فرش‌های بافت خراسان جنوبی مشهورترین فرش‌های ایران در گذشته بوده که تاریخچه آن به دوران حکومت شاهرخ میرزا در هرات بر می‌گردد و حدود ۶۰۰ سال پیش در این منطقه بافته می‌شد.

هنرهای دستی استان خراسان جنوبی تبلور روحیه هنردوست و خلاق مردم این منطقه است. به طور کلی قالی، گلیم، پلاس، جاجیم و سفال از مهم ترین و اصلی ترین صنایع دستی مردمان استان خراسان جنوبی به شمار می رود.

صنایع دستی یکی از مساعدترین زمینه‌های اشتغال‌زایی است و در به کارگیری نیروهای خلاق نقشی موثر دارد و باید به عنوان راه حلی برای مشکلات جوانان مورد بررسی قرار گیرد که در این راستا شرایط اقلیمی و محدودیت های منطقه‌ای سهم عمده ای در ناشناخته ماندن این هنرها در هر منطقه داشته است.

مهارت بافت سنتی قالی لچک ترنج ربعی سعدی شهر مود

از قالی‌های مطرح خراسان جنوبی ،قالی مود و به طور اخص طرح موسوم به ربعی سعدی است. طراح آن مرحوم حسین دستجردی(معروف به سعدی) از طراحان پرتوان و قدیمی منطقه مود است. این طرح، از طرحهای اصیل ومعروف دهستان مود بوده که از سال ۱۲۸۰در منطقه گسترش یافت. این نقشه بسیار ظریف و پرکار بوده و نسبت به قالی‌های دستباف اصیل دارای تنوع رنگی ۱۴ تا ۲۳ رنگ است و در رنگ‌های زمینه کبود، لاکی و گل انار بافته و به بازار عرضه شده است.

نقشه سعدی یک نقشه قالی از نوع لچک ترنج ربعی( ۱/۴ ) است که نقشه آن بر اساس ترسیم ساقه و گل‌های ختایی بوده و از اسلیمی در آن استفاده نمی‌شود. گل‌های شاه عباسی و اناری در انواع مختلف آن به همراه گل‌های گرد (بزرگ، متوسط و کوچک) و سایر نمونه ها از جمله پنبه‌ای فضاهای مختلف متن را پر می‌کنند.

بته جقه‌هایی که به دلیل فرم خمیده آنها و تزیینات کنگره‌ای محیطی به ماهی شباهت داشته و گاهی به دلیل فرم مشابه زبانه‌های آتش به شعله معروف بوده، در انتهای گردش همه ساقه‌های اصلی قرار می‌گیرند و از بارزترین ویژگی‌های این نقشه اصیل می باشند.

ترنج بزرگ خورشیدی در وسط آن همیشه به شکل دایره‌ای ( مجمعه ای) بوده که به صورت معمول ۱۶ یا ۳۲ کله (کلاله) می باشد که عموماً متناسب با سایز قالی طراحی می شود. این مهارت با شماره ۲۰۶۴ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.

مهارت قارت بافی روستای گریمنج قاینات

قارت بافی روستای گَریمُنج، هنری ۲۰۰ ساله و منحصربه‌فرد در استان است. قارت واژه‌ای ترکی به معنای زمخت و خشن و زبر است. در گریمنج به بافته‌ای پشمی که بر روی دارهای زمینی با استفاده از پشم نژاد نوعی گوسفند معروف به بوری تهیه شده اطلاق می‌شود که به‌عنوان پالتو یا بالاپوشی به همین نام کاربرد دارد.
در پارچه‌ی قارت، ترکیبی از رنگ‌های کرم روشن تا قهوه‌ای تیره و بور دیده می‌شود. این هنر بیشتر در ماه‌های فروردین تا مهر سال که هوا مساعدتر است صورت گرفته و بانوان روستا اجراکنندگان و حاملان این هنر زیبا هستند.

تمامی مراحل تولید آن در روستای گریمنج به شیوه‌ی کاملاً سنتی انجام می‌شود و قدمت این پارچه در روستای گریمنج و روستاهای اطراف حداقل به اواخر زندیه و اوایل قاجار یعنی حدود ۲۰۰ سال می‌رسد.

مقاومت بالا در مقابل نفوذ آب و محافظت از بدن در برابر سرما و رطوبت در فصل‌های سرد سال و جلوگیری از گرما به بدن در فصول گرم باعث شده که اهالی منطقه به استفاده از این پارچه در تهیه لباس روی‌آورند و به‌عنوان تن‌پوش بومی در زندگی روزمره مورداستفاده قرار دهند.

