حدود پنج سال است که بخش اعظمی از پسآب و فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه واقع در زرندیه در طبیعت رها می‌شود. بر اساس گزارشی که در سال ۱۴۰۱ منتشر شده، روزانه حدود ۱۲۰۰ مترمکعب فاضلاب لجن‌مانند دارای آلودگی‌های بسیار مضر صنعتی از واحدهای صنعتی این شهرک به طبیعت وارد می‌شده که قطعا این میزان در حال حاضر بیش از رقم مذکور است.
مشاهدات میدانی خبرنگار ایسنا حکایت از آن دارد که در اثر این تخلیه غیرقانونی، محوطه وسیعی از خاک زمین‌های مجاور، آلوده و تخریب شده و بوی نامطبوع و تخریب خاک در این منطقه را رقم زده است. هر چند گودال‌های آب‌بندی‌شده‌ای بیرون از تصفیه‌خانه ایجاد شده که فاضلاب درون آنها رها می‌شود، اما نه ارزیابی وجود دارد که نشان دهد میزان نفوذ فاضلاب از این گودال‌ها به آب‌های زیرزمینی به چه میزان است و نه این گودال‌ها توانسته‌اند از نشت و انتشار پسآب و فاضلاب و جاری شدن آن به زمین‌های اطراف جلوگیری کنند به طوری که این پسآب آلوده حداقل پنج هکتار از زمین‌های مجاور را آلوده کرده و از بین برده است.
بررسی پیشینه این وضعیت نشان می‌دهد که مشکل اصلی و ریشه‌ای، عدم گنجایش ظرفیت تصفیه‌خانه‌ای است که همزمان با تاسیس شهرک مامونیه در اوایل دهه ۹۰ با ظرفیت روزانه ۷۰۰ مترمکعب ایجاد شده است. طبق گزارش‌های موجود، حدود سه سال از احداث این تصفیه‌خانه نگذشته بود که مشخص می‌شود، جوابگوی فاضلاب تولید شده واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک نیست، چرا که از نیمه دهه ۹۰ بدون در نظر گرفتن نیاز به توسعه تصفیه‌خانه، ایجاد واحدهای صنعتی در این شهرک شتاب گرفته و تولید فاضلاب صنعتی تا سال ۱۳۹۸ به بیش از دو برابر ظرفیت تصفیه‌خانه می‌رسد و به ناچار، پساب تصفیه نشده و خطرناک موجود، راهی طبیعت می‌شود.
به گفته مسئولان، طرح توسعه تصفیه‌خانه در دستور کار قرار گرفته، اما با گذشت حدود ۵ سال هنوز این تصفیه‌خانه ساخته نشده و فاضلاب همچنان در محل مورد اشاره به بدترین وجه ممکن تخلیه می‌شود و سوال اینجاست که چرا بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی و ایجاد زیرساخت لازم فاضلاب و تصفیه‌خانه، اجازه توسعه شهرک داده شده است.
در همین رابطه «نورالدین دایی» یکی از مالکین اراضی کشاورزی پائین‌دست تصفیه‌خانه شهرک صنعتی مامونیه در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: از سال ۱۳۹۶ متوجه شدیم که فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه در اراضی کشاورزی ما تخلیه می‌شود و از سال ۱۳۹۷ پیگیری‌های خود را از طریق سازمان محیط زیست و طرح شکایت در مرجع قضائی آغاز کردیم ولی متاسفانه تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده است.
وی با بیان اینکه حجم فاضلاب رهاسازی شده در اراضی کشاورزی پائین‌دست تصفیه‌خانه فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه هر روز بیشتر می‌شود، اظهار کرد: تخلیه فاضلاب در اراضی کشاورزی موجب شده که نتوان عملیات کشاورزی در آن انجام داد و حتی تهدیدی جدی برای سلامت اراضی مجاوری است که هم اکنون زیر کشت پسته، جو و گندم و دیگر محصولات کشاورزی رفته و از طریق منابع آبی زیرزمینی آبیاری و مشروب می‌شوند.
