۳۱ خردادماه یادآور زلزله مهیب طارم و رودبار است؛ زلزله‌ای که جزو مرگبارترین وقایع طبیعی در جهان ثبت شد و داغی ماندگار از خود برجای گذاشت.
زمین‌لرزه طارم و رودبار در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد به وقت ایران یعنی در آغازین لحظات ورود به روز پنجشنبه ۳۱ خرداد ماه ۱۳۶۹ (برابر با ۲۰ ژوئن ۱۹۹۰ در ساعت ۲۱ به وقت گرینویچ) در فاصله حدود ۱۶ کیلومتری رودبار به مرکزیت روستای پاکده و روستاهای تابعه در استان گیلان بروز کرد و تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز زمین‌لرزه موجب خسارات جانی و مالی فراوان شد.
ارتعاشات حاصل از امواج لرزه‌ای در استان گیلان و در طارم به مدت حدود ۶۰ ثانیه احساس شد. این زمین‌لرزه در یک منطقه پرتراکم از نظر جمعیت اتفاق افتاد، به‌طوری‌که علاوه بر روستاهای موجود در منطقه چندین شهر مهم کشور نیز تحت تأثیر آن قرار گرفتند. کانون زلزله در عمق ۱۹ کیلومتری زمین اعلام شد هرچند که به دلیل نبود تجهیزات کافی در آن زمان امکان خطا در تخمین عمق زمین لرزه وجود داشته همان‌طور که در اعلام کانون زمین لرزه مرتکب خطا شده و کانون آن را رشت و دیلمان اعلام کردند.
در این زمین لرزه علاوه بر حدود ۳۷٬۰۰۰ نفر که جان خود را از دست دادند، بیش از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب شده و خسارات عمده‌ای به تأسیسات و اماکن عمومی در استان گیلان که متأثر از این زمین‌لرزه بودند، وارد آمد و حدود ۵۰۰ هزار تن نیز بی‌خانمان شدند. شدت زلزله به حدی بود که بر اثر حرکت گسل‌ها حداقل ۴ روستا به طور کامل و با ساکنانش ناپدید شدند.
۳۴ سال پیش در ساعات نخست روز ۳۱ خردادماه دنیا برای بسیاری تاریک شد و بسیاری روشنی روز را ندیدند. برای کودکی ۵ ساله داغ بزرگی بود که خانواده و هرآنچه که نماد خانواده و فامیل است را از دست دهد. زمین در این روز خشم نکرد بلکه بنا به ذات خود عمل کرد و آنچه که در این منطقه رخ داد حاصل جهل انسان در برخورد با طبیعت زمین بود.
جهلی که بارها در حوادث مختلف از جمله فاجعه زلزله بم خود را با شکلی زشت به ما نشان داد. عدم توجه به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، مدیریت بحران و عدم استفاده از علم نوین همه این موارد نشان داد انسان قربانی خشم طبیعت نیست بلکه قربانی جهل خود و لجاجت خود است.
با این حال در سال‌های گذشته اقداماتی برای مقاوم سازی منازل به‌ویزه در مناطق روستایی انجام شده است مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان زنجان با اشاره به اینکه موضوع مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است، می‌گوید: استان زنجان در مقاوم‌سازی مسکن روستایی پیشتاز است.
رضا خواجه‌ای اظهار می‌کند: مقاوم‌سازی منازل روستایی در مقایسه با سال‌های گذشته روند روبه رشدی داشته که استقبال ساکنان روستاها می‌تواند چشم انداز بهتری را فراهم کند. ساخت واحدهای مسکونی مقاوم و امن در مقابل خطرات حوادث طبیعی، ترویج مقاوم‌سازی و افزایش آگاهی روستائیان برای بالا بردن کیفیت و اهمیت مکان ساخت بناها اهمیت زیادی دارد.
