محمود ارجمند شریف در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص شدت و مدت بارندگی‌های اخیر نسبت به دوره‌های مشابه آماری، اظهار کرد: مقایسه بارش ثبت شده در اردیبهشت ماه سال جاری در مشهد مقدس با بارش اردیبهشت سال‌های قبل، بیانگر وجود اختلاف در مدت، شدت و توزیع بارندگی در این شهر است.

تداوم شرایط خشکسالی هیدرولوژیکی

وی بیان کرد: اگرچه مقایسه آمار، حاکی از بی‌سابقه بودن بارش اردیبهشت سال جاری دارد، اما با در نظر گرفتن بارش تجمعی فصل بهار (فروردین و اردیبهشت ماه)، اختلاف بارش‌ها در فصل بهار سال‌های مختلف، تفاوت خیلی‌ زیادی در سطح استان خراسان رضوی با یکدیگر ندارد. مقایسه بارش تجمعی سال آبی جاری با میانگین بارش بلندمدت ۳۰ ساله در سطح استان نیز این موضوع را تأیید می‌کند و آمار نشان می‌دهد کماکان مقدار بارش استان به مقدار بلندمدت نرسیده و شرایط خشکسالی هیدرولوژیکی تداوم دارد.

مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: مقایسه بارش اردیبهشت‌ماه، مجموع بارش فروردین و اردیبهشت‌ و همچنین بارش تجمعی سال آبی در محدوده مطالعاتی مشهد – چناران با دوره بلندمدت، نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. تنها تفاوت محدوده مشهد با استان این است که بارش تجمعی سال آبی جاری در مشهد به میانگین بلندمدت رسیده است.

فراهم کردن زیرساخت‌ها برای مواجهه با پدیده‌های حدی 

وی تصریح کرد: با جمع‌بندی موارد فوق، وقوع بارش‌های بی‌سابقه در اردیبهشت‌ماه را می‌توان به‌نوعی ناشی از پدیده تغییر اقلیم و پدیده‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی نظیر النینو دانست و احتمال وقوع مجدد و تکرار آن در سال‌های آتی نیز وجود دارد. تغییر شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی به دلایل مختلفی به سمت پدیده‌های حدی، مثل گرما، سرمای زیاد و بارندگی‌های شدید در یک مقطع زمانی در حال حرکت است و شرط پیشگیری و جلوگیری از آسیب و کاهش خسارت‌های ناشی از وقوع این پدیده‌ها، داشتن آمادگی تمامی دستگاه‌های اجرایی استان، به‌ویژه در شهر مشهد مقدس، برای مواجهه با چنین شرایطی و فراهم کردن زیرساخت‌های متناسب با این موضوع است.

ارجمند شریف درباره حجم رواناب‌های حاصل از بارندگی، و تغییرات آن نسبت به دوره‌های آماری مشابه گفت: بررسی سوابق آماری و داده‌های ثبت شده در محل ایستگاه‌های آب‌سنجی (هیدرومتری) استان نشان می‌دهد، اگرچه بارش‌های اخیر منجر به ثبت رکوردهای تازه‌ای در دبی پیک سیلاب در برخی ایستگاه‌ها شده است، اما به دلیل مقطعی بودن بارش‌ها (ماهیت رگباری) و تداوم کم آن‌ها (با وجود شدت بالا)، حجم رواناب تولیدی کم و عمدتاً با دبی پیک متناسب نبوده (عدم تداوم دبی پیک) است.

وی یادآور شد: در مجموع، مقایسه حجم رواناب‌های ناشی از بارندگی‌های اخیر، تغییرات قابل ملاحظه‌ای نسبت به دوره‌های آماری مشابه و دوره آماری بلندمدت را نشان نمی‌دهد، البته وضعیت حجم رواناب‌ها در حوضه‌های مرزی، نسبت به سایر نقاط استان متفاوت بوده و احجام قابل ملاحظه‌ای داشته است.

مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب با اشاره به افزایش مقدار بارندگی سال جاری و به‌ویژه بارندگی در اردیبهشت ماه و عدم افزایش حجم سدهای استان متناسب با آن، اظهار کرد: بررسی سوابق آماری نشان می‌دهد، مقدار و شدت بارش و رواناب‌های حاصل از آن، نسبت به سال آبی قبل در سطح استان متفاوت بوده و اگرچه مقدار بارندگی تغییرات قابل ملاحظه‌ای نسبت به دوره‌های آماری مشابه نشان می‌دهد، اما رواناب حاصل از آن به جز در چند حوضه مرزی، تغییرات زیادی نشان نمی‌دهد، به‌عنوان مثال مقدار و شدت بارش و رواناب در دو حوضه آبی سد کارده و طرق که به لحاظ هیدرولوژیکی در یک اقلیم و شرایط نسبتاً مشابه قرار دارند، طی بارش‌های اخیر کاملاً متفاوت بوده است. در بالادست سد کارده، بارش از ابتدای سال آبی تا پایان اردیبهشت‌ماه در محل ایستگاه‌های باران‌سنجی ‌جنگ و بلغور هیچ‌گونه تغییری نسبت به مدت مشابه سال قبل نداشته و به تبع آن رواناب قابل ملاحظه‌ای نیز تولید نشده است.

وی ادامه داد: از طرف دیگر، در سد طرق که بارش بالادست آن افزایش چشمگیری نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد، رواناب ورودی به سد، حدود ۶/۴ میلیون مترمکعب برآورد شده است. این حجم رواناب، نسبت به سال آبی گذشته افزایش زیادی را نشان می‌دهد، اما مقدار آن در کل دوره آماری، اصلاً قابل توجه نیست و عملاً نقشی در تنظیم منابع آبی سد نخواهد داشت.

ارجمند شریف افزود: این رفتار در سایر حوضه‌های آبی منتهی به سدهای استان نیز کاملاً مشهود است. دلایل مختلفی از جمله ماهیت بارش‌های بهاری که عمدتاً رگباری هستند و به شدت متأثر از شرایط توپوگرافی مناطق و ... هستند، می‌تواند تا حدودی این رفتار را توجیه کند. به‌عبارت دیگر، از آنجا که بارش‌های اخیر به صورت رگباری رخ داده است، بارش در یک نقطه الزاماً به معنی رخداد بارش با همان شدت در نقاط اطراف آن نیست.

وی گفت: در کنار این موضوع، توجه به رابطه بارش – رواناب نیز بسیار مهم است. رابطه بارش – رواناب، خطی نیست و تابع عوامل زیادی از جمله فیزیوگرافی حوضه، پوشش گیاهی، شیب زمین، ساختارها و لایه‌های‌ زمین‌شناسی و ... است. علاوه بر این، نبود برف در ارتفاعات، رطوبت پایین خاک و برداشت از رواناب‌ها در  بالادست سدها (قبل از ورود به سدها) نیز از دلایل اصلی کاهش رواناب در حوضه‌های آبی منتهی به سدهای استان هستند که نیازمند مطالعه و انجام اقدامات میدانی بیشتری است.

مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب در خصوص اینکه بارندگی‌های اخیر چه تأثیری بر منابع آب زیرزمینی داشته و یا خواهد داشت، بیان کرد: تغذیه آبخوان به دو صورت مستقیم (تغذیه از بارش) و غیرمستقیم (تغذیه از رواناب‌های حاصل از بارش در ارتفاعات و در دشت، تغذیه از طریق جریان‌های زیرزمینی و ...) صورت می‌گیرد. واکنش آبخوان‌ها نسبت به تغذیه مستقیم(تغذیه از بارش)، همواره با تأخیر زمانی چند ماهه همراه است. در سطح استان، به‌طور میانگین، یک فاصله زمانی ۶ ماهه از زمان وقوع بارش تا زمان مشاهده اثر آن بر سطح آب زیرزمینی وجود دارد. مشاهده این اثر پس از این بازه زمانی، به شرطی است که منابع آبی (چاه، چشمه و قنات) هیچ‌گونه برداشتی از آبخوان نداشته باشند و آبخوان در شرایط طبیعی باشد.

وی یادآور شد: با توجه به اینکه در سال‌های گذشته همواره از ذخیره استاتیک آبخوان‌های استان برداشت شده و عملاً آبخوان‌ها در شرایط کاملاً ناپایداری قرار دارند و افت سطح آب زیرزمینی به صورت پیوسته تداوم دارد، بارندگی‌های رگباری اخیر، نقشی در تعادل مخازن آب زیرزمینی ندارند و در آینده نیز نخواهند داشت و کماکان مدیریت مصرف بهینه و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی اجتناب‌ناپذیر و بسیار ضروری و مهم است.

انتهای پیام