رضا لطفی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به چالش‌های حوزه پژوهش، اظهار کرد: نخست آنکه به نظر می‌رسد که ما به طور جدی هنوز بحث علم نافع را بر روی میز نگذاشته‌ایم، در حالیکه پیامبر (ص) از علم غیرنافع به خداوند پناه می‌برد و می‌فرماید« پروردگارا! من به تو از علم بدون فائده پناه می‌برم»، اما گویا نافع بودن علم برای ما چندان در اولویت نیست.
وی افزود: موضوع دوم آنکه خیلی از ما شاید برای افزایش اعتماد به نفس، اولویت را بر بهبود رتبه‌بندی دانشگاه در تولیدات علمی قرار داده‌ایم. اگر این فرض درست باشد، مانند این است که ما گندم را فقط برای کاه بکاریم. در این صورت خروجی گندم، خیلی اهمیت ندارد. در واقع ما توجه چندانی به این موضوع نداشته‌ایم که پژوهش‌ها را به سمت حل مسائل جامعه ببریم.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با بیان اینکه اگر مسئله‌ای بزرگ و ارزشمند باشد، حل آن به صبر نیاز دارد و معمولا به دلایل متعددی صبر نداریم، اضافه کرد: علاوه بر آن باید دانست که حل مسئله خوب معمولاً از جنس کار گروهی است و به تنهایی نمی‌توان از عهده آن برآمد، در حالی که ماهیت پژوهش‌های دانشگاهی با راهبری اعضای هیات علمی، اما به صورت انفرادی توسط دانشجو صورت می‌گیرد. بدین ترتیب کار گروهی در رساله کارشناسی ارشد و دکترا تشویق نمی‌شود، پس چگونه توقع داریم کار انفرادی و کوتاه‌مدت که با هدف ایجاد رزومه انجام می‌شود، در جامعه اثرگذار باشد؟ این معلول، علت واضحی دارد، زیرا ما نخواسته‌ایم مسائل جامعه را حل کنیم.
توجه کافی به نافع بودن علم در دانشگاه نمی‌شود
لطفی با بیان اینکه افزایش توجهات نسبت به اهمیت نافع بودن علم، به بازنگری فرهنگی و اصلاحات ساختاری نیاز دارد، گفت: هنگامی که از نفت و پول دولتی ارتزاق می‌کنیم، چندان حوصله و صبر سختی‌های مسیر حل مسئله را نداریم، اگر واقعاً تصمیم بگیریم علم نافع را در دانشگاه ترویج دهیم، انسان‌های ارزش‌آفرین تربیت کنیم و پژوهش‌هایمان منجر به حل مسائل واقعی جامعه شود، تمام این‌ها شدنی خواهد بود. به اعتقاد من مشکل اینجاست که ما چندان عزمی برای عملیاتی کردن این مسائل نداریم. در دانشگاه فردوسی مشهد سعی داریم به اندازه بضاعت‌مان این مسائل را بر روی میز قرار دهیم و بر روی آن‌ها کار کنیم.
وی با انتقاد از اینکه معمولا تعداد مقالات منتشرشده اساتید ملاک ارتقاء رتبه آنان قرار می‌گیرد، بیان کرد: رهبر انقلاب نیز تا کنون انتقاداتی را نسبت به این رویه داشته‌اند. این کار آسانی است که برای سنجش اساتید به تعداد مقالات و تعداد دفعاتی که هر مقاله مورد استناد قرار گرفته، نگاه کنیم. به این ترتیب سنجش کمّی می‌شود، اما اینکه بخواهیم به صورت کیفی، ارزشمندی فردی را تعیین کنیم، کار بسیار دشواری است و ما زیاد سراغ کار سخت نمی‌رویم. به همین علت من معتقدم به طور جدی مسئله علم نافع و تبدیل پژوهش و دانش به ثروت و حل مسائل جامعه در دستور کار قرار ندارد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به پیشرفت‌های کشور در حوزه هسته‌ای و همچنین ساخت تجهیزات دفاعی، اظهار کرد: با این وجود چرا در صنعت خودرو این قدر ضعیف هستیم؟ علت آن است که در خودرو صبر کافی برای کار پژوهشی را نداشته‌ایم. قطعاً ما در هر حوزه‌ای می‌توانیم به بالاترین سطح موفقیت برسیم، اما هنوز این باور باید ترویج و بر روی آن کار شود و بیش از همه مقام معظم رهبری پیگیر ترویج این فکر و فرهنگ هستند، اما هنوز راهی طولانی داریم.