وی با اشاره به نقش موثر دهیاران در مقابله با بحران در روستاها به عنوان مدیران بحران روستایی، تصریح می‌د: تمهیدات دهیاران در روستاها تاثیر بسزایی در مدیریت بحران در این مناطق دارد، به دلیل توجیه دهیاران و ارائه آموزش‌های لازم به آنان باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
مدیرکل بنیاد مسکن استان، پیشتازی استان زنجان در مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی روستایی را یادآور شد و می‌افزاید: هر چند استان زنجان در این عرصه به کمک بانک‌های عامل پیشتاز کشور است و شاخص مقاوم‌سازی مناطق روستایی در این استان بیشتر از متوسط کشوری است اما همچنان مناطقی وجود دارد که بافت‌های خشتی و بناهایی با مصالح نامرغوب در آن وجود دارد که در این راستا بانک‌های عامل در ارایه تسهیلات به متقاضیان برای مقاوم‌سازی مسکن، نقش مهمی بر عهده دارند.
خواجه‌ای اظهار می‌کند: زندگی روستایی در این مناطق علاوه بر آسیب‌زا بودن برای ساکنان این مناطق می‌تواند هزینه‌های اجتماعی زیادی نیز به همراه داشته باشد، از آنجا که استان زنجان استانی با خطر زلزله‌خیزی است و آسیب‌زایی بسیاری از روستاها و شهرهای استان در زمین‌لرزه‌ها مشهود است، باید که دستگاه‌های اجرایی مرتبط در این عرصه تلاش بیشتری برای فرهنگ‌سازی استقبال از تسهیلات کم بهره و وام‌های بلاعوض برای مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده انجام دهند.
وی تصریح می‌کند: بنیاد مسکن استان برای مقابله با تهدید سوانح طبیعی، عملیات پیشگیری پیش از وقوع سانحه را با اجرای طرح ویژه بهسازی و نوسازی سکونت‌گاه‌های آسیب‌پذیر روستایی و همچنین بازسازی مناطق سانحه‌دیده پس از وقوع سانحه همواره در دستور کار خود قرار داده است، به طوری که هم اکنون در سطح استان ۹۲ هزار و ۶۷۸ واحد مسکونی روستایی شناسایی شده که می‌توان گفت تاکنون بیش از نیمی از منازل در مقابل زلزله مقاوم‌سازی شده‌اند که امیدواریم با ترویج فرهنگ مقاوم‌سازی ساخت و سازها در مناطق روستایی، این میزان افزایش یابد.
مدیرکل بنیاد مسکن با اشاره به تعداد روستاهای محدوده گسل و زلزله این استان یادآور می‌شود: در حال حاضر ۱۵۳ روستا به تعداد ۱۸ هزار و ۷۳۴ واحد مسکونی در محدوده گسل هستند که از این میزان بخشی از منازل مقاوم‌سازی شده است و کار همچنان ادامه دارد.
امکانات به‌روز دنیا راهکاری برای کاهش خسارت
بعد از زلزله طارم و رودبار با استفاده از وام بانک جهانی ۱۳۰۰ دستگاه شتابنگاری خریداری و نصب شد، ولی با توجه به توسعه دانش، نیاز است که این دستگاه‌ها به‌روز شوند.
دستگاه‌های نسل جدید شتابنگاری قادر به انتقال و دریافت آنلاین در زمان رخداد زلزله هستند، این قابلیت‌ها در مدیریت بحران بسیار موثرند و این در حالی است که ایستگاه‌های نسل قدیم شتابنگاری فاقد این ویژگی است؛ از این رو در زمان رخداد زلزله دسترسی به داده‌های این ایستگاه‌ها با تاخیر صورت می‌گیرد و در نتیجه با تاخیر زیادی داده‌های کسب شده به مرکز مدیریت بحران اعلام خواهد شد.
زلزله‌های بزرگ در یک نقطه متمرکز نشده است و در زلزله‌هایی با بزرگای ۶ تا ۷ تقریبا می‌توان گفت ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتر گسیختگی زمین ایجاد خواهد شد و در این فواصل ممکن است خساراتی را داشته باشیم.
