جاجیم نوعی گلیم است که در اصطلاح بومی جَجُم (Jajom)اطلاق می‌گردد و ظاهراً لفظ ترکی است. در واقع جاجیم گلیمی است که در آن از تارهای اضافی بهره می‌جویند و در پدید آوردن طرح و نقش از تار نیز همچون پود کمک می‌گیرند.

این بافته از پشم تابیده الوان است که عرض آن معمولاً حدود ۲۰ تا ۳۵ سانتیمتر است. در قدیم در بیشتر روستاهای استان خراسان جنوبی بافت آن معمول بوده و برای تأمین مصارف مورد نیاز زندگی در بحث البسه و مایحتاج زمستانی کاربرد داشته است.

در روستای اوجان شیوه بافت جاجیم با دستگاه‌هایی شبیه دستگاه‌های پارچه بافی بوده و دارای کُلِ کار (محل قرارگیری بافنده و تجهیزات دار) و سایر اجزاء دارهای پارچه بافی است. شیوه نقش اندازی آن با استفاده از گُله کردن چله و نحوه پدال زدن تعیین می‌گردد که این مورد عمومیت داشته اما در جاجیم انگشتی روستای اوجان، علاوه بر موارد مذکور، با کمک انگشتان دست و گرفتن متناوب تارها در رج های مختلف نسبت به ایجاد نقش های متنوع تر و مشکل تر اقدام می‌کند.

نقش‌های به کار رفته در جاجیم اوجان دارای زیبایی منحصر به فرد بوده و نسبت به نقوش سایر مناطق استان متفاوت‌تر است. نوع نقش‌ها بالغ بر۱۰ نمونه اصلی بوده که می‌توانند در ترکیب با یکدیگر تنوعات نقشی زیادی ایجاد کنند.

از جمله این نقوش می‌توان به تخته کَلو، تخته خُورد، تخته خید، گل تفتونی گل ُبر ، تخته کَج کَج و… اشاره نمود. رنگ‌های مشکی و سبز و قرمز رنگ های غالب در جاجیم اوجان بوده و دلیل استفاده از این رنگ‌ها، زیبایی و برجستگی بیشتر این رنگ ها در مشخص نمودن نقش است.

 قدمت جاجیم اوجان بر اساس مصاحبه های میدانی و مستندات تاریخی به بیش از ۲۰۰سال می‌رسد. این مراسم با شماره ۲۰۶۲ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.

مهارت کورگی بافی(کرکی بافی) شهر مود

هنر کورگی بافی مود، تقابل زیبای انسان با طبیعت در رهایی از سرما است. کرکی بافی شامل مراحل ریسندگی، بافت و فراوری منسوجی است که در منطقه مود شهرستان سربیشه به این دست بافته کرکی، کورگی یا کورگین گفته می‌شود. به‌دلیل کارکرد انحصاری کرک بز در پارچه‌های بافته شده، اختصاصاً نام کرکی بر این دستبافته قرار داده شده است که در سایر نقاط استان و کشور به برک معروف است.»

کورگی بافی فرایند پیچیده‌ای از مرحله آماده‌سازی مواد اولیه (کرک) و بافت منسوجی است که با کمک دستگاه‌های نساجی دو یا چهار وردی انجام می‌پذیرد. مراحل ریسندگی با جلک و مالیدن نهایی پارچه بیشتر توسط مردان و مراحل ریسندگی با چرخ و چله‌کشی و بافت پارچه اختصاص به زنان دارد.

قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال هنر کرکی بافی در شهر مود بر اساس مستندات باستان‌شناسی سکونت‌گاه‌های دشت مود و تپه گبری و… استقرارهای بخش‌های مختلف در این دشت و دسترسی به بزهای کرکی و گله‌داری بزهای کرکی در این منطقه باعث تمایز دستبافنه کرکی مود با سایر نواحی استان شده است.

پارچه‌های کرکی معمولاً به‌طور خودرنگ و در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفید، شیری و شکری و خاکستری تولید می‌شود. سفید آن خیلی کم و خیلی گران است و گاهاً با استفاده از قلاب‌های بافتنی از نوع سفید و روشن آن برای بافت دستکش و شال‌گردن‌های نفیس استفاده می‌شده است.فرآوری نهایی و منحصربه‌فرد پارچه‌های کرکی در شهر مود با استفاده از محلول تخم‌مرغ و آب ولرم یا محلول مغز سر گوسفند با آب ولرم و مالیدن با دست یا پا جهت آهار دادن و از بین بردن پرزهای اضافی و مخملی نمودن پارچه‌ی تولیدی منحصربه‌فرد است.

