گورستان سفید چاه که در زبان تبری به "اسپه چاه" معروف است مربوط به ۱۲۰۰ سال پیش بوده و در روستای سفید چاه بخش یانه سر شهرستان بهشهر مازندران واقع شده؛ این اثر در ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۸۴۵ به عنوان آثار ملی ایران ثبت شده است.

بر اساس تحقیقات و بررسی‌های انجام شده توسط پژوهشکده‌های مختلف خاک شناسی، خاک این قبرستان دارای آهک بسیار زیادی است و اجساد در این گونه خاک‌ها با زمان طولانی‌تری نسبت به باقی انواع خاک‌های قبرستان‌ها تجزیه می‌شوند.

این قبرستان مربوط به دوره تیموریان است و از نخستین گورستان‌های مسلمانان در ایران به شمار می‌آید، این اثر به عنوان یکی از جاهای دیدنی استان مازندران محسوب می‌شود.

از اعتقادات جالب اهالی این روستا این است که اگر در این قبرستان دفن‌ شوند، اجساد آن‌ها سالم باقی می‌ماند و یا هیچ آسیبی نمی‌بیند.

علت نام گذاری این مکان همان خاک سفید رنگی است که به دلیل وجود آهک در قبرستان دیده می‌شود.

در این قبرستان از تخته سنگ‌های کوه‌های اطراف برای سنگ لحد استفاده می‌شود که این هم در دوام اجساد مؤثر است.

قبر "مالک بادله"، حاکم شمال در این قبرستان قرار دارد و ابراهیم منصور و عبدالرحمن، فرزندان امام موسی ابن جعفر (ع) و چندین تن از سادات مرعشی که روزگاری در آمل حکومت می‌کردند، در قبرستان سفید چاه مدفون شده‌اند.

ضریح چوبی امامزاده با گنبد نقره گونش بنا بر نوشته‌ کنده‌کاری شده‌ روی آن ۸۴۰ سال قدمت دارد.

در قبرستان سفید چاه سنگ مزارها محرابی و صندوقی هستند که هر دو شکل در ایران پیشینه معماری‌ دارند.

طرح محراب که در اصل طرحی متعلق به دوران میترائیسم است؛ پس از اسلام، از سده چهارم هجری قمری به بعد بر سنگ مزارها حکاکی شد. 

روی سنگ قبرهای محرابی قبرستان تاریخی سفید چاه، از نقوش تزئینی در تمام سطوح استفاده شده است و از نظر تنوع به ۳ دسته نقوش اسلیمی، نقش هندسی و نقوش نمادین یا سمبولیک تقسیم می‌شود.

سنگ قبرهای محرابی سده نهم هجری قمری سفید چاه، دارای ویژگی‌های محراب هستند؛ یعنی ۲ تا ۳ طاق‌نمای تودرتو با قوس‌هایی دارند که حواشی اول آن‌ها معمولا دارای تزئینات گل برگ اسلیمی هستند و حاشیه دوم صلوات کبیر و حاشیه سوم حدیث یا دعا دارند و متن وسط به نام متوفی و تاریخ وفات اختصاص یافته است.

در بعضی از سنگ مزارها از نقش سمبولیک قندیل استفاده کرده‌اند و در وسط آن کلمه الله نوشته شده است.

سنگ مزارهای سده دهم و یازدهم علاوه بر تزئینات اسلیمی کاملا متقارن، از نقوش هندسی نیز برخوردار هستند و با ظرافت و زیبایی، دایره‌های تزئینی و گل‌های چندپر بر آن‌ها حجاری شده‌اند.

قاب‌بندی حاشیه، پیشانی، لچک‌ها و طرح طاق‌نمای سنگ مزارها و نیز شیوه کتیبه‌ نگارهای سده نهم با سده دهم و یازدهم کاملا متفاوت هستند.

 سنگ مزارهای سده سیزدهم و چهاردهم نیز از نظر تزئینات سمبولیک ابزار کار، از سنگ قبرهای سده‌های پیشین متمایز است و بیشتر از نقوشی استفاده شده که پیشینه متوفی را نشان می‌دهد که به عنوان مثال، روی یکی از این سنگ‌ها ابزار بافندگی حکاکی شده و این نشان دهنده این است که متوفی بافنده بوده است و یا شمشیر و کارد بر روی سنگ قبرها نشان دهنده این بوده که متوفی حاکم یا فرد شجاعی بوده‌ است.

قدیمی‌ترین سنگ قبر صندوقی به تاریخ ۸۹۶ هجری قمری تعلق دارد و تعدادی سنگ‌های صندوقی نیز بر فراز تپه قبرستان، در جهت شمالی به دست آمده است که به‌دلیل فرسودگی زیاد، قابل مطالعه نیستند.

در روستای سفیدچاه رسم بوده است که سنگ قبر مردگان را بر اساس شغل آن‌ها حکاکی می‌کردند اما بعد از مرگ آخرین بازمانده‌ سنگ‌تراشان و حکاکان مصیب محله، عمر حکاکی روی سنگ‌ها هم به پایان رسید و درگذشتگان جدید روستا با سنگ‌های امروزی دفن می‌شوند.

نقوش هندسی حک شده روی سنگ‌مزارها به شکل دایره، مربع و مثلث هستند و این تصاویر هندسی کلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است.

در این گورستان جنسیت افراد دفن شده در آن به روش خاصی نشان داده شده و در صورتی که بالای سنگی که بر روی قبر نصب شده شکل یک شانه دوسر وجود داشته باشد، این قبر متعلق به یک مرد بوده و در صورت وجود شکل شانه یک سر بر روی سنگ قبر، فرد دفن شده در آن جایگاه یک زن است.

انتهای پیام