پروانه فعالیت موزه مردم شناسی عشایر سوباتان، به تازگی از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان صادر شده است. البته این فضای فرهنگی در قالب مجموعه مردم شناسی عشایر سوباتان از سال ۱۳۹۲ دایر شده بود. جالب است بدانید این موزه خصوصی، به همت معلم بازنشسته، بهمن جلیلی، در ییلاق سوباتان واقع در ارتفاعات شهرستان تالش دایر شده است. موزه ای که جلیلی اشیای آن را با هزینه شخصی خریداری کرده و بازدید از آن از زمان تاسیس تاکنون رایگان بوده است. موزه ای که سالانه بیش از ۳۰۰۰ نفر گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می کنند.

«سوباتان» یا به گویش تالشی «سوئه توون»، روستایی است که در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از دریا در کوه های تالش قرار گرفته، روستایی که وجه تسمیه اش برگرفته از «سو»، به تالشی به معنی «گلپر» است.

روزگاری، تمام دشت های این ییلاق - که در اختیار عشایر شهرستان تالش بود - پوشیده از بوته های پرپشت گیاهی بود که خاستگاهش در کوه های آن منطقه است و عطر گلپر در «پوری» های عشایر تالش می پیچید.

«پوری»، شکلی از مسکن ابتدایی عشایر تالش بود و با آغاز فصل کوچ، گله داران کوچ نشین، با شاخه های خمیده چوب درختان سوله های چوبی می ساختند و با «چَدِر»(چادر) بافته شده از موی بز، روی آن را می پوشاندند.

در میان ویلاهای تازه ساختی که در ۱۰ سال اخیر، چهره منطقه «سوباتان» را بدجوری آشفته کرده است، کلبه چوبی می بینم که چهار شاخ بز بر درب ورودی نصب شده و روی بام آن پنل خورشیدی برای تولید برق نصب شده است. در این کلبه - که معماری بومی منطقه را دارد - ۲۵۳ قلم شیء از زندگی ۱۰۰ سال پیش عشایر سوباتان را می توان دید.

«بهمن جلیلی» و همسرش، ۱۰ سالی می شود علاوه بر راه اندازی موزه خصوصی، در زمینه گردشگری هم فعالیت دارند. اقامتگاه شقایق سوباتان متشکل از چند کلبه با معماری سنتی است که حدود ۳۰ نفر ظرفیت پذیرش دارد. اجرای برنامه های سنتی منطقه همچون تورهای اسب سواری از لیسار به سمت سوباتان آن هم در مسیری که ایل عشایر تالش کوچ می کردند، یکی از این برنامه هاست.

ایشان همچنین در راستای معرفی و ترویج خوراک های سنتی عشایر منطقه تلاش می کنند. اخیرا خانم جلیلی، در جشنواره خلاق خوراک رتبه سوم را برای معرفی خوراک های سنتی کسب کرد.

«سوجادیله»، «پتیه ویسوج»، «قورتماج» و «سیرجینه» خوراک هایی هستند که فیلم مستندی هم از فرآیند طبخ سنتی آن تهیه شده و به سه زبان انگلیسی، اسپانیایی و فارسی، بیش از۵۰ بار در شبکه های جهان پخش شده است.

جلیلی می گوید: این خوراک های محلی را برای گردشگرانی هم که به منطقه می آیند، به همان شیوه سنتی طبخ می کنیم.

ابتدای ورودی حیاطی که موزه و محل اسکان گردشگران قرار دارد، یک «پُوری» برپا شده است.

مدیر موزه خصوصی عشایر تالش می گوید: از سال ۱۳۹۲ تا کنون، همچنان در حال جمع آوری و خرید وسایلی هستم که مربوط به سبک زندگی عشایر تالش بود. تمام وسایل را با هزینه شخصی خریداری کرده ام. راه اندازی این مجموعه در سال یاد شده با ۱۰۰ قلم شیء آغاز شد و تاکنون ۲۵۳ قلم شیء جمع آوری کرده ام.

