در این مطلب قصد داریم که به شکلی گذرا مجموع اتفاقات رخ داده برای این بنای تاریخی را به صورت وقایع‌نگاری واگو کنیم.

به گزارش ایسنا، اداره میراث فرهنگی خوزستان در سال ۱۳۸۴ پروژه‌ مرمت این بنا را آغاز و از محل اعتبارات استانی و ملی سه میلیارد و ۳۷۰ میلیون ریال با هدف مرمت سرای معین‌التجار هزینه کرد. همچنین این سازمان ۲۰۰ میلیون ریال از محل اعتبارات استانی برای طرح مطالعاتی این بنا اختصاص داد.

در فروردین سال ۱۴۰۲ اداره میراث فرهنگی اهواز در خبری اعلام کرد که این بنا در دهه گذشته توسط اداره‌ کل میراث‌فرهنگی خوزستان مرمت شد و هم‌اکنون آماده بهره‌برداری است،اما باتوجه به مالکیت خصوصی بنا فرآیند بهره‌برداری باید توسط مالکان انجام شود.

در شهریور ۱۴۰۱ کارشناس حقوقی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان با اشاره به بلاتکلیفی معین‌التجار گفت که این بلاتکلیفی فقط در صورت تعامل مالک و مسؤولان رفع می‌شود.

سعید محمدپور که با ایسنا گفت‌وگو می‌کرد، تصریح کرد که مالکان این سرا رغبتی برای فعالیت و نیز سرمایه‌گذاری در این بنا ندارد و به همین دلیل معین‌التجار بلاتکلیف مانده است.

وی همچنین خاطرنشان کرد که نقطه پایان این بی‌سرانجامی زمانی گذاشته می‌شود که مالکا خصوصی رضایت و اجازه فعالیت بدهند وگرنه سازمان میراث فرهنگی رخصت ورود و فعالیت در این بنای تاریخی را ندارد.

در جواب به این اظهارات رییس وقت اداره میراث فرهنگی اهواز درمورد مالکان بنای تاریخی معین‌التجار به ایسنا گفت که این بنای تاریخی تعدد مالک دارد و در اختیار بخش خصوصی است و باید خود مالکان برای فعالیت در آن اقدام کنند یا اینکه اجازه مشارکت بدهند.

تبار قریب همچنین گفت: به منظور رفع بلاتکلیفی بنای معین‌التجار و فعالیت در آن پیگیری و اقدامات لازم را بارها و چندین بار انجام داده‌ایم اما همچنان توافق درستی با مالکان صورت نگرفته است.

ظاهرا میراث فرهنگی با نماینده مالکان بنای معین‌التجار بارها گفت‌وگو و مکاتبه داشته و همچنین سرمایه‌گذاران متعددی که پیگیر این موضوع بودند را به بخش خصوصی معرفی کرده است.

قریب گفت: در این گفت‌وگوها و مکاتبه‌هایی که داشتیم همواره این موضوع مطرح بود که مالکان این بنای تاریخی مشارکت لازم را انجام دهند و فعالیت و سرمایه‌گذاری در این بنا را به بخش خصوصی واگذار کنند یا اصلا خود مالکان در آن فعالیت کنند، ولی متاسفانه هنوز کاری برای این بنای تاریخی انجام نشده است.

همچنین در سال ۱۴۰۱ این بنا با بهره‌گیری از اعتبارات اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی استان مورد مرمت قرار گرفت و کار با فع خطر و حفاظت ساباط آغاز و به مرمت ستون‌ها، تاق‌ها و تویزه‌ها و عایق روی تاق ختم شد.

پیشتر نیز، در سال ۱۳۹۷، بازسازی معین‌التجار اهواز در قالب طرح بازآفرینی شهری انجام پذیرفت. طرح بازآفرینی شهری به صورت پایلوت در ۱۷ محله از کشور که دارای بافت تاریخی هستند اجرا شد و سه محله از این تعداد به خوزستان اختصاص یافت که این محلات شامل ساختمان معین‌التجار در شهر  اهواز، محله سیاهپوشان و شاه رکن‌الدین در دزفول بودند.

این‌ها در حالی است که این بنا در سال‌های پیش از آن در معرض آتش‌سوزی و عوامل فرساینده قرار گرفت و آسیب‌های عمده‌ای دید. بیشترین آسیب‌های وارده ‌شده بر این اثر تاریخی عبارتند از تخریب‌های انسانی، رطوبت صعودی و نزولی و آتش‌سوزی که هر کدام به‌نوعی به این بنا آسیب رسانده‌اند.

