وقوع سیل‌هایی با شدت بالا، سرما و گرماهای بی‌موقع، تکرار بیشتر خشکسالی، بالا آمدن سطح آب دریاها، طغیان آفات و بیماری‌های گیاهی و گرم شدن جهانی هوا از مواردی است که بحث تغییر اقلیم را در دهه‌های جاری در جهان بیشتر مطرح کرده است.
در پی تغییر اقلیم پدیده‌هایی نظیر گردباد، سیل، بارش تگرگ و خشکسالی با شدت بیشتر و در فواصل زمانی کمتر رخ خواهد داد که در نتیجه تولید محصولات کشاورزی نیز دچار نوسان خواهد شد.
بنابراین بر آن شدیم تا در ادامه سلسله نشست‌های ایسنا با موضوعات بررسی «عوامل مؤثر بر تغییرات اقلیمی در همدان و پیامدهای آن» و «تغییر اقلیم و تأثیر آن بر سلامت»، «تغییر اقلیم و تأثیر آن را بر کشاورزی همدان» و اینک تأثیر آن بر امنیت غذایی را بررسی کنیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی به خبرنگار ایسنا گفت: کاهش بارش باعث کاهش عملکرد تولید و کیفیت تولید شده است.
دکتر سیدمحمد حسینی در نشست «بررسی تغییرات اقلیمی و امنیت غذایی»، با بیان اینکه تغییر اقلیم یک پدیده جهانی است که ایران هم از این تغییرات بی‌نصیب نمانده است، اظهار کرد: استان‌های مرکزی کشور تغییرات شگرفی داشتند اما در استان‌های غربی این تغییرات دیرتر آغاز شده است.
وی با اشاره به اینکه میانگین بارش استان همدان در ۵۰ سال اخیر ۳۸ میلی‌متر کاهش داشته است، تصریح کرد: میانگین بارش ایران در سال ۲۱۲ میلی‌متر است و این کاهش برای ایران ۴۰ میلی‌متر بوده است.
حسینی افزود: کاهش بارش باعث کاهش عملکرد تولید و کیفیت تولید شده است به طوریکه این تغییرات باعث شده در بسیاری از نقاط کشاورزی صرفه اقتصادی نداشته باشد که شواهد نشان می‌دهد با استمرار این تغییرات، عملکرد پایین‌تر خواهد آمد.
وی با اشاره به اینکه دمای استان همدان در ۵۰ سال اخیر یک درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است، بیان کرد: در ایران این رقم به دو درجه سانتی‌گراد رسیده، این در حالیسیت که افزایش دمای دنیا در این مدت یک درجه سانتی‌گراد بوده است.
جابه‌جایی فصول در همدان
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بارش برف یکی از عناصر اقلیمی است که در همدان به آرزو تبدیل شده است، خاطرنشان کرد: در ۵۰ سال اخیر بارش برف در استان همدان ۳۰ درصد کاهش داشته و این استان ذخیره‌گاه برف را از دست داده است.
وی با تأکید بر اینکه تبخیر استان همدان به ۱۳ درصد افزایش یافته است، افزود: میزان تبخیر استان همدان افزایش چشمگیری داشته که به تبع آن افزایش صعود بخار آبی داریم که بارش هم نخواهد شد.
حسینی با اشاره به جابه‌جایی فصول در همدان، ادامه داد: کشت بهاره در زمستان همدان انجام می‌شود که نشان‌دهنده جابه‌جایی فصول و مناسب شدن وضعیت هوا در اسفندماه است.
وی افزایش رشد حشرات و آفات گیاهی را از دیگر پیامدهای تغییر اقلیم در همدان دانست و گفت: در طرح پایشی، پوشش گیاهی همدان از غرب به شرق و از شمال به جنوب استان از میزان پوشش گیاهی کاسته شده و این روند سال به سال تشدید می‌شود. علت این کاهش در این است که میزان بارش کاسته شده و میزان دما افزایش می‌یابد.
