حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه در یادداشتی که به مناسبت عید غدیر در اختیار ایسنا قرار داده است، اظهار کرد: براساس مستندات معتبر تاریخی یکی از گواهان و شاهدین واقعه غدیر خم وجود حضرت زهرا(س) است که در سال حجه الوداع همراه پدر گرامی خود در حج شرکت داشت و اعمال حج را در کنار پدر انجام داد. لذا از این جهت باید به همه مسلمانان و فرقه‌های اسلامی به ویژه جوانان امت روشن باشد وقتی یگانه دختر رسول خدا(ص) به این واقعه شهادت و گواهی می‌دهد هیچ معارضی نباید در برابر سخن فاطمه باشد.

سخن فاطمه و احتجاج او برای همه امت گواه روشن است؛ لذا تحقیق کنند دراین باره و مواضع فاطمه در قبال غدیر و سقیفه را معیار قرار دهند چرا که جایگاه فاطمه را در منابع اسلامی ببینند و در استنادات پیامبر(ص) به درستی از جایگاه فاطمه آگاه باشند سپس سخنان او را مورد دقت و تحلیل قرار دهند تا به واقعیت برسند که قضیه چه بوده است؟ آیا سزاوار است پیامبری که همه مستحبات را به مردم یاد داده است از این قضیه مهم غفلت نماید و برای خود جانشین انتخاب نکنند؟ آیا معقول است که امت را بعد از خود گرفتار تفرقه نماید؟ آیا این وقایع خوشایند حضرت است که امت بر سرجانشینی و منصب خلافت باهم به نزاع و درگیری گرفتار شوند؟ برای یافتن پاسخ این سوالات باید تامل کرد.

حضرت زهرا(س) تمام وجود خود را برای حفظ دین فدا کرد؛ حضرت می‌دانست که آینده امت با ترک غدیر چه خواهد شد و بر این امر نگران بود که امت گمراه شود به خاطر فراموشی و نادیده گرفتن غدیر به جهت همین نافرمانی گمراهی بزرگی برای امت خواهد بود؛ از این روی حضرت زهرا(س) بیشترین استناد و احتجاج را به حادثه غدیر درباره دفاع از ولایت کرده‌اند؛ بیش از همه ائمه به غدیر توجه و تاکید کرد: چون غدیر مهم است و سرنوشت امت به آن پیوست کامل داشت؛ چرا که بر سر خلافت خون‌های زیادی ریخته شده و مسلمانان به جنگ‌های طولانی و تفرقه گرفتار شدند و بسیاری از فرزندان فاطمه(س) در راه حفظ دین و به جهت فراموشی غدیر به شهادت رسیدند.  
 
براین اساس حادثه غدیر دارای اهمیت فراوان برای امت اسلام است؛ لذا درباره غدیر خم و این واقعه و حدیث غدیر هر چه نوشته شود و گفته شود کم است؛ چون رجوع به غدیر و برگشت به غدیر یعنی اطاعت از فرمان رسول الله که درمان تمام دردهای امت اسلام است؛ زیر پا نهادن دستور رسول الله امت اسلام را گرفتار مصیبت‌های سخت کرده است که امروز نیز شاهد این گرفتاری‌های مسلمانان هستیم که دیگران بر امت اسلام مسلط شده‌اند همه از ناحیه فراموش کردن و نادیده گرفتن حادثه غدیر است؛ قرآن به صراحت فرمود «اطیعوالله و اطیعو الرسول» اما امت اسلام با کبر و حسد این نافرمانی را در پیش گرفتند و هر روز بلایی برامت نازل شده و امروز تمام عقب ماندگی‌های مادی و معنوی که جهان اسلام گرفتار شده از همین ناحیه است که پیام‌های غدیر فراموش شود.

در حدیث غدیر پیامبر(ص) حقایقی بیان کرد که برای نجات، هدایت و سعادت امت لازم بود و آنچه امت اسلام به آن نیاز دارد درک درست از غدیر است؛ محورهای مد نظر پیامبر(ص) در غدیر عبارت بود از:  
 
-محوریت اهل بیت(ع)؛ پیامبر اکرم(ص) بارها مکرر به محوریت اهل بیت(ع) تاکید می‌کرد و حدیث ثقلین در همه منابع اسلامی همچون حدیث غدیر منعکس شده است و غدیر احیاگر و متمم و ضمانت حفظ حدیث ثقلین بود.