این منطقه غیرقابل سکونت شده است
وی با اشاره به اینکه انتشار بوی تعفن در این منطقه در نتیجه رهاسازی فاضلاب صنعتی، سکونت را غیرممکن کرده است، گفت: به دلیل بی‌توجهی نسبت به این رفتار خلاف ضوابط زیست محیطی، علیرغم تذکرات متعددی که به مقامات تصفیه خانه داده شده است ناگزیر به طرح شکایتی در مرجع قضائی شدیم و منتظر پیمودن فرآیند دادرسی و صدور رای هستیم.
دایی در ادامه با بیان اینکه از مجاورت این تصفیه خانه و درست در نقطه‌ای که فاضلاب تخلیه می‌شود لوله فشار قوی گاز عبور می‌کند، گفت: فاضلاب صنعتی به دلیل املاحی که دارد از قدرت خوردگی بالایی برخوردار است و اگر به لوله گاز برسد موجب خوردگی لوله و شکستگی آن خواهد شد و انفجار در پی خواهد داشت، در این صورت شریان اصلی گاز از تهران به سمت مرکز کشور را قطع خواهد کرد.
وی با اشاره به اینکه هفت سال است درگیر این مشکل زیست محیطی هستیم، گفت: این منطقه غیرقابل سکونت شده است، کشاورزی و دامداری که سالیان قبل در این منطقه رونق داشت، از میان رفته است.
وی بیان کرد: این منطقه دشت زیبایی بود و در فصل بهار انواع حیوانات در طبیعتی بکر و زیبا زندگی می کردند اما در نتیجه آلوده شدن خاک، این منطقه به یک زمین بایر و لم‌یزرع تبدیل شده است. به عنوان یک مالک، توان پاکسازی و احیای زمین کشاورزی آلوده شده به فاضلاب صنعتی را ندارم.
جمع آوری مستندات توسط شبکه بهداشت و درمان زرندیه
رضا عباسی کارشناس مسئول بهداشت محیط شبکه بهداشت و درمان شهرستان زرندیه ضمن تایید این معضل درخصوص پیگیری های انجام شده در این خصوص به تشکیل کارگروه پسماند شهرستان زرندیه به ریاست فرماندار و دبیری محیط زیست در ماه گذشته اشاره کرد و گفت: در این کارگروه موضوع رهاسازی فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه در طبیعت به عنوان محور اصلی جلسه مطرح شد چراکه این رفتار برخلاف ضوابط زیست محیطی بوده و موجب آلوده شدن طبیعت، دام، گیاهان و حتی انسان می‌شود که مقرر شد در یک پروسه زمانبندی شده مدیریت شهرک صنعتی مامونیه با راه‌اندازی تصفیه‌خانه مانع از رهاسازی فاضلاب شود.
عباسی با اشاره به مکاتباتی که مرکز بهداشت شهرستان زرندیه با فرمانداری و محیط زیست در گذشته به منظور جلوگیری از این معضل زیست محیطی و ساماندهی فاضلاب صنعتی داشته گفت: مرکز بهداشت شهرستان مکلف است صرفا هرگونه اقدامی که تهدیدی علیه سلامت عمومی تلقی شود را به سازمان و متولی مربوطه گزارش کند و در خصوص معضلات زیست محیطی نیز برهمین اساس طی نامه‌ای موضوع را به سازمان محیط زیست و فرمانداری به عنوان رئیس کارگروه پسماند اعلام کرده است. بدیهی است ارسال گزارش و پیگیری در این خصوص از طریق مراجع قضائی در حیطه اختیارات مرکز بهداشت نیست.
وی بیان کرد: مرکز بهداشت شهرستان در عمل به تکالیف قانونی از حدود سه سال پیش براساس مستندات جمع آوری شده در خصوص تخلیه فاضلاب صنعتی در طبیعت مکاتبات لازم را انجام داده و خواستار ساماندهی این شرایط از سوی مراجع ذیربط شده است. از آنجاکه پیگیری قانونی از طریق مراجع قضائی در خصوص فاضلاب‌های برون شهری در حیطه اختیارات مرکز بهداشت نیست لذا متولی حوزه سلامت صرفا موضوع را به محیط زیست و فرمانداری اعلام کرده است.
