تالاب فصلی آق‌گل در فاصله ۳۰ کیلومتری از شهر ملایر و در حاشیه اسلامشهر آق‌گل واقع شده است. این تالاب ۸۳۰ هکتار وسعت دارد و ۷۰ درصد از این مساحت در حوزه سیاسی شهرستان ملایر و استان همدان و ۳۰ درصد در حوزه سیاسی استان مرکزی واقع شده است.

منابع آبی این تالاب نزولات آسمانی، ذوب برف ارتفاعات اطراف، نهرهای فصلی و چشمه‌های حاشیه‌ای و طغیان رودخانه قره‌چای در جنوب دشت کمیجان است.

فصول آبگیری تالاب از اواخر آذرماه آغاز شده و تا اواسط خردادماه هر سال ادامه دارد که البته با میزان بارندگی سالانه ارتباط مستقیم دارد به طوری‌که عمق آب تالاب از صفر تا یک متر متغیر است و وسعت آن در ماه‌های پر آبی به ۱۵ کیلومترمربع می‌رسد. با پیشروی آب در قسمت‌های میانی، جزیره‌هایی به ارتفاع شش متر ظاهر می‌شود. این تالاب را در گروه تالاب‌های Floodplains با آب شیرین طبقه‌بندی می‌کنند.

بررسی‌ها نشان‌دهنده حضور ۴۶ گونه از پرندگان در آق‌گل است. وجود گونه سخت پوست آبزی Triops Cancriformis و دوزیستان و گونه‌های گیاهی، آبزی، مرتعی و ... در داخل و حاشیه نشان از تنوع اکولوژیک بالا در تالاب بوده و این جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد که تالاب آق‌گل نیاز اساسی به برنامه‌های حفاظتی و مدیریت دارد.

مجموع این فاکتورها نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ارزشمند تالاب آق‌گل برای پرندگان آبزی و به طور خاص برای تولید مثل گونه‌های مثل آووست و چوب پا است.

از جمله پرندگان آبزی و کنارآبزی منطقه می‌توان به کشیم کوچک، باکلان بزرگ، کشیم بزرگ، اگرت بزرگ، باکلان کوچک، فلامینگوی بزرگ، بوتیمار کوچک، حواصیل زرد، خوتکا، آبچلیک پا سرخ، چوب پا ، چنگر نوک سرخ، کاکایی سرسیاه، زرده پره تالابی، پرستو دریایی نوک کاکایی، اردک بلوطی و ... اشاره کرد.

تدوین و تأیید برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل

در اجرای ماده ۱۰۷ قانون برنامه پنجم توسعه کشور در جهت مدیریت جامع مناطق تالابی کشور، تدوین برنامه جامع تالاب آق‌گل همسو با سایر تالاب‌های کشور و با هماهنگی‌های بین‌سازمانی، ستادی و دفتر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران آغاز شد.

برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل تدوین و تأیید آن توسط سازمان محیط زیست کشور انجام شده است. همچنین کتابچه و سند زیست‌بومی تالاب آق‌گل توسط یکی از اساتید دانشگاه ملایر تدوین و شهریور سال ۱۴۰۰ در شورای برنامه‌ریزی استان تصویب شده که براساس آن کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلف به اجرای اقدامات اولویت‌دار برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل مرتبط با دستگاه خود هستند.

این تالاب طی سال‌های ۸۸ تا ۹۵ کاملاً خشک بود. از سال ۹۶ شروع به آبگیری کرد و با توجه به بارندگی‌های مناسب سال ۹۷ در این سال احیاء شد و تا خرداد سال ۱۴۰۰ آب داشت اما کاهش بارندگی‌ها و مشکلات موجود در مدیریت منابع آبی سطحی و زیرزمینی این تالاب را از پای درآورد و عاقبت در اوایل تیر سال ۱۴۰۰ خشک شد و پس از گذشت حدود سه سال، از فروردین سال‌جاری در حال آبگیری است و تاکنون حدود ۳۵ درصد ظرفیت آن آبگیری شده است.

تالاب‌ها، ذخیره‌گاه و نجات‌دهنده زمین‌های کشاورزی

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر در گفت‌وگو با ایسنا، تالاب‌ها را اکوسیستم‌های بی‌نظیری دانست که خدمات اکولوژیکی بسیار فراوانی برای منطقه دارند و گفت: تالاب یک اکوسیستم کامل است و سبب تلطیف هوای منطقه می‌شود، زیستگاهی برای گونه‌های مختلف و در تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی موثر است.