-وحدت امت اسلام؛ پیامبر اکرم(ص) پس از ورود به مدینه بین انصار و مهاجرین دو حزب بزرگ اسلام ایجاد عقد اخوت و برادری کرد حتی تمام ساکنان مدینه و اهل کتاب و یهود را هم پیمان وحدت و همزیستی برقرار کرد چون حضرت واقف بود که تفرقه در جامعه مانع پیشرفت وسعادت و مانع کار دعوت دین است و امور دین و فرهنگ و تعالی در سایه وحدت و امنیت است، لذا حضرت به این مقوله توجه داشت که شرط اول اجرای احکام دین و هدایت مردم آرامش و همبستگی جامعه است، چنانکه امیر مومنان نیز به این مقوله توجه داشت و در این راستا فرمود «… به خدا سوگند هرگز فکر نمی‌کردم و به خاطرم خطور نمی‌کرد که عرب بعد از پیامبر(ص)، امر امامت و رهبری را از اهل بیت(ع) او بگردانند و خلافت را از من دور سازند! تنها چیزی که مرا ناراحت کرد، اجتماع مردم در اطراف فلانی بود که با او بیعت کنند. (وقتی که چنین وضعی پیش آمد) دست نگه داشتم تا میان امت جدایی نشود.

 استناد فاطمه به غدیر در ایام سقیفه

در همان روزهای اول که سقیفه تشکیل شد و هوس قدرت مردم را به فتنه‌ای گرد آورد فاطمه(س) به غدیر استناد کرد و این اجتماع را نامشروع کرد چنانکه همه معصومین به نامشروع بودن سقیفه با وجود راه قانونی و شرعی که در غدیر خم مشخص شده بود تصریح کرده‌اند؛ لذا از جمله معصومینی که به حدیث غدیر استناد کردند، فاطمه زهرا (س) بود، روزی که عمر و اطرافیانش برای بیعت گرفتن از حضرت امیر المؤمنین علی(ع) آمده بودند، خطاب به آنان فرمودند: «گویا، آنچه رسول اکرم(ص) در روز غدیر به شما به موجب حکم خدای تعالی تقریر کرده عهد گرفت، بلکه شرط کرد را نمی‌دانید و یا از خاطر خود آن عهد و پیمان را فراموش شده انگاشته‌اید، و شیوه تمرد و مخالفت را برگزیده‌اید. والله که حضرت نبی اکرم(ص) در آن روز از شما و از اکثر امت عهد و پیمان نسبت به ولایت علی(ع) گرفت». «کأَنَّکمْ لَمْ تَعْلَمُوا مَا قَالَ یوْمَ غَدِیرِ خُم» گویا از آنچه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر فرمود، آگاهی ندارید.

حضرت فاطمه(س) به صراحت فرمودند: شما که علی بن ابیطالب را خانه گذاشتید و در سقیفه بنی ساعده برای خود خلیفه انتخاب کردید، گویا سخن رسول اکرم در غدیر خم را نشنیدید یا پیام پیامبر(ص) را در رابطه با علی در غدیر خم نفهمیدید و ندانستید.

«وَ اللَّهِ لَقَدْ عَقَدَ لَهُ یوْمَئِذٍ الْوَلَاءَ» سوگند به خدا که رسول گرامی اسلام در آن روز ولایت و رهبری را به او (علی علیه السلام) پیوند زد و از مردم بیعت گرفت: «لِیقْطَعَ مِنْکمْ بِذَلِک مِنْهَا الرَّجَاءَ» تا امید شما فرصت طلبان تشنه قدرت را از امامت قطع نماید. حضرت زهرا فرمودند: رسول گرامی اسلام امیرالمؤمنین را به ولایت پیوند زد تا امید کسانی که انتظار می‌کشیدند بعد از رحلت نبی گرامی خلافت را به دست بگیرند تمام‌ راه‌های عذر و بهانه را برای همگان بست. «وَ لَکنَّکمْ قَطَعْتُمُ الْأَسْبَابَ بَینَکمْ وَ بَینَ نَبِیکمْ» ولی شما رشته‌های پیوند [معنوی] میان پیامبر و خودتان را پاره کردید. ولی با کمال تأسف شما مهاجرین و انصار و حاضرین در مجمع بزرگ غدیر، سخنان پیغمبر اکرم را نادیده گرفتید و از میان خود، از پیش خود و برخلاف سخن رسول اکرم که خداوند متعال درباره او فرمود: (وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوی إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی یوحی) و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید و آنچه آورده چیزی جز وحی نیست که به او وحی شده است. خلیفه تراشیدید و انتخاب کردید. «وَ اللَّهُ حَسِیبٌ بَینَنَا وَ بَینَکمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ» این را بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد.
حضرت زهرا(س) در نهایت فرمودند: من شکایت شما را به خداوند عالم می‌کنم. خداوند بهترین گواه و بهترین داور میان من و شماست.

