محسن کریمی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در استان مرکزی ۶۶ اثر ناملموس در زمره آثار ملی به ثبت رسیده است که از این تعداد ۱۵ اثر مربوط به آئین‌های عاشورایی و عزاداری ماه محرم و صفر است. عمده این آثار شامل تعزیه شهرهای اراک، تفرش، روستای اردمین ساوه، روستای وفس و روستای گرکان است که به ثبت ملی رسیده اند.
وی افزود: نخل گردانی در شهرهای نیم‌ور، محله طرخوران تفرش، نراق و گرکان، مراسم چغچغه زنی خمین در روز ۱۱ ماه محرم (کوبیدن دو چوب به هم برای ابراز سوگواری)، مراسم علم گردانی در هزاوه، انجدان، محله فم تفرش و شهر نیم‌ور به ثبت آثار ملی رسیده است.
وی با بیان اینکه پیشینه ۱۵ اثر عاشورایی ثبت ملی شده استان مرکزی به دوره‌های صفویه، زندیه و قاجاریه بر می‌گردد که همچنان زنده و پویا باقی مانده‌اند، تصریح کرد: از مهمترین آئین‌های عاشورایی ثبت ناملموس شده، تعزیه سیار شهر اراک است که از دوره قاجاریه بنا نهاده شده و مربوط به محله‌های حصار و قلعه است که از قدیم‌الایام در مجموعه بازار تاریخی اراک برگزار می‌شده و بازار نقش تکیه و حسینیه را در طول تاریخ برای این شهرستان داشته است.
کریمی با اشاره به اینکه تعزیه بازار اراک به صورت سیار برگزار می‌شود، گفت: گروه‌های مختلف تعزیه، هر یک بخشی از واقعه عاشورا و شهادت یاران امام حسین(ع) را به صورت سیار در بازار اراک اجرا می‌کنند. اگر در روز هشتم محرم در یک نقطه از بازار اراک بایستید هر یک از گروه‌های مختلف تعزیه که از مقابل بازدیدکنندگان عبور می‌کنند، بخشی از تعزیه عاشورا را اجرا می‌کنند و بازدیدکنندگان می‌توانند این تعزیه را تماشا کنند.
وی با اشاره به اینکه سابقه تاسیس شهر اراک به دوره فتحعلی شاه قاجار برمی‌گردد، افزود: اجرای تعزیه سیار بازار اراک از دوره قاجار آغاز شده و تا به امروز ادامه پیدا کرده است. در دهه ۶۰ و ۷۰ این تعزیه متوقف و در اوایل دهه ۹۰ مجددا احیا شد و در هشتمین روز ماه محرم در بازار تاریخی اراک اجرا می شود. تعزیه سیار بازار تاریخی اراک در بهمن ماه سال ۸۸ به شماره ۲۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
وی افزود: به طور کلی پیشینه آئین‌های عاشورایی بویژه تعزیه به قرون اولیه اسلام برمی‌گردد. این آئین‌ها از دوره آل‌بویه شکل گرفته و در دوره صفویه یعنی حدود ۴۰۰ سال پیش تقویت شده و تا به امروز ادامه پیدا کرده است. از دوره قاجار تاکنون این آئین‌ها به صورت سینه به سینه منتقل شده و به دست آیندگان رسیده و امروز به اجرا در می‌آید. عمدتا اینگونه آئین‌ها در دوره صفویه استحکام‌بخشی شده است، هرچند که ریشه‌های تعزیه در دوران قبل از اسلام بوده است. در آن دوران مراسمی تحت عنوان سوگ سیاوش وجود داشته و این آئین و هنر نمایشی پس از اسلام به مراسم عزاداری و تعزیه روز عاشورا تبدیل شده است.
کریمی همچنین گفت: علاوه بر تعزیه سیار بازار تاریخی اراک، تعزیه‌خوانی در شهرهای تفرش، اراک، وفس و گرکان به عنوان آئین‌های شاخص استان در ایام محرم و صفر اجرا می‌شود. در شهر تفرش تعزیه‌هایی در تکایای معروف نظیر تکیه خلچان، زاغرم و ... برگزار می‌شود. قدمت نسخه‌های تعزیه وفس مربوط به دوره زندیه و حدود ۲۳۰ سال پیش است. نسخ تعزیه روستای وفس و تفرش خطی قدیمی بوده و قدمت آنها به دوران زندیه و قاجار برمی‌گردد.