مخلص کلام این‌که سرای معین‌التجار در اهواز در تنهایی غم‌انگیزی به‌سر می‌برد و همچون سیلوی اهواز هر از چندی چراغانی می‌شود و یا عکاسان و یحتمل گردشگرانی به گلگشت در آن می‌روند و تمام. اما آیا این فعالیت‌ها و مجموع کارهایی که در این بنا صورت گرفته با اطلاع و رضایت بوده است؟ چگونه است که مالک یا ملکان برای تعیین تکلیف این بنا مشارکت ندارند ولی به هنگام مرمت و دیگر رویدادهایی که در آن انجام می‌شود مخالفتی نمی‌کنند؟

«سرای معین‌التجار» بنایی است به یادگار مانده در اهواز از عهد قجری که به گواه تاریخ بندر ناصری (اهواز امروزی) را بر تارک تاریخ کسب‌وکار ایران نشاند.

این بنا بر حاشیه شرقی رود «دُجَیل» (کارون خودمان) و مشرف بر پل سفید است. سازنده این سرا نویسنده نخستین کتاب درمورد خیلج فارس است که به سال ۱۲۸۵ خورشیدی با مطالبی مستند به زیور طبع آراسته شد.

سیاستمدار بود و اهل کسب‌وکار. نماینده دوره نخست و سوم مجلس شورای. حاج محمد دهدشتی شاهرخ ملقب به محمدعلی آقا معین‌التجار بوشهری‌ (۱۲۳۸ بوشهر ـ ۱۳۱۲ تهران). با ثروت و نفوذی که داشت توانست امتیاز کشتیرانی در کارون را در سال ۱۳۱۰ هجری قمری برابر با ۱۸۹۲ میلادی از ناصرالدین‌شاه بگیرد.

کالاها با کشتی به اهواز آورده می‌شدند، اما به دلیل اینکه رودخانه در مسیر بستری سنگی داشته و قابل کشتیرانی نبوده بار کشتی‌ها در محل کاروانسرای معین‌التجار خالی می‌شدند و سپس با واگن‌هایی متصل به اسب تا جایی که دیگر بستر رودخانه نباشد منتقل می‌شدند. از سال ۱۳۰۷ تا سال ۱۳۳۲ کشتی‌های تجاری بار خود را در سرای این تاجر تخلیه می‌کردند. پس از آن بارها به کشتی گذاشته می‌شدند و از آنجا به شوشتر منتقل می‌شد.

این سرا یک راسته بازار دارد که این مجموعه در قدیم تا پشت بیمارستان جندی‌شاپور وسعت داشت و یک مکان تجاری به‌شمار می‌آمد تا این‌که در سال ۱۳۱۳ با ساختن پل بازار نصف شد. البته رونق اصلی بازار و دادوستد نیز در قسمت سرا همچنان ادامه داشته است. نخستین بانک ملی در خوزستان در سال ۱۳۰۷ در سرای معین‌التجار تاسیس شد و تا سال ۱۳۳۲ در این مکان فعالیت داشته است. با تخلیه‌ این محل جنبه‌ اداری از این مکان برچیده شد. بعد از بانک، این مکان تبدیل به گمرک می‌شود. در سال ۱۳۳۲ کشتی‌های تجاری به اینجا می‌آمدند و بارهای خود را در سرای معین‌التجار تخلیه می‌کردند.

تا چند سال پیش از سرا به‌صورت غرفه یا به‌عنوان انبار استفاده می‌شد ولی در سال ۱۳۷۴ به‌علت آتش‌سوزی قسمت اعظم آن از میان رفت و بیشتر ستون‌های آن و سقف آسیب دیدند.

عمده‌ مصالح به‌کار رفته در این بنا، آجر و تیر چوب برای اجرای سقف‌ها و ستون‌های آجری و شفته آهک برای اجرای پی‌ها و گچ و خاک جهت گیرایی است. از تیرآهن نیز به‌تازگی برای اجرای دوباره‌ سقف‌ها استفاده شده که به‌دلیل بار بیش از حد سبب فرو ریختن دیوارها و ایجاد ترک در آن‌ها شده که نشان‌دهنده‌ مرمت غلط و خارج از اصول بوده است. بی‌توجهی و رسیدگی نکردن، متروکه ماندن، تخریب‌های متعدد که توسط افراد در این مجموعه صورت گرفته‌اند. کاربری غلط در بنا و استفاده نامتعارف از آن، دخل و تصرف در اصل بنا و عوامل طبیعی از جمله عوامل آسیب‌رسان به سرای‌ معین‌التجار هستند. سازمان میراث فرهنگی خوزستان در این بنا اقداماتی مانند اجرای ستون‌های فروریخته، مرمت ستون‌های آسیب‌دیده، استحکام‌بخشی دیواره‌ها، برداشت دیوار آسیب‌دیده، اجرای دیوار تخریب ‌شده، برداشت الحاق‌ها، سبک‌سازی سقف، اجرای سرستون‌ها، اجرای سقف، اجرای تزیینات حصیری بالای قوس‌ها، اجرای قوس و شیب‌بندی سقف با هدف مرمت و احیا انجام داده است.

انتهای پیام