شور و شوق حسینی در ایام محرم و صفر به‌ویژه دهه اول محرم در جای‌جای استان خودنمایی می‌کند اهالی این مرز و بوم به واسطه سده‌ها ارادت به خاندان سید و سالار شهیدان، مراسم‌های خاصی که منتسب به ماه محرم و صفر است را به صورت یک آئین به خود اختصاص داده‌اند.
۳۰ اثر و آئین عاشورایی در استان به ثبت ملی رسیده است و عاشورا و فلسفه آن در قلب و جان مردم ریشه دوانده و کاملاً به این باورها و اعتقادات ایمان دارند.
تاریخ این منطقه با نام اسلام و شیعه رقم خورده و نخستین حکومت‌های اسلامی در دنیا در این سرزمین تشکیل شده است و مازندران، ۱۲ هزار امامزاده را در خود جای داده که این امامزادگان از اصلی‌ترین پایگاه‌ها و تجمع‌گاه‌های عزاداران حسینی به شمار می‌روند.
مکان‌یابی، نظافت و مرتب کردن مکان عزاداری پیش از آغاز محرم انجام می‌گیرد. مکان‌های برگزاری مراسم محرم، یکی از مراکز فرهنگی مشخص مثل تکیه، میدان، حسینیه، مسجد و امامزاده است. این مکان بار فرهنگی و معنوی جداگانه‌ای نسبت به سایر اماکن دارد.
عزاداری‌های ماه محرم به کمک تعدادی ابزار و وسایل اجرا می‌شود که هر کدام نمادی از واقعه عاشورا است. وسایل و اشیای گوناگون مانند اسب، گهواره، طبل، سنج، کرب، شمشیر، سپر، زنجیر، علم، علامت، شیپور و مواردی از این قبیل را شامل می‌شود.
سقانفار
در حیاط حسینیه‌های استان مازندران و یا تکیه‌ها مکان‌هایی وجود دارد که در زبان محلی به آن «سقانفار» می‌گویند که عموماً به نام حضرت ابوالفضل(ع) نام‌گذاری شده؛ در این مکان آب، شربت و یا چای در بین عزاداران به صورت نذری توزیع می‌شود و سقانفارها عموماً سقف ندارند و به شکل بادگیر هستند.
خاک‌روبی و گل‌اندود کردن
در روز قبل از ماه محرم بانوان مازندرانی با گل‌اندود کردن و خاک‌روبی از تکیه‌ها به استقبال این ماه می‌روند و همچنین آئین اطعام دهی از ابتدای ماه محرم که با نوحه‌سرایی و روزه خوانی برای سیدالشهدا (ع) همراه است آغاز می‌شود.
علم‌گردانی
علم‌گردانی از جمله مراسم‌های دیگری است که از روز هفتم ماه محرم آغاز و به صورت گروهی برگزار می‌شود. این روز به نام حضرت ابوالفضل عباس(ع) در استان مازندران نام‌گذاری شده که آیین خاصی را به همراه دارد. علم همان «علامت چوبی» است که طول آن به سه تا چهار متر می‌رسد که با پارچه سیاهی که نام «پنج تن آل عبا» بر آن نوشته شده پوشانده می‌شود. علاوه بر آن پارچه‌ها و روسری‌های رنگی روی پارچه سیاه گره زده شده و بر این علم چوبی پوشانده می‌شود و در بالای این علم یک نماد و نشانه قرارداد که به شکل پنجه یکدست است.
این علامت نمادی از دستان قطع‌شده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است که آن را در سراسر شهر و خانه به خانه در روستا می‌گرداندند و عزاداری و نوحه‌سرایی می‌کنند. در روستاها مردم در این مراسم شرکت می‌کنند و زنان به دنبال مردان حرکت کرده و بر ظلمی که در کربلا بر امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان شده گریه می‌کنند.
