تالاب انزلی با مساحتی در حدود ۲۳ هزار و ۷۳۰ هکتار (بر اساس حد بستر) در شمال  کشور و در استان گیلان قرار دارد. وسعت مرز اکولوژیکی تالاب انزلی ثبت شده در کنوانسیون رامسر ۱۹۴۸۵ هکتار است. تالاب انزلی بیش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی، صدها گونه گیاهی اکوسیستم کم نظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو لیست تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.

تالاب انزلی جزو تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی به آن وارد می‌شوند، وسعت حوزه آبخیز تالاب ۳۶۱۰ کیلومتر مربع بوده و این تالاب مشتمل بر چهار بخش غربی، مرکزی، شرقی و سیاه کشیم است، چهار منطقه حفاظت‌شده (سیاه‌کشیم، سلکه، سرخانکل و چوکام) با مساحت ۶۵۱۰ هکتار در مجموعه تالاب انزلی قرار دارد. این تالاب در حاشیه جنوب غربی دریای خزر و در امتداد شمال غربی و جنوب شرقی قرار دارد و از نوع تالاب‌های دریایی ساحلی است که از طریق تنها خروجی‌اش در محل موج شکن بنادر تالاب‌انزلی پهنه آبی وسیع به همراه گیاهان آبزی است؛ کشتیرانی انزلی با دریای خزر ارتباط دارد.

تالاب انزلی دارای عناوین مهم شامل تالاب بین‌المللی و زیستگاه مهم برای پرندگان در خاورمیانه (IBA) است و سه پناهگاه حیات وحش (سلکه و سرخانکل و چوکام) و یک منطقه حفاظت شده (سیاه کشیم) در مجموعه خود دارد قلم گوده کوچک و بزرگ میان پشته و تُراب گوده از جمله مهمترین جزایر در تالاب انزلی هستند.

تالاب بین‌المللی­ انزلی در موقعیت جغرافیایی ΄۲۵ ˚۳۷ تا ΄۳۰ ˚۳۷ عرض شمالی و ΄۲۵ ˚ ۴۹ تا ΄۳۰ ˚ ۴۹ طول شرقی در محدوده شهرستان‌های بندرانزلی، صومعه‌سرا و رشت قرار دارد.

این تالاب پهنه آبی وسیع به همراه گیاهان آبزی است و از طریق تنها خروجی‌اش در محل موج شکن اداره کل بنادر و دریانوردی با دریای خزر ارتباط دارد. وسعت آن حدود ۱۹۴۸۵ هکتار، طول آن ۳۳ کیلومتر و عرض آن ۱۱ کیلومتر بوده و مشتمل بر چهار بخش مرکزی، غربی (تالاب بزرگ)، شرقی و سیاه‌کشیم است. بخش مرکزی تالاب انزلی امروزه پهنه آبی وسیعی است و دو پناهگاه حیات‌وحش سلکه و سرخانکل به همراه خروجی آب تالاب به دریا در محدوده این بخش از تالاب قرار دارد. بخش‌ عمده شرق تالاب انزلی پوشیده از گیاهان آبزی بُن در آب بوده و آلوده‌ترین و کم‌عمق‌ترین بخش‌های تالاب در این ناحیه قرار دارند.

پناهگاه حیات‌وحش چوکام در محدوده این بخش از تالاب انزلی واقع شده و بخش غربی تالاب انزلی از نوع لاگون و پهنه آبی وسیعی است که عمیق‌ترین بخش‌های تالاب را در خود جای داده؛ سیاه‌کشیم، قدیمی‌ترین منطقه حفاظت شده در مجموعه تالاب انزلی محسوب می‌شود که امروزه به‌جز چند کلاسه (پهنه آبی) و رودخانه‌های جاری در آن بقیه سطح آن از گیاهان آبزی بُن در آب به ویژه نی (Phragmites australis) پوشیده شده است.