به گفته عباس نجاری، تالاب‌ها در مواقع سیلابی می‌توانند ذخیره‌گاه و نجات‌دهنده زمین‌های کشاورزی اطراف باشند و با هدایت سیلاب به سمت تالاب‌ها، می‌توان از ایجاد خسارت توسط سیلاب‌ها جلوگیری کرد.

وی به تدوین برنامه مدیریت زیست‌بومی تالاب آق‌گل از سال ۱۳۹۸ اشاره و مطرح کرد: این برنامه به عنوان یک سند بالادستی به امضاء کمیته‌های برنامه‌ریزی هر دو استان مرکزی و همدان رسیده که در آن برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای احیاء تالاب و حفظ گونه‌های حیات‌وحش و گیاهی دیده شده است.

به گفته نجاری، تالاب آق‌گل یک تالاب فصلی است و طی سال‌های گذشته با ارتقاء سطح حفاظتی به منطقه شکارممنوع تبدیل شده است، گونه‌های مختلفی در تالاب آق‌گل شامل گونه‌های مهاجر، پرندگان مهاجر و پرندگان بومی آن منطقه در فصولی که تالاب آبگیری شده، سکونت و زادآوری دارند.

توقف ۳ ماهه پرندگان مهاجر در تالاب آق‌گل

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر به شناسایی بیش از ۴۲ گونه جانوری در تالاب شامل گونه‌های پرندگان، پستانداران، جوندگان و خزندگان اشاره و مطرح کرد: پرندگان مهاجر در یک دوره حدوداً سه ماهه در تالاب برای تغذیه و زادآوری دیده می‌شوند، اما گونه‌های بومی منطقه شامل پستانداران و پرندگان بومی در طول سال نیز در منطقه حضور دارند.

وی معتقد است: رشد جوامع به سمت زیستگاه جانواران و حیات‌وحش پیشروی کرده و جاده‌کشی، ریل‌گذاری خطوط راه‌آهن و ساخت‌وسازها، زیستگاه‌ها را جزیره‌ای و برای حیات‌وحش ایجاد تنش کرده است بنابراین تالاب آق‌گل به عنوان یک زیستگاه امن بخشی از دوره زیست جانوران را تأمین می‌کند ضمن اینکه در این تالاب گونه‌های خاص گیاهی منطقه که برخی از آنها گونه‌های دارویی هستند، دیده می‌شود.

نجاری با بیان اینکه طی چند سال اخیر به علت کاهش نزولات جوی، تالاب خشک شد، گفت: امسال با توجه به افزایش نزولات جوی و افزایش ۳۰ درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته و رشد ۱۰ درصدی بارش‌ها نسبت به ۱۰ سال گذشته، ۳۰ تا ۳۵ درصد از ظرفیت تالاب آبگیری شده و امیدواریم تا پایان فصل بهار با تداوم بارش‌ها شاهد آبگیری بیشتر تالاب باشیم.

وی به دو میلیون مترمکعب حق‌آبه تالاب آق‌گل اشاره و تصریح کرد: اینکه این حق‌آبه از کدام محل و استان تأمین شود، سازمان محیط زیست در قالب «حوضه آبریز دریاچه نمک» مطالعه می‌کند و تا پایان فصل تابستان مطالعه به اتمام می‌رسد.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایر خاطرنشان کرد: تاکنون آب رودخانه قره‌چای به تالاب نمی‌رسید اما پیگیر هستیم اگر رودخانه آب داشته باشد، حق‌آبه تالاب تأمین شود و دو استان مرکزی و همدان بر تأمین این حق‌آبه توافق دارند.

به گزارش ایسنا، تالاب‌ها بیشترین تولیدات و بیشترین تنوع‌زیستی را دارند و به علت برخورداری از بخش‌های مختلف از پر تولیدترین زیست‌بوم‌های جهان‌ هستند. تالاب‌ها از جمله حاصلخیزترین اکوسیستم‌های جهان به شمار می‌روند. قابلیت نگهداری مواد مغذی به وسیله تالاب‌ها باعث می‌شود که بسیاری از اکوسیستم‌های تالابی از نظر حاصلخیزی حتی از سیستم‌های کشاورزی متمرکز پیشی گیرند همچنین نقش مهمی در تصفیه و پاکسازی آب از مواد ازته و فسفره دارند و به همین علت آنها را کلیه‌های طبیعت نامیده‌اند.

انتهای پیام