موضوع به مقام قضایی گزارش شده
«هادی رستم خانی» رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان زرندیه نیز به ایسنا گفت: با توجه به توسعه شهرک صنعتی مامونیه و افزایش میزان سرمایه‌گذاری و واگذاری زمین برای احداث واحدهای تولیدی و صنعتی در این مجموعه، تصفیه‌خانه‌ای که در گذشته برای تصفیه فاضلاب صنعتی راه‌اندازی شده بود به دلیل حجم بالای فاضلاب، توان دریافت و تصفیه را نداشت و از مدار فعالیت خارج شده است.
وی با اشاره به اینکه تصفیه خانه مانند یک موجود زنده نیازمند نگهداری و مراقبت است، افزود: عدم مراقبت و رسیدگی به نحوه فعالیت و فرآیند تصفیه این مجموعه که کار تصفیه فاضلاب صنعتی شهرک صنعتی مامونیه را بر عهده دارد موجب شد که از مدار تصفیه و فعالیت خارج شود و در نتیجه فاضلاب تولیدی در طبیعت تخلیه و رهاسازی می‌شود.
پایان فرصت زمانبندی شده
وی با اشاره به اینکه اداره محیط زیست شهرستان زرندیه به عنوان مجموعه نظارتی، موضوع تخلیه و رهاسازی فاضلاب صنعتی این شهرک در طبیعت و اراضی کشاورزی را به مقام قضائی گزارش کرده است، افزود: مجموعه مدیریت شهرک صنعتی مامونیه با ارائه یک طرح زمانبندی به مقام قضائی، از سال گذشته عملیات بهسازی و توسعه تصفیه‌خانه را آغاز کرده ولی فرصت زمانبندی شده به اتمام رسیده است.
رستم‌خانی افزود: براساس آنچه اعلام شده است در طرح توسعه و اجرای فاز دوم تصفیه‌خانه هم اکنون عملیات نصب دستگاه‌ها در حال انجام است و قرار است حداکثر ظرف مدت یکماه به بهره‌برداری برسد که با بهره‌برداری از فاز دوم تصفیه خانه، معضل زیست محیطی تخلیه فاضلاب در طبیعت برطرف خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر با احداث دو استخر بزرگ خاکی، فاضلاب شهرک صنعتی جمع آوری می‌شود، افزود: بخشی از فاضلاب نیز در طبیعت رهاسازی شده که شکایت و اعتراض مردمی را در پی دارد.
وی بیان کرد: در گذشته نیز فاضلاب صنعتی تصفیه شده به پساب صنعتی تبدیل و در طبیعت رهاسازی می شد که این رفتار تصفیه خانه بر خلاف ضوابط زیست محیطی است و پساب صنعتی نیز نباید در طبیعت تخلیه شود بلکه باید با ایجاد شبکه به مصارف صنعتی و یا فضای سبز درآید.
رئیس اداره محیط زیست زرندیه گفت: در فاز دوم تصفیه خانه، موضوع بازچرخانی فاضلاب دیده شده است و مدیریت شهرک صنعتی، مکلف به بازچرخانی پساب تولیدی برای مصارف صنعتی است. شهرستان زرندیه از نقاط بحرانی در حوزه منابع آبی است و حتما باید فرایند بازچرخانی پساب اجرایی شود تا حوزه صنعت با تنش آبی مواجه نشود.
وی گفت: در حال حاضر اراضی پائین دست تصفیه خانه با فاضلاب صنعتی آلوده شده است و باید پس از فعالیت تصفیه‌خانه به فوریت عملیات پاکسازی خاک انجام شود.
بسیاری از گونه های گیاهی از بین رفته اند
«جعفر عباسی» کارشناس تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی شهرستان زرندیه نیز ضمن تایید این معضل گفت: از سالیان گذشته متاسفانه حجم زیادی از فاضلاب صنعتی به اراضی کشاورزی این منطقه رهاسازی شده و موجب مسمومیت خاک شده است.
وی بیان کرد: در منطقه‌ای که فاضلاب صنعتی رهاسازی می‌شود چرای دام و احشام انجام می‌شود و موجب خواهد شد که مواد شیمیایی و سمی صنعتی وارد جیره غذایی دام و احشام شود.
