فرسایش خاک یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی است که به علت اثرات بلندمدت آن بر کیفیت خاک و در نتیجه عملکرد گیاهی و محیط زیست، اهمیت بسیاری دارد، فرسایش خاک موجب کاهش حاصلخیزی و هدر رفت خاک می‌شود، همچنین معضلاتی مانند پر شدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه‌ها، رودخانه‌ها، گل‌آلود کردن آب رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آب‌های مناطق پایین دست را به بار می‌آورد.
اقدامات آبخیزداری شامل کنترل پوشش گیاهی در مراتع و آبراهه‌ها، استفاده از انواع بندها، شیب شکن‌ها، تراس‌بندی‌ها، استفاده از کشت بر روی خطوط کنتوری، استفاده از کشت نواری، استفاده از تناوب گیاهی، بوته‌کاری، نهالکاری، اصلاح شخم، علوفه کاری، دیواره‌های ساحلی، سکوبندی، دیواره حائل، سدهای زیرزمینی است.
عملیات‌های آبخیزداری در هر منطقه‌ای منطقه موجب کاهش فرسایش خاک، کنترل رسوب، جلوگیری از سیل‌های مخرب، تثبیت و حفظ رطوبت خاک و ایجاد زمینه پوشش گیاهی را فراهم نموده است به علاوه کشت گونه‌های گیاهی بومی شامل درخت، درختچه، بوته و مرتعی موجب احیا اکوسیستم حوزه می‌شود.
نرخ متوسط فرسایش در چهارمحال و بختیاری ۱۶.۷ تن در هکتار
روح‌الله کریمیان در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه میانگین نرخ فرسایش سالانه خاک در کشور ۱۵ تن در هکتار است، اظهار کرد: نرخ متوسط فرسایش در چهارمحال و بختیاری ۱۶.۷ تن در هکتار است.
سرپرست معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه میانگین نرخ فرسایش در کشور نیز از میانگین جهانی(۵ تن در هکتار در سال) بالاتر است، عنوان کرد: با توجه به شرایط توپوگرافی، بالابودن شیب حوضه آبخیز، بارش قابل ملاحظه و جنس خاک و نوع سازندهای زمین‌شناسی در چهارمحال و بختیاری، نرخ فرسایش استان بیش از چهار برابر میانگین جهانی است.
وی به نقش عوامل انسانی در ایجاد فرسایش خاک اشاره کرد و گفت: در کنار عوامل جغرافیایی و اقلیمی عوامل انسانی نیز بر تشدید نرخ فرسایش خاک تاثیرگذار است.
کریمیان مهمترین عوامل انسانی تشدیدکننده نرخ فرسایش در استان را از بین رفتن و تخریب پوشش گیاهی در اثر چرای بی‌رویه دام دانست و تصریح کرد: بزرگترین مشکل استان در حوزه منابع طبیعی بالا بودن دام موجود نسبت به ظرفیت مراتع است که باعث تخریب پوشش گیاهی و تشدید فرسایش می‌شود.
کریمیان با بیان اینکه پوشش گیاهی در اولین چرای دام از بین می‌رود، افزود: دام مازاد پوشش چند برابری را تخریب می‌کند و اقدامات حوزه آبخیزداری عملا تاثیر خود را از دست می‌دهد.
وی اضافه کرد: در چهارمحال و بختیاری سه برابر ظرفیت مراتع، دام وجود دارد، در صورتی‌که حضور دام در مراتع موجب از بین رفتن و تخریب آن خواهد شد، بنابراین لازم است دامداران را مدیریت کرده و کنترل کوچ انجام شود، در حقیقت تا زمانی‌که چندین برابر ظرفیت مراتع دام در استان وجود داشته باشد، انجام اقدامات آبخیزداری برای پیشگیری از فرسایش به سرانجام نمی‌رسد.
سرپرست معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در خصوص لزوم آموزش به کشاورزان، گفت: کشاورزان باید آگاه باشند که شخم زمین کشاورزی عمود بر جهت شیب زمین زده شود تا روان‌آب جاری نشود و رسوبات را با خود حمل نکند.
وی اضافه کرد: هنگامی که عامل نگهدارنده‌ای روی سطح خاک وجود نداشته باشد، با بارش ضعیف نیز خاک جابجا شده و فرسایش صورت می‌گیرد.
عوامل کنترل نرخ فرسایش خاک
کریمیان اصلی‌ترین عامل کنترل فرسایش خاک را اقدامات آبخیزداری عنوان کرد و گفت: امور آبخیزداری اصولی موجب کنترل سیل شده و با این کار حجمی از روان‌آب‌ها پشت سد و سازه‌ها ذخیره و موجب تغذیه آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی می‌شود.
وی هدف اصلی در حوضه آبخیزداری را کنترل فرسایش خاک از طریق کنترل رسوب دانست و ادامه داد: مطالعاتی که سال‌های گذشته بر روی چند حوزه آبخیزداری انجام شده، نشان می‌دهد اقدامات آبخیزداری میزان فرسایش سالانه را به میزان هفت تا ۱۰ تن در هکتار کاهش می‌دهد، به عبارتی نرخ فرسایش این استان با انجام اقدامات آبخیزداری از ۱۶ به هفت تا هشت تن در هکتار رسیده و کاهش ۵۰ درصدی فرسایش خاک را نشان می‌دهد.
اقدامات آبخیزداری چه اقداماتی است؟
وی با بیان اینکه اذهان عمومی آبخیزداری را تنها اقدامات سازه‌ای شامل بندهای سنگی و ملاتی می‌دانند، گفت: آبخیزداری شامل اقدامات مکانیکی، بیومکانیکی و بیولوژیکی است و آبخیزداری اصولی، مدیریت منابع آب در حوزه مورد نظر از نوک قله حوزه تا خروجی آب(روان‌آب‌ها و سیل‌ها) است.
کریمیان با بیان اینکه هنگامی که فرسایش از حدی بالاتر رود و بحرانی شود، انجام اقدامات سازه‌ای ضروری است، بیان کرد: بذرپاشی مراتع و بذرکاری گونه‌های گیاهی سازگار با منطقه همچنین نهالکاری موجب کاهش نرخ فرسایش می‌شود.
وی با بیان اینکه هلالی آبگیر در واقع یک حوزه کوچک نگهداشتن آب برای گیاه است، گفت: طی بارشی که رخ می‌دهد در حوزه هلالی دامنه آبخیز به تله افتاده و بذر و نهالی که کاشته شده از این آب استفاده می‌کند، این اقدامات شامل کاشت گیاهان جنگلی و مرتعی و ادغام شدن با عوامل سازه‌ای در دامنه حوزه از جمله هلالی‌های آبگیر نیز از بالا رفتن نرخ فرسایش جلوگیری می‌کنند.
سرپرست معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه مهمترین اقدامات سازه‌ای در جهت کاهش فرسایش اقدامات بیولوژیک و بیومکانیک است، خاطرنشان کرد: تقویت و مناسب بودن پوشش گیاهی با توجه به اقلیم منطقه، موجب کاهش سیلخیزی حوزه‌ها، کم شدن نرخ فرسایش و نرخ تولید رسوب می‌شود.
انتهای پیام
نظرات