عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پنجشنبه گذشته، ۲۸ دی ماه در سفرهای دوره ای خود به استان گیلان، از بنای مناره بازار گسکر واقع در شهرستان صومعه سرا بازدید کرد و با اشاره به اهمیت «مناره بازار» اظهار کرد: این بنای تاریخی از مهندسی و معماری خوبی تشکیل شده و پایداری و قوام قابل قبولی دارد و می‌تواند بستری برای سرمایه گذاری باشد.

وی با بیان اینکه مناره بازار صومعه سرا فرصت سرمایه گذاری خوبی در حوزه گردشگری دارد، گفت: اراضی اطراف مناره بازار صومعه سرا تملک شده و آماده برای واگذاری به بخش خصوصی در راستای سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال است.(پرتال میراث فرهنگی)

در این خبر، به قدمت تاریخی و کاربری این مناره و چگونگی تخصیص بودجه برای آزادسازی حریم این بنای تاریخی اشاره ای نشده است. مناره بازار گسکر، چند سال پیش با بودجه میراث فرهنگی، مرمت شد، ولی نه بطور کامل.

دو نظریه هست که «مناره بازار» تنها یک برج دیدبانی بوده و یا مسجدی تاریخی و تنها مناره آن سالم مانده است. هرچه هست تنها ۲۰ متر از ارتفاع ۳۳ متری مناره بازار گسکر در دهستان طاهرگوراب باقی مانده و تاکنون اداره میراث فرهنگی نتوانسته تمام ارتفاع مناره را بازگرداند.

مناره بازار گسکر در حال حاضر در وسط شالیزارهای روستای گسکر قرار گرفته است، اما این مناره تاریخی، یادگار بزرگترین شهر تاریخی شمال کشور در دوره صفویه است. شهری که اکنون در جنگل های هفت دغنان دفن شده و کسی نمی داند که شهری که بر سر راه شاه عباس قرار گرفته بود، چگونه یک مرتبه خالی از سکنه شده است.

قدیمی ترین منبعی که از این مناره یاد کرده، سفرنامه «سرزمین گیلان» است. الکساندر خودچکو(یا خودزکو)، ایران شناس لهستانی است که نیمه اول قرن ۱۹ مقارن با زمان محمدشاه قاجار از سواحل دریای کاسپین بازدید می کند. او از گسکر بازدید کرده و وقتی مناره را دیده، ارتفاع برج را ۳۰ متر نوشته است. البته روایت هایی مبنی بر ارتفاع ۳۳ متری  مناره هم گزارش شده؛ خودچکو، روایتی هم از فرهنگ شفاهی مردم نقل کرده که سازنده مناره فردی به نام چهل گوش چمنی بوده است.

یاسنت لوئی رابینو، نایب کنسول انگیس در رشت در اوایل قرن بیستم، نیز پیرامون مناره بازار در کتاب «ولایت دارالمرز» مطالبی نوشته است. او نیز روایت خودچکو را نقل می کند.

دکتر «منوچهر ستوده»، دهه ۴۰ از سوی دولت موظف می شود بناهای تاریخی گیلان و مازندران را از نزدیک بررسی کرده و وضعیت آنها را گزارش دهد. ستوده در جلد نخست کتاب «از آستارا تا استرباد»، مناره آجری گسکر را یکی از عجایب گیلان معرفی و تصویر آن را هم در کتابش منتشر می کند. تصویری که اکنون یک سند تاریخی است و نشان می دهد برج آجری گسکر، ارتفاع بیشتری داشته ولی باز هم نمی دانیم طول آن دقیقا چند متر بوده است.

نگارنده، چندین بار این مناره را از نزدیک دیده و وضعیت دوره های قبل و بعد از مرمت و همچنین سنگفرش محوطه اطراف مناره را مشاهده کرده است. به نظر می رسد زمانی که دکتر ستوده برج را دیده، بخش فوقانی مناره فروریخته بود و با مقایسه ارتفاع نورگیرها تا بخش مرمت شده فعلی می توان فهمید دست کم یک سوم مناره مرمت نشده و ارتفاع برج به اندازه قبلی بازنگشته است. «در بالای مناره که فعلا روی در خرابی دارد، تزئین آجری دیده می شود و پایین تر از آن نیز در دو ردیف تزیین دارد»(ستوده، ص: ۱۹۵)

هرچند در زمان ستوده، برج دارای درب بوده و به دلیل بسته بودن درب، ستوده نتوانسته بود از پله های برج بالا برود.

پیش از مرمت چند سال پیش، ورودی مناره بازار همیشه باز بود و هرکس می توانست به راحتی از پله های برج بالا برود. چند سال پیش اداره میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا، درب آهنی در ورودی مناره بازار نصب کرد؛ البته این درب نیز قفل نیست و به راحتی می توان بالای برج رفت.