لطفی با بیان اینکه در راه پیشرفت، یادگیری نکات مثبت غربی‌ها هیچ ایرادی ندارد، گفت: کما اینکه رهبری نیز فرموده‌اند «از شاگردی کردن ننگمان نیاید، ولی از همیشه شاگرد ماندن ننگمان بیاید». متاسفانه ما گاهی در این خصوص دچار افراط و تفریط می‌شویم، یعنی یا تمام وجوه مثبت غرب را رد می‌کنیم یا کاملا غربزده می‌شویم. حتما تعامل لازم است و باید با تمام مراکز علمی دنیا در ارتباط بود، هرچند بسیاری از مراکز علمی دنیا به شدت آلوده به سیاست شده‌اند. گاه بدون اینکه خودمان بدانیم، مسائل غربی‌ها را حل می‌کنیم. بنابراین قطعاً تعامل لازم و مفید است، اما باید حواسمان باشد که با یک نگاه برابر با دنیا کار کنیم.
وی با تاکید بر لزوم تقویت ارتباط میان صنعت و دانشگاه، افزود: نکته دوم که در تعاملاتمان با نهادهای خارج از دانشگاه بر آن تأکید دارم، این است که در تعریف مسئله ارزشمند به ما کمک کنند. ممکن است که ما دانشگاهیان خوب مسئله را حل کنیم، ولی مسئله خوب را حل نمی‌کنیم؛ بنابراین ما در تعریف مسئله خوب به کمک جامعه و صنعت نیاز داریم. گاه تعریف مسئله خوب وقت زیادی می‌برد و نیاز به تعامل بسیار دارد. گاه ما چالش‌ها را به جای مسائل تعریف می‌کنیم، در حالی که مسئله از دل چالش، استخراج و تعریف می‌شود. ایده‌پردازی، ساخت نمونه و تست، مراحل تفکر طراحی را شکل می‌دهند که سال‌هاست در غرب بر روی آن کار می‌شود، اما متأسفانه ما آن را در کشور خیلی ترویج نمی‌دهیم. بنابراین از آنجا که گام اول در تفکر طراحی، همدلی است، اگر بتوانیم با صاحب مسئله ارتباط خوبی برقرار کنیم، با هم می‌توانیم یک مسئله خوب داشته باشیم که یک مرحله خیلی مهم در هر کار پژوهشی است.
ضرورت فرهنگ‌سازی برای ورود خیرین سرمایه‌گذار در حوزه پژوهش
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی درباره ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش اظهار کرد: هر کار پژوهشی نیازمند زمان است و طبیعتاً هزینه دارد. در بسیاری مواقع دانشجوی دکترا که میخواهد یک مسئله واقعی را حل کند، از نظر اقتصادی نیازمند حمایت است و آن را از وظایف دولت بر می‌شمارند. مادامی که منتظر حمایت دولت از این مدل پژوهش‌ها باشیم، چندان به جایی نخواهد رسید؛ اتفاقاً باید فرهنگ‌سازی شود تا بخش خصوصی و خیرین هم وارد این حوزه شوند.
لطفی با اشاره به دو اصطلاح سرمایه‌گذار خطرپذیر و سرمایه‌گذار فرشته در ادبیات غربی‌ها، بیان کرد: در غرب این باور شکل گرفته که اگر من در کارهای علمی دانش‌بنیان (به طور عام) سرمایه‌گذاری کنم، در درازمدت سرمایه به من باز خواهد گشت. در کشور ما چنین دیدگاهی عمدتا در بین سرمایه‌گذاران وجود ندارد و این موضوع به پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان ضربه می‌زند. به همین جهت باید مردم وارد این قضیه شوند و راه آن فرهنگ‌سازی است تا باور و اعتماد شکل گیرد و مردم باید باور کنند که این‌گونه کارها به صبر نیاز دارد تا به بازگشت سرمایه برسد.