جلیلی با اشاره به اقلام موجود در موزه توضیح می دهد: موزه سوباتان در چهار بخش شامل: لوازم خانگی، البسه محلی و صنایع دستی بومیان منطقه، لوازم سفالی و لوازم کار دامداری و لوازم مربوط به کشاورزی، به نمایش گذاشته شده است.

انواع ظروف مسی و برنجی، انواع چراغ های لمپا و خوراک پزی، ساج وآسیاب های دستی، ظروف سفالی اعم از تنبوشه های سفالی، نهره و خمره های سفالی بخشی از لوازم خانگی این موزه بوده، البته مهمترین ظرف سفالی این مجموعه خمره بزرگی است که در سوباتان کشف شده است.

جلیلی ادامه داد: وسایل ساخته شده با «چوب» بخش دیگری از این موزه است. به جز لوازم منزل، انواع کَوَرهایی که از پوست درخت گیلاس جنگلی ساخته شده و چادرهای بافته شده از موی بز که کاربردش برای پوشاندن پوری(چادر عشایر) بود، در این موزه نگهداری می شود.

همچنین انواع لوازم کشاورزی نظیر؛ «قَچون»، وسیله ای برای خرمن کوبی، «خیش»، وسیله ای برای شخم زدن، «قابوق»، سطل های ساخته شده با پوست یکپارچه درخت و سبد های چوبی که برای حمل بار و محصولات کشاورزی کاربرد داشت در این موزه وجود دارد.

در بخش البسه نیز، پوشش محلی زنان و مردان عشایر به نمایش گذاشته شده است: چاقچور، کلاه و جلیقه گالشی و کفش های دست ساز چاروق و رزین در این موزه، بخشی از زندگی تغییر یافته مردم عشایر تالش را روایت می کند.

جلیلی که هنوز هم در حال خریداری وسایلی است که به او معرفی می شود، می گوید: اخیرا، یک نوع چراغ نفت سوز خریدم که به شکل لوستر از سقف آویزان می شد و توانایی تولید برق تا دو و نیم ولت را دارد و می تواند یک رادیو را روشن کند.

اگرچه این فرهنگی بازنشسته، یک بار فضای موزه را توسعه داده است، اما مهمترین مشکلش را فضای ناکافی برای نمایش تمام اقلام می داند و می افزاید: در حال حاضر وسعت موزه ۸۰ مترمربع است و من در زمین شخصی خودم موزه را ایجاد کرده ام. اداره منابع طبیعی، اجازه توسعه فضای موزه را نمی دهد.

روستای سوباتان حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد ولی هنوز فاقد طرح هادی است و به همین دلیل شاهد ساخت و سازهای بی ضابطه و ناهمخوان با بافت منطقه هستیم. هرازگاهی اداره منابع طبیعی، ویلاهای بدون مجوز را تخریب می کند ولی این اقدام بازدارنده خلاف سازی ها نیست و باید طرح هادی برای منطقه تصویب شود.

برای مجوز توسعه موزه سوباتان، ادارات میراث فرهنگی و منابع طبیعی می توانند تفاهم نامه ای بدین منظور داشته باشند.

و من اقلام موزه را از نظر می گذرانم؛ چرخ نخ ریسی عشایر تالش از حرکت باز ایستاده، دیگر شانه های پشم ریسی، به کار نمی آید. با این حال، قیچی های سنتی پشم ریسی را که «دُرد» خوانده می شود و تمامی ابزارهای لازم برای تهیه نخ های پشمی در این موزه نگهداری می شود.

جلیلی با حوصله، برای بازدیدکنندگان کاربرد اقلام موزه را توضیح می دهد. فرآیند بافت و دوخت لباس های پشمی، نحوه پخت خوراک های سنتی با سنگ داغ را توضیح می دهد و از سختی و مشکلات زندگی عشایر کوچ نشین می گوید. زندگی که دیگر همچون گذشته نیست و بازتابش را می توان در موزه خصوصی بهمن جلیلی دید.

انتهای پیام