اگرچه محوطه و خود مناره در سال های اخیر ساماندهی شده است، ولی اثر ذغال های سوخته بر دیوارهای دود گرفته را در بخش داخلی مناره می توان دید. خوشبختانه پله های برج مرمت شده و به راحتی می توان ۵۰ پله مارپیچ را تا انتها بالا رفت، اما کاش تمام ۳۳ متر مناره مرمت شده بود. انتهای مناره محافظی ندارد و یک مرتبه انتهای برج قطع شده است. در آخرین پله تمام روستای مناره بازار و روستاهای «خشت پل و پاسکه» پیداست؛ روستاهایی که در زمان رونق شهر تاریخی گسکر، اعتبار زیادی داشت.

گفته شده برج مناره بازار در زمان جنبش جنگل به عنوان برج دیدبانی برای مبارزان جنگل کاربری داشت. ولی پیش از صفویه، گسکر بزرگترین شهر شمال کشور بود. قبل از تسلط صفویه به گیلان و تا زمان شاه عباس اول، غرب و شرق گیلان توسط فرمانروایان محلی(آل اسحاق و کیائی) اداره می شد. مرکز حکومت کیائیان، شهر لاهیجان و مرکز حکومت خاندان اسحاق، گسکرات بود.

ارتفاع فعلی مناره، حدود ۲۰ متر است. بررسی ها نشان می دهد، ارتفاع اولیه مناره حدود ۳۰ متر بوده که متاسفانه حدود پنج متر آن بر اثر عوامل جوی و حدود ۱۳ متر آن نیز در زلزله سال ۱۳۶۹ تخریب می شود. مناره بازار گسکر در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۷۸  و به شماره ۲۶۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت می شود.

براساس پرونده ثبتی این بنا، «محیط مناره در سطح زمین ۱۹ متر و قطر آن در قسمت پایین مناره به هفت متر می رسد که با حرکت به سمت بالا از قطر آن کاسته می شود. یافته های باستان شناسی در محوطه پیرامونی مناره، حکایت از رونق این روستا بخصوص در دوره صفوی همزمان با اوج شکوه باستانی گسکر دارد. مصالح بکار رفته در مناره آجر و ملات ساروج است. آجر بکار رفته در این بنا به ابعاد ۲۹ در ۲۱ سانتی متر و ضخامت ۴.۵ سانتی متر است. مقطع این مناره دیواره ای و هر چقدر بطرف بالا حرکت کنیم از قطر دایره تشکیل دهنده کاسته می شود در این مناره از طریق یک درب ورودی که در جهت جنوبی قرار دارد می توان به داخل مناره رفت.

دایره بیرونی مناره در پایه به ۱۹ متر می رسد که با احتساب ضخامت ۱.۳۰ سانتی متر دیوار قطر داخلی مناره در ارتفاع ۱۰ متری از سطح زمین به ۲.۵ متر می رسد در سمت شرق یک نورگیر با ابعاد ارتفاع نورگیر یک متر عمق نورگیر ۱.۳۰ متر و پهنای نورگیر ۱۰ سانتی متر در ارتفاع ۶ متری از سطح زمین تعبیه شده است»

مدیر میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا، با اشاره به بازدید وزیر میراث فرهنگی از مناره بازار، می گوید: یکی از اولویت های میراث فرهنگی، خریداری حریم این بنای تاریخی است. تاکنون ۲۵۰۰ مترمربع از حریم این اثر خریداری و به نام اداره میراث فرهنگی سند صادر شده است. ۲۰۰۰ مترمربع دیگر از حریم پشت مناره می باید خریداری شود که در بازدید وزیر میراث به این مهم اشاره شد و خواستار تخصیص بودجه برای آزادسازی تمام حریم این اثر تاریخی شدیم.

علیرضا مهرگان، با بیان اینکه دستور لازم برای تخصیص بودجه از اعتبارات شهرستان صومعه سرا برای آزادسازی حریم مناره صادر شده، اضافه می کند: امیدواریم با اختصاص بودجه بتوانیم حریم این اثر تاریخی را آزاد کرده و برای ایجاد فضای گردشگری به بخش خصوصی واگذار نماییم.

وی همچنین توضیح می دهد: اداره میراث فرهنگی شهرستان، در سال های گذشته علاوه بر مرمت مناره، اطراف مناره را نیز سنگفرش کرده است و با نصب تابلوی راهنما به دو زبان فارسی و انگلیسی تلاش کرده ایم توجه ها را به این اثر تاریخی جلب کنیم.

مهرگان، بازگرداندن کامل ارتفاع را مستلزم مطالعات میراثی دانست و گفت: نگهداری یک بنای تاریخی نیازمند هزینه دائمی است و افزایش ارتفاع مناره نیازمند مطالعات مهندسین میراث فرهنگی است. در حال حاضر اولویت، آزادسازی حریم مناره برای توسعه فعالیت های گردشگری است.

انتهای پیام