عباسی گفت: نفوذ فاضلاب صنعتی به آب‌های سطحی و زیرزمینی مخصوصا در چاه‌های آب مجاور، موجب مسمومیت آب خواهد شد و استفاده از آب توسط انسان، حیوان و یا گیاه به منزله استفاده آب سمی دارای آلاینده صنعتی است و تهدیدی برای سلامت به شمار می‌رود.
وی افزود: همانطور که در بازدید میدانی مشاهده کردید در مسیرهایی که فاضلاب صنعتی رهاسازی و تخلیه شده است بسیاری از گونه‌های گیاهی از بین رفته و این منطقه را به کانون تشکیل ریزگردها و گردوخاک تبدیل کرده است. از طرفی بوی متعفن فاضلاب نارضایتی عمومی و جوامع محلی را در پی دارد.
این کارشناس جهاد کشاورزی در ادامه گفت: خاک این منطقه برای هرگونه بهره‌برداری باید آزمایش شود چراکه وجود آلاینده‌های صنعتی در خاک به ویژه آنکه اگر فلزات سنگین باشد، بهره‌برداری از خاک را تا سالیان سال غیرممکن خواهد کرد.
وی بیان کرد: شهرستان‌های ساوه و زرندیه با مزیت صنعتی و کشاورزی شناخته می‌شوند اما به دلیل تنش آبی و سهم کم از میزان بارش‌ها جزو دشت‌های ممنوعه از نظر برداشت آب به شمار می‌روند. اگر بتوان این حجم آبی که در منطقه تخلیه و رهاسازی می‌شود را تصفیه و در صنعت استفاده کرد قطعا نیاز آبی صنعت و فضای سبز غیرمثمر تامین و بهره‌وری در مصرف منابع آبی منطقه رقم می خورد.
عباسی تصریح کرد: منطقه آلوده شده توسط فاضلاب صنعتی جزو مناطق پویا و سرسبز و دشت زیبای زرندیه بود ولی گسترش صنعت در زرندیه موجب شده حتی منابع آبی روستایی که قبلا در این منطقه وجود داشت خشک شود و روستا خالی از سکنه شده و به یک بیابان تبدیل شود.
شهرک صنعتی مامونیه مصداق عینی بی توجه به عنصر پایداری در طراحی و توسعه صنعتی
«جعفر خوشروزاده» فعال محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا، بیش از هر چیزی به لحاظ تئوریک، بروز این وضعیت را ناشی از غفلت از مقوله توسعه پایدار در سیاستگذاری، طراحی و ایجاد صنایع در اغلب نقاط کشور دانست و گفت: در توسعه پایدار، انسان هماهنگ با طبیعت در کانون توجه و سزاوار حیاتی توأم با سلامت در نظر گرفته شده و حفاظت از محیط‌زیست، بخشی جدانشدنی از توسعه صنعتی تلقی می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه توسعه بدون پایداری و پایداری بدون توسعه، نتیجه‌ای جز مشکلات زیست محیطی در پی نخواهد داشت گفت: لازم است همواره انطباق و انعطاف با محیط زیست و طبیعت یکی از مؤلفه‌های پایداری در توسعه صنعتی در نظر گرفته شده و طبیعت نه به مثابه موجودیتی که باید تسخیر شود، بلکه به عنوان سوژه‌ای تلقی شود که هویت دارد، زنده است و باید با آن به زبان انسانی سخن گفت. چرا که بدون طبیعت، انسانی زنده نخواهد بود.
وی با بیان اینکه این موضوع حلقه مفقوده توسعه صنعتی بوده و وضعیت موجود در شهرک صنعتی مامونیه مصداقی عینی از عدم توجه به عنصر پایداری در طراحی و توسعه صنعتی به شمار می‌آید، گفت: اگر فاضلاب صنعتی به درستی دفع و تصفیه نشود می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای طبیعت و محیط زیست به دنبال داشته باشد و تعادل طبیعی اکوسیستم اطراف مراکز و مجتمع‌های صنعتی را به طور جدی به خطر می‌اندازد.