در زلزله‌های بزرگ معمولا جهت‌پذیری زلزله را نیز شاهدیم، به عنوان نمونه زلزله سرپل ذهاب از "ازگله" شروع شد و جهت‌پذیری آن به سمت سرپل بود و بیشترین خسارت را نیز در سرپل ذهاب انتظار داشتیم و داده‌های دستگاه‌ها نیز همین را نشان می‌داد.
در این راستا مسئولان امر در استان اعلام کرده‌اند شبکه شتابنگاری در سطح استان زنجان از وضعیت مطلوب و قابل قبولی برخوردار است و در صورت به‌روزرسانی و ارتقاء ایستگاه‌ها به دستگاه‌های نسل جدید و ایجاد مرکز مانیتورینگ ایستگاه‌ها، گام بزرگی در زمان وقوع زلزله و شناسایی مراکز با شدت بالای زلزله، مدیریت بحران و راهبری نیروهای امدادی به مناطق مذکور رقم می‌خورد.
در همین رابطه استادتمام دانشکده علوم زمین دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، با اشاره به اینکه توسعه دستگاه‌های شتابنگاری به عنوان یک ضرورت در مدیریت شهری است، می‌گوید: راه‌اندازی دستگاه کنترل شتاب‌نگار زلزله، از اقدامات بسیار مهم و ضروری برای شناسایی و تعیین حریم گسل‌ها و نیز ساخت و ساز مناطق پیرامون آن است.
عبدالرضا قدس با بیان اینکه دستگاه‌های شتاب‌نگار با دستگاه‌های زلزله‌نگار متفاوت است، می‌افزاید: دستگاه‌های شتاب‌نگار مدرن، زلزله با شتاب‌های بالا را ثبت کرده و قابلیت ویژه‌ای داشته و زمان دارند و به علت حساسیت بالا، زلزله با درجه بزرگ را ثبت می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر ثبت زمین‌لرزه‌ها بیشتر توسط لرزه‌نگارها و شتاب‌نگارها انجام می‌شود و لرزه‌نگارها دستگاه‌های بسیار حساسی هستند که قادر هستند حرکات ضعیف زمین، ناشی از رویداد زمین‌لرزه‌ها را با دقت زیاد ثبت کنند.
استادتمام دانشکده علوم زمین دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، با بیان اینکه دستگاه‌های شتاب‌نگار در مناطق مسکونی نصب می‌شود، بیان می‌کند: علت نصب در مناطق مسکونی این است که مشخص شود شتاب در مناطق مسکونی چگونه است و اگر برخط شود، بهتر می‌تواند اطلاعات را دریافت کند، به همین خاطر دستگاه‌های شتاب‌نگار باید توسعه یافته و برخط شود.
قدس با بیان اینکه زمین لرزه‌ها گاهی آسیب‌های بزرگی به همراه دارند و کمتر در مورد آن حرف زده می‌شود، ابراز می‌کند: مسئولان باید نسبت به برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی و بررسی خطر زلزله و گسل‌ها، مدیریت و برنامه‌ریزی لازم را داشته باشند و از ظرفیت مراکز علمی، پژوهشی و رسانه‌ها استفاده شود.
وی بر لزوم ساخت ساختمان‌ها با تاب‌آوری بالا تاکید کرد و خاطرنشان می‌کند: واحدهای مسکونی باید محکم ساخته شود.
درسی که باید آموخت
زلزله طارم به تاریخ پیوست؛ زلزله بم را پشت سر گذاشتیم، زلزله کرمانشاه بسیاری را داغدار کرد، تاریخ زلزله ورزقان را ثبت کرد؛ همه خانواده‌ها داغ عزیزان را در این حوادث دیدند؛ مدیران سختی کار در شرایط بحران را چشیدند و کشور هزینه‌های تحمیل شده را پشت سر گذاشت اما آنچه که در این میان مهم است ذات طبیعت و امکان تکرار این‌گونه حوادث است پس آنچه مهم است عبرت از تاریخ و برنامه‌ریزی برای آینده در راستای ارزش نهادن به جان آدمی و حفظ داشته‌هایمان است.
یاد ۳۷ هزار قربانی زلزله طارم و رودبار گرامی باد.
انتهای پیام
نظرات