رشد در کارهای دانش‌پایه نمایی است
وی با بیان اینکه در کارهای دانش پایه پیشرفت خطی نیست، بلکه نمایی است، خاطرنشان کرد: در ابتدای نمودار نمایی ممکن است هیچ رشدی مشاهده نشود. چنانکه گیاه بامبو در پس از ۵ سال مراقبت و آبیاری، تازه سبز می‌شود و سر از خاک درمی‌آورد، اما هنگام سبز شدن، خیلی سریع رشد می‌کند. نمونه دیگر در به ثمر نشستن سرمایه‌گذاری در کارهای دانش بنیان، پسته است که پس از ۶ تا ۷ سال به بار می‌نشیند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی اضافه کرد: بر اساس جمله معروفی که غربی‌ها دارند، آن کشوری پیشرفت می‌کند که مردم آن درختی می‌کارند که می‌دانند ممکن است از سایه آن بهره‌برداری نکنند. به این معنا که خدمتی را انجام می‌دهند که می‌دانند موقعی به ثمر می‌نشیند، ممکن است نباشند که از آن بهره‌برداری کنند، اما باز هم انجام می‌دهند تا نسل‌های بعد از نتیجه آن بهره‌برداری کنند. ترویج چنین طرز فکری در جامعه نیازمند فرهنگ‌سازی است.
لطفی تاکید کرد: بنابراین خیران و فرشتگان سرمایه‌گذاری باید برای کمک به شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان وارد شوند. آنان با سرمایه‌گذاری در این نوع شرکت‌ها به عنوان شریک و سهام‌دار حضور می‌یابند و می‌دانند که این خدمتشان یا به ثمر می‌نشیند که در آن صورت سودآور خواهد شد و اگر هم به ثمرمالی ننشیند، نتیجه‌اش در توانمندی این تیم نمایان خواهد شد که می‌تواند اتفاقات مثبت بعدی را رقم بزند.
صبر سرمایه‌گذاران و محققان؛ عنصر اساسی در حوزه پژوهش
وی با تأکید بر صبر سرمایه‌گذاران و محققان به عنوان عنصر اساسی در نتیجه‌بخشی پژوهش‌هاست، بیان کرد: چنانکه از امام رضا(ع) این سخن را داریم که «همانا از برای خدا در زمین بندگانی است که برای حوائج مردم کوشش می‌کنند ایشانند که روز قیامت آسوده‌اند و هر که وسیلۀ شادی مؤمنی را فراهم سازد، خدا دلش را در روز قیامت شاد کند». این موضوع واقعیت است و اگر جوان ما بداند که حرکت در این مسیر یک پشتوانه بسیار قوی از نظر اسلام دارد، تا حدود بسیاری صبر به او تزریق می‌شود. غربیان نیز بر خستگی‌ناپذیری، تلاش و ادامه دادن تأکید دارند.
لطفی خاطرنشان کرد: در گذشته سه عنصر محصول، ثبت اختراع و مقاله در دانشگاه در اولویت بود، امروز این سه عنصر تغییر کرده است. شناسایی مسئله خوب، یادگیری فرآیند و نهایتا پشتکار و خستگی‌ناپذیری سه مرحله‌ای است که باید برای انجام یک کار پژوهشی خوب طی شود. چنانکه خداوند در آیه ۴۰ سوره نجم آورده «وَ أَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَی و اینکه البته پاداش سعی و عمل او را به وی بنمایند» تضمین کرده است که انسان نتیجه سعی و تلاش خود را خواهد دید.
ضرورت نشان دادن نمونه‌هایی از تبدیل دانش به ثروت، ارزش، حل مسئله به جامعه
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی همچنین در پاسخ به سوالی در مورد مهاجرت نخبگان، با اشاره به ناامیدی به عنوان یکی از مهمترین پیامدهای سرمایه‌سوزی در کشور گفت: اگر امید را از انسانی بگیری، گویا همه‌چیز را از او گرفته‌ای. خیلی از مواقع دانشجو و حتی دانش‌آموز ما احساس می‌کند چاره‌ای جز رفتن ندارد. بنابراین اگر ما کارمان را درست انجام ندهیم و نمونه‌ای از تبدیل دانش به ثروت و حل مسئله خوب را به جامعه نشان ندهیم، تعداد بیشتری از استعدادهای ما از کشور خارج خواهند شد.
انتهای پیام
نظرات