 تاکید بر غدیر در خطبه فدکیه  

حضرت فاطمه در این ایام  مکرر به این واقعه استناد کرد و در هر فرصت چون با فاصله اندک این قضیه را نادیده گرفته و در سقیفه جمع شدند استناد می‌کرد تا حجت را بر همگان تمام نماید؛ استناد دیگری از حضرت صدیقه طاهره نقل شده است که حضرت در خطبه‌ای طولانی پس از سقیفه و غصب فدک فرمود در این خطبه نیز از خدمات و ارجمندی ایثار پدر در راه دین و هدایت مردم و رهایی آن‌ها از جهالت سخنان بسیار روشنگرانه ایراد کرد از جمله به واقعه غدیر خم نیز تصریح کرد و فرمود: «هَلْ تَرَک أَبِی یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ لِأَحَدٍ عُذْرا» آیا پدرم در روز غدیر خم جایی برای عذرتراشی برای احدی باقی گذاشته است؟  
 
استناد در جمع زنان انصار که به عیادت حضرت آمده بودند  

دگر باره فاطمه(س) در بستر بیماری که برخی از زنان انصار به عیادت آمدند، حادثه و واقعه غدیر که هزاران نفر شاهد بودند به این واقعه و از جمله شاهدان زنان انصار و مهاجری بودند که در حجه الوداع شرکت داشتند، لذا فاطمه(س) مکرر این واقعه را یا آوری می‌کنند و از آنان می‌پرسد: آیا پدرم حجت را بر همه شما تمام نکرد و حق مطلب را برای همه ادا نکرد؟ در فراز دیگری که مورخین نقل می‌کنند حضرت فرمود: «أنسیتم قول رسول الله یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه» آیا قول رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خم را فراموش کردید که فرمود: هرکسی من بر او ولایت دارم، علی هم بر او ولایت دارد.  

استناد فاطمه به واقعه غدیر در کنار قبر حضرت حمزه سید الشهداء  

فاطمه در هر فرصت به غدیر خم استناد کرد چون تکلیف خود می‌دانست تا حق را باز گوید و امت را از گمراهی نجات دهد؛ حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پدر به زیارت قبور شهدای احد به دامنه کوه احد می‌رفت که عمویش حمزه نیز در این مکان مدفون بود و تا توان داشت هر روز صبح برای زیارت به زیارت قبور شهدای احد می‌رفت؛ براساس فرمایش امام صادق(ع) فاطمه(س) به یکی از صحابه به نام محمود بن لبید که او نیز به زیارت قبر شهدای احد رفته بود درباره غدیر خم و وصایت علی از دختر رسول خدا سئوالی کرد؛ فاطمه(س) سخن گفت و به این واقعه درباره غصب حق علی و معرفی آن حضرت به عنوان جانشین بعد از خود توسط رسول الله(ص) استناد کرد.

محمد بن اسید از فاطمه(س) پرسید آیا نصی از پیامبر(ص) درباره جانشینی علی(ع) قبل از وفات رسول الله هست؟ فاطمه فرمود: تعجب می‌کنم از شما مگر روز غدیر یادتان رفته است؟ او گفت نه ولی منظورم این است که چیز دیگری هست که به شما گفته باشد؟ فاطمه فرمود: خدا را گواه می‌گیرم که فرمود: علی بهترین جانشینی است که برای شما انتخاب می‌کنم و او امام و خلیفه بعد از من است و فرزندان او (حسن وحسین). 

شیخ صدوق در «خصال» پس از نقل این خبر می‌گوید: و هنگامی که انصار، محاجّه صدّیقه طاهره را با آنان درباره خلافت شنیدند به آن مخدّره گفتند: اگر ما پیش از آن که با ابوبکر بیعت کنیم این سخنان شما را شنیده بودیم هرگز از علی به ابوبکر عدول نمی‌کردیم، ولی فاطمه‌(س) در پاسخ آنان فرمود: «آیا روز غدیر خم برای کسی عذری باقی گذاشت!؟».

اتمام حجّت دیگر با یاد حدیث غدیر  

حضرت زهرا(س) در بحث، مناظره و در اتمام حجّت با مهاجمان به خانه ولایت باز هم از حماسه غدیر خم یاد می‌کرد، و مردم را به یاد حدیث غدیر می‌آورد.