آب کشی علم
آب‌کشی علم یکی دیگر از رسومی است که در پایان مراسم علم‌گردانی پارچه سیاه که نام پنج‌تن آل عبا در آن ثبت‌شده است را آب می‌کشند و آب آن را به نیت فراخی روز و سلامتی می‌خورند و یا به درختانی که محصول کمی دارند و در بسیاری از موارد به حیوانات خود مانند گاو و گوسفند می‌دهند تا محصول بیشتری را به برکت شهدای کربلا در سال داشته باشند.
نذری علم بند و «سیوم آقا»
رسم «نذری علم بند» در حقیقت قربانی کردن خروس یا گوسفند با نیت واسطه قرار دادن ائمه معصومین(ع) در پیشگاه خدا برای برآورده شدن حاجت‌ها است، عموماً خروس‌هایی که به زبان مازنی «تلا میشه» نام دارند را برای نذری دادن در نظر می‌گیرند که بیشتر آن‌ها را پیش پای علامت قربانی می‌کنند، البته هیئت امنای روستاها این نذری‌ها را جمع‌آوری کرده و روز سوم بعد از عاشورای حسینی که به نام «سیوم آقا» در دوازدهمین روز ماه محرم بوده و نیز روز شهادت امام سجاد (ع) است، همه مردم را جمع کرده و پس از عزاداری نذری‌ها را به عنوان تبرک بین عزادارن توزیع می‌کنند.
عزاداری بانوان با بیل
قوم بنی اسد از نظر مسافت نزدیک‌ترین قبیله در واقعه عاشورا بود و بعد از حادثه خونین کربلا زنان بنی اسد با بیل برای دفن پیکر شهدای واقعه عاشورا حرکت کردند که در این بین همسرانشان نیز به آنان پیوستند این رویداد سبب شده تا در استان مازندران مراسمی را یک روز بعد از عاشورا برگزار کنند که برگرفته از این رویداد شکل بگیرد و در آن زنان مازندرانی با بیل به خیابان‌ها بیایند و به عزاداری می‌بپردازند.
پیدک اشکندی زنی
رسم دیگر مازندرانی‌ها به نام پیدک اشکندی زنی است بدین ترتیب که داخل کوزه را آب می‌ریزند و آن را به درختان آویزان می‌کنند روستاییان با سنگ یا به وسیله تیراندازی آن را می‌شکنند تا مطابق با باورهای این ناحیه از ایران خجالت آب را نشان دهند و بدین ترتیب ارادت خود را نسبت به امام حسین (ع) بیان می‌کنند. این آداب و رسوم عموماً در روستاهای سوادکوه انجام می‌شود.
کَرنا زنی
رسم «کَرنا زنی» به گذشته‌های دور باز می‌گردد، در زمان‌های دور هنگامی که می‌خواستند خبر مهمی را در شهر بیان کنند از «کَرنا» استفاده می‌کردند. این آیین از روز اول ماه محرم شروع و در بیشتر دسته‌های عزاداری دیده می‌شود، کَرنا زنان پیشاپیش عزاداران حرکت می‌کنند و کَرنا می‌زنند و هم‌زمان فریاد می‌زنند «یا امام» و بقیه دسته عزاداری شعار «یا حسین» را فریاد می‌زنند و شور بزرگی را در دسته‌های عزاداری ایجاد می‌کنند. این سنت در غرب مازندران بیشتر رایج است.
کرب زنی
هر منطقه با استفاده از ابزار آلات موسیقی خود اقدام به برگزاری عزاداری می‌کنند. در زبان مازندرانی «کرب» به تکه‌ای از چوب گفته می‌شود که از درخت کنده می‌شود، این تکه‌های چوب را با کِش به کف دست خود می‌بندند و با برهم زدن آن صدای بلندی برمی‌خیزد، این کار شیوه خاصی دارد و همه نمی‌توانند این کار را انجام دهند، به نوعی این آیین مانند سنج زدن است، البته انجام این کار بسیار سخت است، ولی کسانی که ماهر هستند می‌توانند این کار را به‌خوبی انجام دهند. تعداد «کربزنان» در دسته‌ها مشخص است و چندین نفر هم‌زمان این کار را هماهنگ انجام می‌دهند و ریتم خاصی را تولید می‌کنند.