آب‌ و هوای مناطق شمالی ایران (استان‌های گیلان، مازندران، گلستان) به‌عنوان آب ‌و هوای هیرکانی یا اقلیم خزری نامیده می‌شود. میانگین دمای روزانه فصل تابستان بندرانزلی و منطقه بین۲۲.۸ تا ۲۴.۵ درجه سانتی‌گراد و میانگین دمای روزانه زمستان در سراسر منطقه زیر ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در نوسان است. حداکثر دمای بندرانزلی و منطقه در تیرماه بین ۳۵ تا ۳۹ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. در حوضه آبخیز تالاب انزلی، میزان نزولات جوی بیشتر از سایر مناطق استان است (در ایستگاه انزلی ۱۸۲۸ میلی‌متر در سال، آمار ۲۱ ساله) و از میزان آن به‌طرف جنوب کاسته می‌شود (ایستگاه رشت ۱۲۷۱ میلی‌متر، آمار ۳۰ ساله، ایستگاه قلعه رودخان ۱۶۱۹ میلی‌متر آمار ۲۷ ساله). بیشترین میزان نزولات جوی بین ماه‌های مهر تا دی و بهمن و کمترین آن بین ماه­های اردیبهشت تا تیر و مرداد اتفاق می افتد. متوسط‎ ‎رطوبت‎ ‎نسبی منطقه‎ ‎حدود‎ ‎‏۸۰ تا ۸۵‏‎ ‎درصد است.‏

معضلات مشکلات و چالش‌های پیش روی تالاب انزلی

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان امروز دوم فروردین ماه در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به معضلات مشکلات و چالش‌های پیش روی تالاب انزلی، اظهار کرد: کم آبی و خشک شدن بخش‌هایی از تالاب به دلیل شیفت اقلیمی، خشکسالی اقلیمی و دوره‌ای، استفاده بی‌رویه از آب تالاب، ضعف عملیات آبخیزداری و تخریب بیش از حد پوشش گیاهی و جنگل تراشی در حوزه آبخیز برخی از دلایل بروز مشکلات در این تالاب است.

عباس حسن‌پور افزود: ورود فاضلاب خانگی شهرستان‌های رشت، انزلی، صومعه‌سرا، فومن و ماسال (حوضه آبخیز تالاب انزلی ) و حجم عظیمی از پسماندها و باقیمانده  سموم و کودهای شیمیایی مصرفی مزارع کشاورزی،کاهش تراز  آب دریای خزر و حضور گونه‌های گیاهی غیر بومی و مهاجم نظیر آزولا، سنبل آبی و غیره از دیگر عوامل معضلات و چالش‌های پیش روی تالاب انزلی است.

وی فعالیت‌های غیر مجاز نظیر برداشت شن و ماسه و احداث پروش ماهی، عدم رعایت اصول اولیه هیدرولوژیک در تعیین حد بستر تالاب انزلی، وجود تصرفات عدوانی متعدد در مناطق مختلف تالاب و تغییر کاربری اراضی، اجرای عملیات عمرانی در رودخانه‌های ورودی به تالاب انزلی بدون انجام مطالعات ارزیابی و احداث کنارگذر انزلی بدون انجام مطالعه ارزیابی زیست محیطی را از دیگر عوامل معضلات و مشکلات تالاب برشمرد.

۴۰ رود اصلی و فرعی تامین کننده منابع آبی تالاب بین‌المللی انزلی

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان درباره منابع آبی تالاب بین‌المللی انزلی، گفت: ۱۰ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی پس از آبیاری شالیزارها به همراه جریان‌های سطحی حوضه آبریز به تالاب انزلی می‌ریزند که از مهم‌ترین این رودخانه‌ها از غرب به شرق چافرود، بهمبر، مرغک، خالکایی، پلنگ‌رود، ماسوله ­رودخان، پیش‌رودبار (شاخرز)، پسیخان و پیربازار (مجموع دو شاخه سیاه‌رود و گوهررود) است.

حسن‌پور تصریح کرد: این رودخانه‌ها اغلب دارای جریان‌های دائمی بوده و از ارتفاعات جنوب‌غربی منطقه سرچشمه می‌گیرند و سپس در جهت شمال شرق جریان می‌یابند و پس از عبور از دشت فومنات و بخش مرکزی گیلان و تأمین نیاز آبی منطقه به تالاب انزلی می‌ریزند؛ در نهایت آب تمام این رودخانه‌ها از طریق پنج رودخانه (به گویش محلی روگا) به دریای کاسپین (مازندران) تخلیه می‌شوند.