در یکی از روزهای پس از پیامبر(ص) که مردم در کوچه نزدیک خانه حضرت علی(ع) گرد آمده و تسلیم توطئه‌ها بودند، دختر رسول خدا از خانه بیرون آمده و در کنار درب ورودی منزل ایستاد، و خطاب به مردم مهاجم در کوچه و بازار فرمود: لا عهد لی بقوم حضروا أسوء محضر منکم، ترکتم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم جنازة بین أیدیننا و قطعتم أمرکم فیما بینکم، لم تستأمروننا و لم تردّوا لنا حقّا کانّکم لم تعلموا ما قال یوم غدیر خمّ، و اللّه لقد عقد له (علی بن ابی طالب) یومئذ الولاء لیقطع منکم بذالک منها الرّجاء، و لکنّکم قطعتم الأسباب بینکم و بین نبیّکم، و اللّه حسیب بیننا و بینکم فی الدّنیا و الاخرة.

(من ملّتی را مثل شما نمی‌شناسم که اینگونه عهدشکن و بدبرخورد باشند، جنازه رسول خدا را در دست ما گذاشته رها کردید، و عهد و پیمان‌های میانتان را بریده، فراموش کردید، و ولایت و رهبری امام علی(ع) و ما اهل بیت را انکار کردید، و حقّ‌ مسلّم ما را بازنگرداندید. گویا از حادثه روز غدیر خم آگاهی ندارید؟ سوگند به خدا که رسول گرامی اسلام در آن روز ولایت و رهبری امام علی(ع) را مطرح کرد، و از مردم بیعت گرفت، تا امید شما فرصت‌طلبان تشنه قدرت را قطع کند، ولی شما رشته‌های پیوند معنوی میان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و خودتان را پاره کردید، این را بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد.)  

چرایی استناد مکرر فاطمه(س) به غدیر؟

استناد فاطمه(س) به غدیر مکرر است که ما همه گزارش‌ها را نیاوردیم؛ این استناد دلایلی داشت که لازم است اشاره شود.  

۱. نزدیک بودن حادثه غدیر با وفات رسول گرامی اسلام بود. پیغمبر اکرم حدیث وصایت را بیست سال قبل در سال سوم بعثت در جمع محدودی از سران قریش مطرح فرمودند. آن بزرگوار حدیث رایت را در جنگی مطرح فرمودند که عده مخصوصی شنیده‌اند. که پرچم را فردا به دست کسی می‌سپارم که خدا و رسول او را دوست می‌دارند، در حالی که هر سه خلیفه مدعی را پیامبر قبل از علی فرستاد که نتوانستند کاری را پیش ببرند. همچنین پیغمبر اکرم(ص) حدیث خلافت را موقع رفتن به جنگ تبوک مطرح فرمودند و عده خاصی آن را شنیده‌اند. در حالی که فاصله حدیث غدیر تا رحلت نبی گرامی هفتاد و دو روز بیشتر نیست. پس یک دلیل این است که بسیاری حاضر بودند در غدیر نمی‌توانستند انکار کنند.

۲. جمعیت انبوهی در اجتماع بی مانند و بزرگ غدیر خم حضور داشتند؛ بنا به نقل ابن جوزی و دیگران که همه سنی هستند: آمار کسانی که در غدیر حضور داشتند و سخن نبی گرامی را شنیدند به مرز صد و بیست هزار نفر رسید. یعنی صد و بیست هزار نفر قضیه غدیر را از نبی گرامی اسلام شنیدند؛ بنابراین آمار کسانی که در غدیر خم بودند از نود هزار تا صد و بیست و چهار هزار نفر تخمین زده شده است.

۳- در قضیه حدیث غدیر، نبی گرامی اسلام، ولایتی را که خداوند عالم در قرآن کریم سوره احزاب آیه ۶ برای او تثبیت کرده و فرموده است: (النَّبِی أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِم) پیامبر(ص) نسبت به مؤمنان از خود آن‌ها اولی است. سوره احزاب (۳۳): آیه ۶ که «زمخشری» در کتاب «تفسیر الکشاف» دارد که: «النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ (فی کل شیء من أمور الدین والدنیا) مّنْ أَنفُسِهِمْ» و رسول الله(ص) قبل از طرح موضوع ولایت امیرالمؤمنین را مطرح کند از همه حاضرین اعتراف گرفت. آیا رسول الله (ص) با اون همه عظمت و بزرگی و درایت و مدیریت هیچ تدبیری برای امت نیندیشید؟

درس‌ها و پندها از وقایع تاریخ و غدیر خم  

آنچه در واقعه غدیر بسیار مهم است و باید امت اسلام توجه کنند وحدت امت اسلام است؛ وحدتی که فراموش شد، اما تنها کسی که آن را جدی گرفت و مراعات کرد، امیر مومنان(ع) بود که هرگز به سوی تفرقه نرفت با وجود اینکه زمینه تفرقه با توطئه‌ای ایجاد شد، اما آن حضرت دفاع از اساس و ریشه دین اسلام را واجب می‌دانست و به آن تاکید کرد تا جامعه از انحراف مصون باشد.

