌وسازهای امروزی این‌گونه نیست.
وی کاه‌گل را در ساخت خانه‌های سنتی یکی از اصلی‌ترین مصالح دانست و بیان کرد: کاه‌گل یکی از روحیه بخش‌ترین مصالح ساختمانی بوده به طوری‌که با بو کردن آن به انسان آرامش می‌دهد و هیچ مصالح دیگری این خاصیت را ندارد.
یاوری با بیان اینکه از نظر دید بصری کاه‌گل لطافت بسیار خوبی دارد و روحیه‌دهنده برای انسان است، گفت: در گذشته برخلاف الان مصالح ساختمانی وارداتی نبوده و هر آنچه موجود بوده برای ساخت‌وساز استفاده می‌شده است.
وی با اعلام اینکه امروزه مصالحی را برای ساختمان‌سازی از چین و یا سایر کشورها وارد می‌کنیم که هیچ ارزشی هم ندارند، عنوان کرد: متأسفانه در حریم مصوب بناهای تاریخی ثبت شده ساختمان‌هایی ساخته شده‌اند که همخوانی با هم ندارند.
این کارشناس میراث فرهنگی با انتقاد از اینکه هیچ اقدامی در این خصوص صورت نگرفته و ظلم بزرگی به این بناها شده است، عنوان کرد: میراث فرهنگی در سال‌های اخیر به اقامت‌گاه‌های بوم گردی روی آورده است.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی برای قدیمی‌ترها خاطره و برای نسل جدید یک نوع کنجکاوی است، گفت: تاکنون از آب‌انبارهای کاشمر به خوبی استفاده نشده و می‌طلبد هرچه سریع‌تر این اماکن سنتی و تاریخی احیاء شوند.
یاوری گفت: در معماری سنتی مرحله اول فکر بوده سپس موضوع اقتصادی مطرح می‌شده، اما غالب شدن ماشین و پول در شهرسازی‌ها مشکلات بسیاری را ایجاد کرده و این موجب از دست رفتن هویت اصلی به مرور زمان است.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه از بافت سنتی بسیاری از شهرها چیزی نمانده و بسیاری تخریب شده است، اظهار کرد: متأسفانه مدیران شهری و مشاورین طرح‌های جامع تفصیلی کمتر به این موضوع توجه می‌کنند.
به گفته او متأسفانه نتوانسته‌ایم معماری سنتی را به خوبی معرفی کنیم و معماری غربی غالب شده و به دلیل تغییر تقاضا خانه‌هایی ساخته می‌شوند که هیچ همخوانی با بافت سنتی ندارند و بافت‌های سنتی از بین رفته است.
یاوری با بیان اینکه بافت سنتی در دیدگاه بسیاری از مردم عامل مخل اجتماعی شده به همین دلیل بسیاری از مالکین در صدد تخریب این بناها برآمدند، افزود: این معرفی درست در خصوص اهمیت بناهای تاریخی وظیفه همه بوده است.
اگرچه نقش و نگارهای مینیاتوری بر سینه و پیشانی آثار معماری سنتی ایرانی چشم‌ها را مسحور خود کرده اما ما غافل از داشته‌های فنی و مهندسی و آینده‌نگر معماری سنتی، به تقلید از نماسازی و دکوراسیون وارداتی می‌پردازیم.
جامعه‌شناختی، توجه به معنویت و ظرافت‌های هنر و اخلاق ایرانی در معماری بومی آئینه‌ای تمام‌نما از یک زندگی ایده‌آل است فقط لختی باید در برابر آن به تماشا ایستاد.
انتهای پیام
نظرات