وی با بیان اینکه تالاب انزلی را می‌توان یک مخزن ذخیره در نظر گرفت که علاوه بر مؤلفه‌های تبخیر، بارش و جریان آب زیرزمینی دارای ورودی و یک خروجی در بندر انزلی است، خاطرنشان کرد: به‌ طور کلی ۴۷ درصد کل آب‌های ورودی تالاب انزلی، از طریق رودخانه‌های پسیخان، پیربازار و خمام‌رود به بخش شرقی تالاب، ۴۹ درصد از طریق رودخانه‌های سیاه‌درویشان، ماسوله‌رودخان، پلنگ‌ور، خالکایی، مرغک و بهمبر به بخش مرکزی و چهار درصد کل آب‌ها به بخش غربی تالاب وارد می‌شوند.

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان افزود: این رودخانه‌ها بار مغذی، رسوبی و آلاینده‌ها را از حوضه آبخیز و شهرهای مسیر به این تالاب حمل می‌کنند و از طرفی آب لب شور دریای کاسپین (مازندران) از شمال به این اکوسیستم نفوذ می‌کند.

ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﮑﻞ‌ﮔﯿﺮی و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﺗﺎﻻب انزلی ﺑﺎ درﯾﺎی ﺧﺰر

حسن‌پور با اشاره به ویژگی‌های زمین‌شناسی و رسوبات، اظهار کرد: ﺷﮑﻞ‌ﮔﯿﺮی و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﺗﺎﻻب در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ درﯾﺎی ﺧﺰر قرار دارد و از ﻧﻈﺮ زﻣﯿﻦ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ اواﺧﺮ دوره ﭘﻠﯿﻮﺳﻦ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻫﻮﻟﺌﻮﺳﻦ ﻣﯽ‌رﺳﺪ؛ ﺳﻄﺢ زﯾﺮﯾﻦ آن را رﺳﻮﺑﺎت دﻟﺘﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌دهد.

وی با بیان اینکه تالاب انزلی همچون ﺧﻠﯿﺞ ﮔﺮﮔﺎن ﺑﺨﺶ ﺟﺪا ﺷﺪه‌ای از ﺳﺎﺣﻞ درﯾﺎی خزر است، افزود: تالاب در زون زمین‌شناسی گرگان – رشت قرار دارد، در بررسی‌های فائو، برآورد بار رسوبی وارده به تالاب از ۱۰ رودخانه اصلی تالاب حدود ۳۸۶ هزار و ۶۰۲ تن در سال است که سبب کاهش عمق تالاب از ۴-۶ متر در چند دهه گذشته به کمتر از یک متر شده است.

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان با اشاره به برخی ویژگی­‌های بوم‌شناختی تالاب انزلی، گفت: تالاب انزلی یکی از ۲۵ تالاب بین‌المللی ایران و از نوع تالاب‌های دریایی ساحلی است، حوضه آبخیز آن سه هزار و ۶۱۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و آب ۱۰ رودخانه بزرگ وارد آن می‌شود؛ حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی بـه حدود ۲.۵ متر می‌رسد که به دلیل نوسان‌های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است.

تالاب انزلی زیستگاه مهم برای جانوران و گیاهان

حسن‌پور گفت: این تالاب یکی از مهم‌ترین تالاب‌های حاشیه جنوبی دریای کاسپین (مازندران) و تحت تاثیر آب شیرین رودخانه‌های ورودی و آب لب‌شور دریای کاسپین (مازندران) قرار دارد و به عنوان اکوتونی ویژه و منحصر به فرد نقش ایفا می‌کند، حضور جوامع گیاهی، جانوری و فعالیت‌های بشری بر عملکرد آن تاثیرگذار است؛ تالاب انزلی یک زیستگاه مهم برای جانوران و گیاهان در منطقه به ویژه برای پرندگان آبزی و مکانی مهم برای زیست و تخم‌ریزی ماهیان است.