خوشروزاده ادامه داد: اصولا فاضلاب‌های صنعتی حاوی مواد سمی و شیمیایی مختلفی از جمله فسفر، نیتروژن و آمونیاک و غیره بوده و باعث مسموم شدن آب‌ها و مسمومیت جانداران می‌شوند. بعلاوه پساب‌های تصفیه نشده حاوی فلزاتی مانند جیوه، سرب، کادمیوم ،کروم و آرسنیک هستند و می‌توانند اثرات سمی حاد و مزمن بر روی انسان و جانوران داشته باشند، از این رو تخلیه فاضلاب‌ها باید براساس استـانداردهای زیست محیطی دقیق صورت گیرد.
این فعال محیط زیست افزود: طبق قانون هرگونه تخلیه فاضلاب صنعتی در طبیعت در جریان تمامی فعالیت صنعتی و عمرانی ممنوع است و همه صنایع باید از مناسب ترین سامانه تصفیه پسآب صنعتی بهره مند باشند.
وی با بیان اینکه پساب، کالایی بسیار گرانبها بوده و به «طلای خاکستری» معروف است، به ضرورت تصفیه و بازچرخانی آب و پساب های صنعتی اشاره کرد و گفت: در شرایطی که بهره وری و حفاظت از آب، اولویت اول منطقه است، قصور و ترک فعل در ارتباط با مهار پسآب‌ها قابل پذیرش نیست، چرا که با استفاده از این ظرفیت، می‌توان بیش از صدها لیتر بر ثانیه ظرفیت منابع آبی برای شهرک صنعتی به ارمغان آورد و این شهرک را از مصرف آبی که باید برای مصارف دیگر استفاده شود، بی نیاز کرد.
به گزارش ایسنا، لازم است مراجع نظارتی و قضایی پیش از هر کاری مشخص کنند که مسئولیت عواقب زیست محیطی فاضلابی که چند سال است وارد طبیعت می شود با چه کسی است؟ به لحاظ منطقی شرکت پیمانکار تصفیه خانه مرجع قانونی اداره آن است و باید در زمینه افت ظرفیت و در نتیجه رهاسازی پسآب ها در طبیعت پاسخگو باشد.
با این حال نباید از نظر دور داشت که شرکت شهرک‌های صنعتی استان به علت نقشی که در ساخت و تحویل زیرساخت‌هایی مانند تصفیه خانه و تحویل آن دارد، باید در مورد تاخیر طولانی‌مدت در ساخت تصفیه خانه دوم پاسخگو باشد.
در واقع وضعیت دفع و تخلیه پسآب در شهرک صنعتی مامونیه یک معادله چند مجهولی است و مراجع و سازمان‌های مختلفی در این تخلف آشکار نقش مستقیم و غیر مستقیم دارند.
این مهم را هم نباید از نظر دور داشت که عدم رعایت استانداردهای تصفیه از سوی صنایع قبل از ورود فاضلاب به تصفیه‌خانه نیز مطرح است. در چنین شرایطی باید پرسید اداره محیط زیست برای الزام واحدهای مستقر به اجرای مراحل پیش‌تصفیه فاضلاب قبل از ورود آن به تصفیه خانه اصلی، چه اقداماتی انجام داده است.
ذکر این نکته هم ضروری است که در تعریف توسعه پایدار باید برای برخورداری از یک مزیت، زیرساخت‌های آن را نیز فراهم کرد. اگر مجوزی برای احداث یک واحد تولیدی صادر می شود، صدور پروانه بهره‌برداری باید منوط به احداث تصفیه‌خانه مناسب و بازچرخانی پساب برای مصرف صنعتی بویژه در شهرهایی نظیر ساوه و زرندیه که با تنش آبی مواجه هستند، باشد.
گذشته از اینکه آلودگی های صنعتی وارد شده به طبیعت چه تاثیرات مخربی بر گیاهان، جانوران و انسان ها برجای می گذارند، ارزش اقتصادی پساب فاضلاب هم نکته جدیدی نیست که تاکنون نشنیده باشیم، استفاده اقتصادی از این مایع بدبو و بدقیافه برای تولید ثروت تجربه‌ای است که کشورهای پیشرفته سال هاست آنرا معرفی و از آن بهره‌برداری کرده‌اند، اما در کشور ما حجم قابل توجهی از این طلای کثیف هرز می‌رود و به جای اینکه راهی برای توسعه باز کند، باری بر دوش آن شده است.