کاربردهای متنوع پارچه‌های کورگی در اشکال پاتابه (پاپیچ)، کمرپیچ، شال‌گردن، مندیل، چادر زنانه، کت مردانه، مانتوی زنانه و …، حاکی از مزایای کرک در جلوگیری و رفع بیماری‌هایی ازجمله روماتیسم و دردهای عضلانی و آرتوروزها و کاربردهای زمستانی آن در پیشگیری از سرما داشته و به نقش بی‌بدیل تقابل انسان با طبیعت سرد منطقه سربیشه اشاره دارد. این مهارت با شماره ۲۴۸۷ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.

مهارت قارت بافی روستای گریمنج قاینات 

قارت بافی روستای گَریمُنج، هنری ۲۰۰ ساله و منحصربه‌فرد در استان است.قارت واژه‌ای ترکی به معنای زمخت و خشن و زبر است. در گریمنج به بافته‌ای پشمی که بر روی دارهای زمینی با استفاده از پشم نژاد نوعی گوسفند معروف به بوری تهیه شده اطلاق می‌شود که به‌عنوان پالتو یا بالاپوشی به همین نام کاربرد دارد.

در پارچه‌ی قارت، ترکیبی از رنگ‌های کرم روشن تا قهوه‌ای تیره و بور دیده می‌شود. این هنر بیشتر در ماه‌های فروردین تا مهر سال که هوا مساعدتر است صورت گرفته و بانوان روستا اجراکنندگان و حاملان این هنر زیبا هستند.

تمامی مراحل تولید آن در روستای گریمنج به شیوه‌ی کاملاً سنتی انجام می‌شود و قدمت این پارچه در روستای گریمنج و روستاهای اطراف حداقل به اواخر زندیه و اوایل قاجار یعنی حدود ۲۰۰ سال می‌رسد.

مقاومت بالا در مقابل نفوذ آب و محافظت از بدن در برابر سرما و رطوبت در فصل‌های سرد سال و جلوگیری از گرما به بدن در فصول گرم باعث شده که اهالی منطقه به استفاده از این پارچه در تهیه لباس روی‌آورند و به‌عنوان تن‌پوش بومی در زندگی روزمره مورد استفاده قرار دهند.

انجام فرآوری نهایی بر روی پارچه تهیه‌شده شامل آهار دادن و ممزوج کردن یا خواباندن پارچه در مخلوط آرد جو و آب و درنهایت مالیدن با صابون‌های مخصوص و شستشو با آب ولرم جهت پرزگیری، نرمی و مشخص شدن آب رفت پارچه برای تهیه لباس، از مهارت‌های تجربی در این هنر زیبای بومی در شهرستان قاینات است. این مهارت با شماره ۲۴۸۸ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.

مهارت سیاه چادر بافی در روستای سیدال

سیاه چادر نوعی مسکن عشایری است که از موی بز و توسط زنان عشایر بافته می شود. سیاه چادرها به دلیل خواص ویژه مو از جمله ضد نفوذ بودن در برابر آب در هنگام بارندگی، در دسترس و ارزان قیمت بودن، سبک بودن و جمع آوری و حمل راحت، جلوگیری از نفوذ حیوانات خزنده و گزنده به داخل چادر و جلوگیری از ورود سرما در زمستان و گرما در تابستان مورد استفاده عشایر قرار می گیرد.

روستای عشایری سیدال از قدیم بر اساس نظام خانی اداره می شده و خان یا رییس محله همه کاره روستا بوده و در طراحی، کیفیت، قیمت گذاری و فروش سیاه چادر تأثیر گذار بوده است و نقوش تزیینی سیاه چادر بر اساس نظر خوانین محلی بر روی سیاه چادرها ایجاد می شده که با توجه به تغییر فرهنگ خان نشینی، روند تولید بر اساس تقاضای مشتریان تا کنون ادامه داشته است.

سیاه چادرهای سیدال غالباً به صورت منقوش دارای حاشیه با نقوش ساده و گاها تصاویری از بز کوهی و چوپان در متن سیاه چادر می باشد که با رنگ سفید و یا کرمی روشن پشم اجرا می‌گردد که وجه اصلی تمایز آن با سایر سیاه چادرهای منطقه است. تولید مواد اولیه از قبیل موی بز و کلیه کارهای مقدماتی تولید از جمله ریسیدن مو، حلاجی و تابانیدن نخ در روستا و با همکاری زنان و مردان انجام می‌گیرد.

قدمت هزار ساله سیاه چادر بافی در منطقه بالاخص تولید این دستبافته و ویژگی های کیفیتی و زیبایی و تولید بالای سیاه چادر در این روستا موجب معروفیت و تمایز سیاه چادر آن با سایر نقاط استان گردیده است. این مهارت با شماره ۲۲۳۰ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) ثبت شده است.

انتهای پیام