وی با بیان اینکه تالاب انزلی یکی از مهم­ترین زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی و تولید مثل پرندگان در جنوب غربی دریای کاسپین (مازندران) و کریدور مهاجرتی سیبری غربی- خزر- نیل است، اظهار کرد: تاکنون ۲۶۴ گونه پرنده شامل ۶۱ گونه آبزی، ۶۱ گونه کنارآبزی و ۱۴۲ گونه خشکی‌زی در این تالاب شناسایی شده است.

بیش از ۷۰ درصد پرندگان تالاب گونه‌های مهاجر عبوری و زمستانه هستند

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان با بیان اینکه بیش از ۷۰ درصد پرندگان تالاب گونه‌های مهاجر عبوری و زمستانه هستند، افزود: در زمستان سال ۱۳۹۲ تعداد ۱۲۵ هزار قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی از ۷۰ گونه در این تالاب شمارش و شناسایی شده است.

حسن‌پور تصریح کرد: ۹ گونه از پرندگان تالاب به نام‌های خروس کولی شکم سیاه (Vanellus gregarius) در فهرست بحرانی، اردک سرسفید (Oxyura leucocephala)، بالابان (Falco cherrug) و عقاب صحرایی (Aquila nipalensis) در فهرست در خطر انقراض و اردک سرحنایی (Aythya ferina)، کشیم گوش‌دار (Podiccps  auritus)، عقاب تالابی(Aquila clanga)، عقاب شاهی (Aquila heliaca) و قمری معمولی (Streptopelia turtur) در طبقه آسیب‌پذیر قرار دارند.

وی تاکید کرد: بیش از یک درصد جمعیت جهانی پرستوی دریایی تیره (Chlidonias hybridus) ، خوتکا (Anas crecca)، اردک سرسبز (Anas platyrhynchos) ، اردک ارده‌ای (Anas strepera) ، قوی فریادکش (Cygnus cygnus) ، باکلان کوچک (Phacrocorax pygmeus)، باکلان بزرگ (Phacrocorax carbo) و پلیکان خاکستری (Pelecanus crispus) در این تالاب زیست می‌کنند.

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان گفت: بر اساس مطالعات انجام‌شده در تالاب انزلی و جریان‌های ورودی و خروجی آن ۷۲ گونه ماهی، از ۵۳ جنس و ۲۱ خانواده زیست می‌کنند؛ برخی از این ماهیان همچون اردک ماهی (Esox lucius)، کپور معمولی (Cyprinus carpio) و سوف حاجی طرخان (Perca fluviatilis) بومی تالاب و برخی دیگر مهاجر از دریا هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ماهی سفید (Rutilus frisii)، سیاه‌کولی (Vimba persa) و شاه‌کولی (Chalcalburnus chalcoides) اشاره کرد.

حسن‌پور افزود: تعدادی از گونه‌ها نیز به‌ منظور تقویت ذخایر به تالاب انزلی معرفی‌شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ماهی کپور علفخوار یا آمور (Ctenopharyngodon idella)، کپور نقره‌ای (Hypophthalmichthys molitrix) و کپور سرگنده (Hypophthalmichthys nobilis) اشاره کرد.

وی گفت: علاوه بر این‌ها کپورچه (Carassius gibelio)، تیزکولی (Hemiculter leucisculus) به‌صورت تصادفی وارد این زیست‌بوم شده‌اند و ماهی گامبوزیا (Gambusia holbrooki) برای مبارزه با لارو پشه آنوفل و از میان بردن بیماری مالاریا به تالاب انزلی معرفی شده است.

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان با بیان اینکه ۲۱ گونه پستاندار از ۱۳ تیره و ۶ راسته در تالاب انزلی و حواشی آن شناسایی شده است، خاطرنشان کرد: جوندگان (Rodentia) و گوشت‌خواران (Carnivora) هر یک با ۶ گونه و خفاش‌ها (Chiroptera) با پنج گونه بیشترین تعداد گونه را داشتند و شنگ (Lutra lutra) تنها پستاندار آبزی این تالاب است.