نخل کِشی
نخل، نوعی تابوت چوبی است که بر بالای آن حالتی قوسی و محراب مانند دارد و با پارچه‌های سبز رنگ، که رنگ نمادین ائمه(ع) است و پارچه‌های سیاه به عنوان نمادی از عزا بر آن می‌پوشانند. آیین نخل‌گردانی روستای نوا در بخش لاریجان شهرستان آمل از آیین‌های کهنی است که هر ساله در ایام ماه محرم در روزهای نهم و دهم صورت می‌گیرد. این نخل که بزرگ‌ترین نخل مازندران است، هر ساله مسافت زیادی را در این روستا به همراه دسته‌های عزادار طی می‌کند. معروف‌ترین مراسم نخل کشی در ساری برگزار می شود. نخل چهار پایه چوبی دارد و به ارتفاع یک و نیم متر می‌رسد که در مسجد روستای تیله بن ساری این نخل وجود دارد. مردم تیله بن همگی از سادات بوده و خود را در عزای جدشان حسین ابن علی(ع) سزوارتر می دانند. نظیر این نوع نخل‌ها و نخل کشی در برخی از روستاهای استان مازندران مانند روستای اورطشت شهرستان محمودآباد و روستای نوا شهرستان آمل نیز وجود دارد.
مجمع گذاری
مَجمَع گُذاری نیز از آئین های محرم در مازندران است که قدمتش درشرق این استان به ۲۰۰ سال می‌رسد . این آئین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار می‌شود ولی جا افتاده‌ترین شیوه مجمع گذاری که در این استان شهرت دارد مربوط به روستای «کوهستان» از توابع شهرستان بهشهر است. در این آیین، کدبانوهای روستایی غذاهای مختلفی برای پذیرائی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک می‌بینند و غذاها را داخل سینی بزرگی که مجمع نامیده می‌شود قرار می‌دهند و به حسینیه و محل عزاداری می‌برند تا از عزاداران پذیرایی کنند. مجمع‌های حاوی غذا، ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری می‌شود و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر، هر مجمع جلوی ۲ تا چهار نفر از عزاداران قرار داده می‌شود تا از خودشان پذیرائی کنند. در برخی از روستاهای مازندران مانند بیزِکی جویبار این رسم در تمامی شب‌های ماه محرم و روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود.
تشت گذاری
آئین تشت گذاری از جمله سنت‌هایی است که در میان آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد. این آئین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند با برنامه ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار می‌شود. اگر چه به طور کلی سنت تشت گذاری آذری‌ها قدمتی ۶۰۰ ساله دارد، اما در مازندران قدمت آن در مناطق مختلف متفاوت است به گونه‌ای که در بهشهر حدود یکصد سال و در قائم‌شهر حدود نیم قرن پیشینه دارد. فلسفه برگزاری آئین تشت گذاری به واقعه کربلا باز می‌گردد ، به زمانی که کاروان امام حسین (ع) با کاروان یزید بن معاویه به فرماندهی حربن یزید ریاحی برخورد می‌کند به دلیل اینکه لشکر حر از لشکر امام حسین(ع) تقاضای آب می‌کنند، امام دستور می‌دهند تا در تشت‌های مختلف آب بریزند تا لشکریان و اسب‌های دشمن سیراب شوند و آذری‌های مازندران با برگزاری این آیین به یاد وفاداری این امام بزرگوار افتاده و عزاداری حسینی را به طور رسمی چند روز پیش از ماه محرم آغاز می‌کنند.
انتهای پیام
نظرات