در کلامی می‌فرمایند: با چشم خود دیدم گروهی از اسلام بازگشته و می‌خواهند دین محمد(ص) را نابود کنند. (در این جا بود) که ترسیدم اگر اسلام و اهلش را یاری نکنم باید شاهد نابودی و شکاف در اسلام باشم که مصیبت آن برای من از محروم شدن از خلافت و حکومت بر شما بزرگتر بود، چرا که این بهره دوران چند روزه دنیا است که زائل و تمام می ‌شود، همان طور که سراب تمام می ‌شود و یا ابرها از هم می ‌پاشند، پس در این پیش آمدها به پا خاستم تا باطل از میان رفت و نابود شد و دین پابرجا و محکم شد.»

حضرت امیر(ع) در سخن دیگر فرمود: « … به خدا سوگند اگر ترس از ایجاد شکاف و اختلاف در میان مسلمانان نبود و بیم آن نمی‌رفت که بار دیگر کفر و بت‌پرستی به سرزمین اسلام بازگردد و اسلام محو و نابود شود، با آنان به گونه دیگری رفتار می‌کردیم.» شایسته است امروز امت اسلام پیرامون پیام غدیر گرد آمده و به آیه مودت فی القربی جامه عمل پوشیده و با اعتصام به حبل الهی به سیطره کفار بر ممالک اسلامی خاتمه داده و برادرکشی و جنگ در یمن و افغانسان، عراق و سوریه و پایان داده گرداگرد شمع وجود اهل بیت(ع) همدل شوند و از بدبختی‌ها نجات یابند.

در عصر کنونی نجات امت اسلام از بلاهای مختلف از جمله سلطه استعمارگران و رسیدن به امنیت و آزادی وعزت و شرف یک راه دارد و آن درس عبرت گرفتن از وقایع تلخ تاریخ است که در سایه دوری کردند از پیام غدیر خم و درک درست از آیه مودت و محبت اهل بیت علیهم اسلام رخ داده است.

درس دیگر این است برای جوانان امت اسلامی که فاطمه یگانه فرزند رسول الله(ص) یکی از گواهان واقعه غدیر خم است که پیامبر(ص) به دستور و امر الهی و با آینده نگری برای امت اسلام و براساس تکلیف الهی برنامه‌ای ارائه داد تا هرگز گمراه نشوند و آن پیوند دائمی بین قرآن و عترت است که قرآن در آیه مودت و رسول خدا(ص) در مواضع و فرصت‌های مختلف به آن تصریح کرده است از جمله حدیث ثقلین که راه هدایت در کنار مودت اهل بیت (ع) تمسک به قرآن در کنار مودت آنهاست و این مودت از غدیر آغاز می‌شود. پذیرش ولایت علی(ع) اولین گام حرکت در مسیر هدایت است و رضایت فاطمه(س) معیار رضایت پروردگار است. چون رضایت رسول الله(ص) کلید خورده به رضایت فاطمه(س) و در این پیوند اسراری است؛ یکی از اسرار امامت است.

درس روشنگرانه دیگر اینکه برخی از منابع اهل سنت مثل حاکم نیشابوری تصریح کرده‌اند که رسول الله، علی(ع) را به عنوان خلیفه بعد از خود معرفی کرد «وأنت خلیفتی فی کل مؤمن من بعدی» همچنان علمای اهل سنت آورده‌اند که به عنوان امام نیز معرفی فرموده است «أنت امام کل مؤمن ومؤمنة، وولی کل مؤمن ومؤمنة بعدی» بر این اساس جایی برای تشکیک در مفهوم ولی و لایت نمی‌ماند؛ چون غدیر اولین معرفی و آخرین نبود بلکه پیامبر(ص) پیش از غدیر بارها مسئله جانشینی را مطرح فرمود و اولین دعوت خود که دعوت عشیره معروف است در تاریخ تصریح به خلافت علی بعد از خود در میان خویشاوندان نیز کرد چنانکه طبری این گزارش را کرده است. درخواست بنده این است که جوانان اهل سنت دراین باره تحقیق و از امکانات حاضر برای تحقیق در این موضوع مهم استفاده کنند و بدانند که وقتی پدری دلسوز برای مدت کوتاهی به مسافرت برود در منزل خود سفارش می‌کند که در مدت غیبت و عدم حضور من از چه کسی فرمانبری کنید و چکار کنید تا خانواده حفظ شود؟

انتهای پیام