حسن‌پور با بیان اینکه ۱۴ گونه خزنده از زیر رده لاک‌پشت‌ها (cryptodira)، مارمولک‌ها (Lacertilia ) و مارها (Serpentes) از تالاب انزلی و حواشی آن گزارش شده است، افزود: مار آبی Natrix natrix)) و لاک‌پشت برکه‌ای اروپایی (Emys orbicularis) فراوان‌ترین خزندگان تالاب انزلی هستند، ۶ گونه مار در تالاب و حواشی آن شناسایی شده‌ که همه‌گی غیرسمی هستند؛ سه گونه دوزیست به نام‌های قورباغه مردابی سبز (Pelophylax ridibundus)، قورباغه جنگلی (Rana pseudodalmatina) و قورباغه درختی شرقی (Hyla orientalis) از رده قورباغه (Anura) از تالاب انزلی گزارش شده است،  قورباغه مردابی سبز  به وفور و در همه جای تالاب دیده می‌شود.

وجود ۳۷۰ گونه از گیاهان آوندی در حوضه آبریز تالاب انزلی

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان درباره پوشش گیاهی تالاب انزلی، در گفت‌وگو با ایسنا گفت: براساس مطالعات زهزاد در سال ۱۳۷۹، در پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی، حوضه آبریز این تالاب داری ۳۷۰ گونه از گیاهان آوندی متعلق به ۶۹ خانواده است که شامل گروه‌های اکولوژیک حاشیه‌ای، بن‌در آب‌، شناور و غوطه‌ور هستند؛ نی (Phragmites australis) فراوان‌ترین گیاه آبزی در تالاب انزلی است که حدود یک سوم وسعت تالاب را فرا گرفته، این گونه به همراه لویی (Typha latifolia) از مهمترین گیاهان آبزی بن در آب تالاب هستند.

حسن‌پور افزود: از گیاهان شناور تالاب می‌توان به لاله مردابی (Nelumbo nucifera) ، سه‌کوله‌خیز (Trapa natans)، زیورآب  (Hydrocharis morsus rana ) و عدسک آبی (Lemna spp) و از گیاهان غوطه‌ور به پوتاموژتون برگ پیچی (Potamogeton crispus) ، پوتاموژتون برگ رازیانه‌ای (Potamogeton pectinatus)، چنگال آبی زبر (Ceratophyllum demersum)، چنگال آبی نرم (Ceratophyllum submersum) و پر طاووسی سنبله‌ای (Myriophyllum spicatum) اشاره کرد.

تهدیدهای عمده تالاب انزلی

وی با بیان اینکه در حال حاضر به واسطه ورود و تجمع انواع آلاینده‌ها، بخش‌های عمده تالاب انزلی وضعیت کیفی مطلوب و ارزش زیستی خود را از دست داده‌ است، اظهار کرد: منطقه غرب تالاب انزلی در سطح یوتروف، منطقه سیاه‌کشیم سوپریوتروف و بقیه مناطق تالاب در مرحله نهایی تغذیه‌گرایی (هایپریوتروف) قرار دارند.

رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های استان گیلان، تهدیدهای عمده تالاب انزلی را در بخش عوامل طبیعی شامل، کاهش تراز سطح آب تالاب متأثر از کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین (مازندران)، حجم بالای ورود رسوبات، گونه‌های مهاجم گیاهی و جانوری (آزولا، سنبل آبی، کپور کراس و غیره) و غنی شدن برشمرد.

حسن‌پور، مهم­ترین تهدیدات انسان‌ساخت را شامل، دستکاری‌های انسانی در کل حوزه آبخیز تالاب و دریای کاسپین (مازندران)، ورود پساب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی، تصرفات و تغییر کاربری اراضی، آتش‌سوزی و شکار دانست و گفت: در نتیجه بروز این تهدیدات و تاثیر آن‌ها بر حیات جانوران تالاب به ویژه تخم‌ریزی و تکثیر ماهیان، تالاب انزلی از سال ۱۳۷۱ در کنوانسیون رامسر به عنوان تالاب با تغییرات زیاد اکولوژیک در فهرست مونترو (Montreux Record) ثبت شده است.

انتهای پیام