وی با بیان اینکه تعزیه یکی از مهمترین هنرهای نمایشی آئینی ایرانی است و نقش اساسی در بازگو کردن وقایع دهه اول محرم و روز عاشورا دارد، گفت: هرکدام از تعزیه‌ها که در نقاط خاصی از استان اجرا می‌شود شیوه خاصی داشته و ویژگی‌های مختلفی در اجرای آن وجود دارد. تعزیه سیار بازار تاریخی اراک در هیچ نقطه دیگری از استان اجرا نمی‌شود یا در روستای وفس دو گروه عمده اقدام به تعزیه‌خوانی می‌کنند. در روستای گرکان تفرش علاوه بر ایام محرم در روز شهادت حضرت زهرا(س) یا شهادت حضرت علی(ع) نیز تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود. این ویژگی‌ها موجب شده است که تعزیه استان خاص شده و بخشی از ۱۵ اثر ملی ثبت شده ناملموس آئینی در استان مرکزی به بخش تعزیه اختصاص پیدا کند.
کریمی در خصوص تهیه البسه و لوازم مورد نیاز تعزیه‌خوانی در استان نیز گفت: خیابان حصار یا پاسداران یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های شهر اراک است و قدیمی‌ترین تولیدکنندگان لوازم تعزیه در این خیابان فعالیت می‌کنند و سایر شهرهای استان نیز لوازم مورد نیاز تعزیه را از اراک تهیه می‌کنند.
این کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در خصوص نخل‌گردانی و معنا و مفهوم آن به عنوان یک آئین عاشورایی نیز گفت: نخل نماد و سمبلی از تابوت امام حسین(ع) است و به صورت مکعب و مستطیل چوبی ساخته شده است که دارای پایه‌های بلندی بوده و مزین به پارچه‌های سبز و مشکی است. آئین نخل‌گردانی در روز عاشورا در شهرهای نیم‌ور محلات، خمین، طرخوران تفرش، شهر نراق و روستای گرکان استان مرکزی در محله‌های خاصی برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: نخل در خمین از بقعه متبرک امامزاده ابوطالب(ع) به حرکت درآمده و در سطح شهر گردانده می‌شود. در حین نخل‌گردانی مراسم ادعیه‌خوانی و سوگواری انجام می گیرد و نخل در ظهر عاشورا به محل امامزاده برگردانده می‌شود. در شهر نراق نیز نخل‌گردانی در مسجد امام حسن(ع) به عنوان قدیمی‌ترین مسجد این شهر و برخی محله‌های شهر انجام می‌شود.
وی در خصوص علم‌گردانی نیز گفت: علم از یک قطعه چوب سه متری تشکیل شده که با پارچه سبز و مشکی مزین می‌شود. سر علم یک پنجه فلزی نصب می شود که نمادی از دستان حضرت ابالفضل‌العباس(ع) است. در روستاهای انجدان، هزاوه، شهر نیم‌ور و تفرش در روز عاشورا آئین عاشورایی علم گردانی در یک نقاط خاص انجام شود. در روستای هزاوه علم از خانه سادات بیرون می‌آید و نهایتا به امامزاده سلطان سید احمد(ع) شهر هزاوه برمی‌گردد.
وی درخصوص آئین‌های عاشورایی استان که در معرض فراموشی هستند یا فراموش شده‌اند، گفت: از دهه ۸۰ که ثبت آثار ناملموس در وزارت میراث فرهنگی شکل گرفته سعی شده است که این آئین‌ها برای زنده ماندن و پویایی در فهرست آثار ملی به ثبت برسند و این اقدام موجب شده که از تهدید فراموشی نجات پیدا کنند و در نقاط مختلف استان به حیات خود ادامه دهند که جشن تیرگان و فراهان و مراسم باران‌خوانی روستای کبوران تفرش از آن جمله است. هنرهای سنتی و صنایع دستی نظیر قالی بندریحان خمین و گیوه دوزی سنجان به شیوه مستندسازی کامل به ثبت رسیده است. در آئین‌های عاشورایی نیز مراسم عاشورا و عزاداری روستای ریحان در دستور کار ثبت ملی قرار دارد.
وی در خصوص جالب‌ترین نذرهایی که مرتبط با ماه محرم هستند و در استان انجام می‌شود، نیز گفت: هر منطقه‌ای در سراسر استان برنامه های مختلفی در این خصوص دارند، اما گسترده‌ترین و باشکوه‌ترین نذر در منطقه سنجان با توزیع غذای آبگوشت سنتی و در مسجدالنبی (ص) فیجان است که از سراسر استان در این مراسم شرکت می‌کنند.
انتهای پیام
نظرات