درخصوص آنچه در این گزارش بررسی شد، شکی نیست که شرکت شهرک های صنعتی باید پاسخگو باشد.
فرشاد خوشنویسان مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان مرکزی در پاسخی که پس از انتظار بسیار، برای ایسنا فرستاد آورده است: « فاز نخست تصفیه‌خانه فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه با ظرفیت تصفیه ۷۰۰ متر مکعب در شبانه‌روز از سال ۱۳۹۵ وارد فاز بهره‌برداری شده است.
با رشد، توسعه و استقرار واحدهای صنعتی به دلیل مزیت‌هایی نظیر نزدیکی شهرک صنعتی به شهر تهران فرآیند احداث فاز دو تصفیه خانه فاضلاب شهرک صنعتی مامونیه با استقرار بیش از ۴۰۰ واحد صنعتی کلید خورد.
پروژه توسعه تصفیه خانه به ظرفیت ۱۵۰۰ متر مکعب در شبانه‌روز دارای پیشرفت فیزیکی ۹۵ درصد است و عملیات بارگیری و راه‌اندازی آزمایشی تا پایان ماه جاری توسط پیمانکار انجام می‌شود.
با اجرای این تصفیه‌خانه موضوع ساماندهی فاضلاب واحدهای صنعتی تکمیل و از محل بازچرخانی پساب حاصل از آن برای آبیاری فضای سبز شهرک و تامین آب برخی واحدهای صنعتی استفاده خواهد شد.»
به گزارش ایسنا، براساس آنچه خوشنویسان گفته است، اگر تا پایان خردادماه منتظر بمانیم، فاز دوم تصفیه‌خانه به مرحله راه‌اندازی آزمایشی خواهد رسید. البته توسعه تصفیه‌خانه تنها مسئله موجود نیست و پس از آن باید برای رفع تخریب‌های قابل توجه در خاک منطقه و پاکسازی آن اقدام شود.
همانطور که تمامی مسئولان ارشد کشور اعم از مسئولان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از جمله رئیس جمهور شهید بارها تاکید کرده اند، توسعه صنعتی باید با توجه به حفاظت از محیط زیست صورت بگیرد.
شهید آیت‌الله رئیسی، ۳۱ تیرماه ۱۴۰۱ در سفر خود به استان مرکزی تاکید کرد: کار صنعتی و توسعه صنعتی آری، آلودگی صنایع خیر. رئیس جمهور همچنین در جمع مردم اراک با بیان اینکه هر توسعه یافتگی در این کشور باید با حفظ محیط زیست همراه باشد، گفت که اگر محیط زیست آسیب ببیند توسعه صنعتی بر ضد خودش خواهد شد.
این نکته نیز قابل تاکید است که با توجه به آمار قابل توجه شهرک ها و نواحی صنعتی و صنایع سنگین نفتی و غیرنفتی در استان مرکزی، ماجرای شهرک صنعتی مامونیه می تواند تذکر خوبی برای مسئولان ارشد استان، مسئولان شرکت شهرک ها و مسئولان محیط زیست جهت بازدید محیط زیستی جدی، بدون اغماض و براساس استانداردهای موجود، از تمامی شهرک ها و نواحی صنعتی استان و تصفیه خانه های آنها و ارائه گزارش حاصله به رسانه ها و مردم باشد.
از آنجاکه آلودگی زیست محیطی، هرچند محدود، ویژگی ناگزیر صنایع است، شکی نیست که شرکت شهرک های صنعتی به عنوان مسئول مستقیم این حوزه باید مسئولانه تر در این بخش اقدام کنند و اگر می خواهیم محیط زیست که ارتباط مستقیم با سلامت جوامع انسانی دارد، قربانی صنعت نشود، سازمان های ناظر نیز باید بهتر از این عمل کرده و سریعتر و قاطع تر واکنش نشان داده و برخورد کنند تا شاهد این حجم از تخریب در یک منطقه صنعتی نباشیم.
انتهای پیام
نظرات