انجام فرآوری نهایی بر روی پارچه تهیه‌شده شامل آهار دادن و ممزوج کردن یا خواباندن پارچه در مخلوط آرد جو و آب و درنهایت مالیدن با صابون‌های مخصوص و شستشو با آب ولرم جهت پرزگیری، نرمی و مشخص شدن آب رفت پارچه برای تهیه لباس، از مهارت‌های تجربی در این هنر زیبای بومی در شهرستان قاینات است.این مهارت با شماره ۲۴۸۸ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.

شهرت جهانی قالی قاینات

"ابن حوقل" در کتاب معروف خود "صوره الارض" (به‌سال ‪ ۳۶۷هجری) می‌نویسد: در سراسر منطقه قاینات رودخانه نیست و آب از قنات و چاه است، از آنجا انواع کرباس‌ها بدست می‌آید آنرا به بیشتر نواحی  می برند

وقتی سلطان محمود غزنوی بر خراسان تسلط یافت یکی از سیاحان عرب که همراه وی بود می‌گوید: قالی و سجاده قاین معروف است و اگر به‌ظرافت و لطافت قالی کرمان نباشد، یقینا در استحکام و دوام‌و ثبات بر سایرنقاط مزیت دارد.

قالی نه تنها نقش بسزایی بر درآمد مردم داشته، بلکه نمودی از فرهنگ، اندیشه و بیانگر روح ظریف و دقیق و ذوق هنری مردم قاینات است.عشایر بومی علاوه بر دامداری و کشاورزی به صنایع دستی برای تامین زیرانداز روی آورده و بعضی از وسایل مورد نیاز خود از جمله چادر، خورجین، نمد، دستکش، جوراب را تهیه می‌کنند.

صنایع دستی رایج در بین عشایر منطقه قالی‌بافی، گلیم‌بافی، بافت سیاه چادر، پشتی خورجین، توبره، دستکش و جوراب می‌باشد که البته مهمترین صنایع دستی عشایر بافت سیاه چادرها و قالیچه محسوب می‌شود.

 قالی روستایی باف

شهرت قالیچه‌های بلوچی بطور عمده ناشی از آن است که عشایر دامدار بلوچ پرورش‌دهنده یکی‌از بهترین نژادهای گوسفندان پشمی بنام نژاد بلوچی می‌باشند که پشم این گوسفند یکی‌از مناسبترین الیاف پشم برای بافت فرش‌هایی‌با بافت متوسط و بالنسبه درشت است، استفاده از مو و پشم بز در بافته‌های بلوچ و همچنین پشم شتر در بین عشایر بلوچ رواج دارد.اگرچه امروز شاید نسل جوانتر عشایر بلوچ کمتر به‌کار قالیچه می‌پردازند ولی انبوهی از قالیچه‌های زیبا با رنگ‌های متنوع اصیل کار عشایری است که در گذشته اکثرا در این تولید اشتغال داشته اند.

قالیچه‌های بلوچ پس از شرکت در نمایشگاه‌های تخصصی و تعیین کیفیت توسط باستان شناسان و متخصصین قالی، پس‌از سال‌ها تنزل امروزه کسب شهرت و اعتبار فراوانی کسب نموده است.اگر چه بخش عظیمی از قالیچه‌های بلوچ را می‌توان به دیگر ارقام ساکن در این مرکز بافندگی نسبت داد.

قالی شهری باف

قالی شهری باف معمولا به دست کسانی بافته می‌شود که نه اندیشه و احساس و آرزوها و تخیلات خود را، بلکه تنها انگشتان خود را به کار می‌برند.محصول کار آنان همچون فرآورده‌های صنعتی کارگران کارخانه‌ها، به دنیای درونی آنان پیوستگی دارد.آنان نه توان آفرینش هنری و نه اختیار فرصت آن را دارند، حال آنکه بیشتر بافندگان در حین بافتن نقش‌ها، هم آهنگی و توازن رنگ‌ها آنها را نیز می‌آفرینند. برای همین هم هست که هر تکه فرش دهاتی ویژگی و هویتی مستقل و جداگانه دارد که مستقیما به زندگی بافندگی آن ارتباط پیدا می‌کند و پاره‌ای از روح و هستی اوست.

یافته‌های تکنیکی در بافت قالیچه‌های بلوچ

قالیچه‌های بلوچ مانند سایر فرآورده‌های قبایل بدوی ایران با دستگاه‌های بافندگی افقی یا زمین تهیه می‌شود که خود روش آسانی است، زیرا اگر قالی نیمه تمام هم باشد می‌توان آن را کف چادر به دور تیر دار پیچید و بر پشت حیوان بارکش قرار داد. در گذشته این دارها فاقد راست رو و چپ رو بوده‌اند، ولی امروز تقریبا تمامی دارهای موجود در منطقه دارای راست‌رو و چپرو است.

انتهای پیام