رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در فاصله ۶ کیلومتری شهر شیروان و مجاور روستای زیارت بنایی تاریخی وجود دارد که از آن به نام‌های «آرامگاه تیموری»، «مقبره تیموری» و «چهارطاقی تیموری» یاد شده است، در حالی که این بنا احتمالا به مکان یا شخصی به نام «تمور» منسوب بوده نه «تیمور»، زیرا از سویی بنا با توجه به شواهد بی ‌ارتباط به دوران تیموری است و از سوی دیگر براساس وقف‌نامه موجود در بقعه امام‌زاده حمزه رضا در فاصله ۵۰ متری آن که در ذی‌قعده سال ۱۰۴۵ هجری قمری نوشته شده، واقف املاک عرصه امام‌زاده و این چهارطاقی شخصی به نام امیر محمد شیخ «تموری» ولد شیخ حسن «تموری» بوده است.

وی اضافه کرد: به احتمال زیاد این محل یا محل زمین موقوفه تمور نام داشته و یا شخصی از تموری‌ها را در چهارطاقی دفن کرده‌اند که به «چهارطاقی تموری» شهرت یافته و بعدها مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر نامی مقلوب بر آن گذاشته‌اند، بنابراین به احتمال قریب به یقین نام اصلی بنا، چهارطاقی یا مقبره «تموری» بوده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: این بنا با نقشه‌ای هشت ضلعی از بیرون و مربع در داخل با دیوارهایی به ارتفاع ۲۰.۵ متر و ضخامت ۲۰.۱ متر ساخته شده است. نمای بیرونی متشکل از ۴ ضلع بلند هر یک به طول ۶ متر و چهار ضلع کوتاه‌تر که هر یک به طول ۲۰.۴ متر است. همچنین بر میانه هر یک از اضلاع بلند یک ورودی و یک درگاهی با طاق جناقی در بالای ورودی تعبیه شده است.

وی افزود: نمای دیوارها آجری و ساده است. بدنه بنا یک منشور هشت ضلعی است که بر فراز آن ساقه استوانه گنبد استقرار یافته، گنبد از نوع دوپوش منفصل بوده که پوشش فوقانی فرو ریخته اما تا سال ۱۳۱۵ که «دونالد.ن.ویلبر» بنا را دیده که گنبد خارجی دارای حفره‌های فرو ریخته نیز بوده است.

لباف خانیکی عنوان کرد: در حال حاضر تنها پوشش داخلی یا زیرین برفراز بنا باقی مانده است. بر هر یک از اضلاع کوچک یک طاق‌نمای نسبتا کوتاه با طاق جناقی و یک قاب تزیینی مربع بر بالای طاق‌نما تعبیه شده است. نمای داخلی بنا گویا بسیار زیبا و مزین به گچبری، کاربندی، کتیبه و نقاشی دیواری بوده ‌است. فضای داخلی بر نقشه مربع استوار شده و از طریق چهار درگاهی به بیرون راه دارد. ۸ نورگیر بر پاکار گنبد و ۴ نورگیر بر بالای ورودی‌ها، داخل بنا را روشنی می‌بخشیده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: در گوشه‌های بالای بنا کاربندی‌های بادبادک شکل به تعبیر ویلبر ساخته شده که امتداد اضلاع آن‌ها به طرفین به صورت نواری که زیگزاگ طوق پاکار گنبد را دور زده و بر روی نوار نقوش اسلیمی گچبری با رنگ فیروزه‌ای زینت یافته است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اضافه کرد: بر بالای آن نوار تزئینی یک نوار صاف و یکنواخت دیگر به عرض ۲۵سانتیمتر ساقه گنبد را دور زده و بر روی زمینه سیاه کتیبه گچی سفید رنگ به شیوه ثلث نوشته شده است. در حال حاضر رویه داخلی دیوارها و سقف گچ اندود شده اما با لایه‌ برداری‌هایی که در بعضی نقاط صورت گرفته نقاشی‌های دیواری ظاهر شده که حکایت از بدنه نقاشی شده در گذشته دارد.

وی تصریح کرد: با توجه به شواهد موجود می‌توان فرض کرد که بنا کاربرد آرامگاهی برای شخص یا اشخاص معتبر داشته است. در رابطه با تاریخ‌گذاری بنا اظهارنظرهای متفاوتی شده است که می‌توان به مواردی اشاره کرد. نام غیر واقعی «تیموری» موجب شده است که اکثر قریب به اتفاق آن را بنایی متعلق به عصر تیموریان بدانند.

لباف خانیکی اظهار کرد: از سنگ قبری در درون آرامگاه نام می‌برند که تاریخ ۷۸۵ و نام «عید خواجه» در آن خوانده شده و به استناد آن تاریخ، احداث بنا را تیموری دانسته‌اند حال اینکه این فرضیه نیز قابل طرح است که بنا در آن تاریخ وجود داشته و عید خواجه در آن به خاک سپرده شده است. 

وی گفت: دونالد.ن.ویلبر که در سال ۱۹۳۷میلادی بنا را از نزدیک دیده، آن را با عنوان «مقبره» توصیف کرده و تاریخ احداث بنا را سال ۷۰۰ هجری قمری تا ۱۳۰۰ میلادی برآورد کرده که منطقی به نظر می‌رسد، زیرا علاوه بر نقشه و ساختار بنا، نقاشی‌های روی گچ در داخل بنا شباهت زیاد به نقوش زرین‌فام و مینایی عصر ایلخانی دارند و کلاه و هیأت شخص سوار بر اسب مانند شخصیت‌های مغولی در مینیاتورها است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی با بیان اینکه مقایسه این بنا با بنای دوره ایلخانی امام‌زاده جعفر قم نیز می‌تواند دلیل دیگر انتساب آن به دوران ایلخانی باشد، افزود: طی سال‌های اخیر اقداماتی مانند استحکام بخشی، آواربرداری و پی‌گردی پیرامون بنا صورت گرفته که موجب ماندگاری بنا و شناخت بیشتر هویت آن شده است.

وی با اشاره به اینکه در سال ۱۳۵۶ ریختگی سر طاق‌ها و ساقه گنبد ترمیم شده است، تاکید کرد: در سال‌ ۱۳۸۴ درون آرامگاه آواربرداری و اطراف نیز خاکبرداری و پی‌گردی شده که در نتیجه گورخانه‌ای در زیر کف کشف شده و بر گرد بنا نیز شالوده حصار آجری تشخیص داده شده است.

لباف خانیکی مطرح کرد: در سال ۱۳۸۶ ریزش‌ها و فرسودگی‌هایی که به دنبال پی‌گردی‌های قبلی ظاهر شده، ترمیم و دیوارها استحکام بخشی شده است. در سال۱۳۹۱ بخش‌هایی از دیوارها لایه‌برداری و صحنه‌های نقاشی در زیر اندود گچ ظاهر شده است. در ۱۹ اسفند سال ۱۳۸۰ این بنا به شماره ۴۸۰۸ در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.

انتهای پیام