وی با اشاره به تعریف بانک جهانی درباره امنیت غذایی، یادآور شد: وقتی امنیت غذایی اتفاق می افتد که همه مردم در تمام اوقات به غذای سالم و کافی دسترسی داشته باشند که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۵۰ جمعیت دنیا به ۹ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر می‌رسد که این افزایش باعث افزایش تقاضا در مواد غذایی می‌شود و نتیجه آن بهره‌برداری غیراصولی از منابع آبی، خاکی و غذایی خواهد شد.
این دکتری هوا و اقلیم‌شناسی با تأکید بر اینکه باید توان اکولوژیک محیط را درنظر بگیریم، تصریح کرد: اگر توان اکولوژیک درنظر گرفته نشود مجبوریم برای تأمین غذای این جمعیت از منابع بهره‌کشی کنیم و این بهره‌کشی تاوان دارد.
وی با بیان اینکه براساس گزارش سازمان خواروبار جهانی از سال ۱۹۶۱ تولید موادغذایی به مدد افزایش ۸۰۰ درصدی کودهای ازته و ۱۰۰ درصدی آب، ۳۰ درصد افزایش یافته است، یادآور شد: تا سال ۲۰۲۲ در جهان ۸۰۰ میلیون نفر از سوءتغذیه و گرسنگی رنج می‌بردند.
امروزه دولت‌ها باید بر روی تولید فناورانه سرمایه‌گذاری کنند
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه کاهش موادغذایی در ایران از سوی سازمان خواروبار جهانی ۵.۵ درصد اعلام شده است، گفت: دولت‌ها برای جبران این کاهش چند اقدام را می‌توانند انجام دهند به‌طوریکه می‌توانند سطح زیرکشت را افزایش دهند که این مورد در ایران امکان‌پذیر نیست چراکه سه درصد از خاک‌های ایران مناسب و مرغوب برای کشت‌های آبی هستند.
وی خاطرنشان کرد: دومین کاری که دولت‌ها می‌توانند انجام دهند این است که واردات محصولات کشاورزی صورت بگیرد که خیلی از کشورهای دنیا این اقدام را انجام می‌دهند اما در ایران واردات به چند علت امکان‌پذیر نیست.
عضو هیأت علمی دانشگاه سیدجمال‌الدین‌اسدآبادی بیان کرد: کشاورزی ایران به صورت خُرده مالکی است و اگر واردات صورت بگیرد، باعث اعتراض این قشر می‌شود و تحریم امروز اجازه نمی‌دهد به راحتی واردات انجام شود.
وی با اشاره به اینکه امروزه دولت‌ها باید بر روی تولید فناورانه سرمایه‌گذاری کنند، اظهار کرد: در تولید فناورانه صرفه اقتصادی و اجتماعی کنار هم است اما در کشاورزی سنتی این‌گونه نیست.
این دکتری هوا و اقلیم‌شناسی با بیان اینکه خطر بالقوه سرمایه‌گذاری پرریسک بودن کشاورزی و خسشکسالی‌های ناشی از تغییرات اقلیمی است، افزود: در حال حاضر سرمایه‌گذاران در بخش‌های صنعتی هم سرمایه‌گذاری نمی‌کنند چه برسد به کشاورزی که پرریسک است.
حسینی با تأکید بر انطباق با تغییر اقلیم، تصریح کرد: یکی از کارهایی که برای سازگاری با تغییر اقلیم باید صورت بگیرد، انطباق است نه مبارزه که در ایران یکی از راه‌های انطباق، تغییر الگوی کشت است.
وی با بیان اینکه برای سازگاری با تغییر اقلیم از فناوری‌های نوین استفاده شود، ادامه داد: فناوری‌های نوین هزینه‌بردار است و ریسک سرمایه‌گذاری دارد اما لاجرم باید انجام شود.
وی با اشاره به اینکه استفاده از آبیاری‌های نوین، عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در بالادست اراضی کشاورزی از محورهای تغییر الگوی کشت است، یادآور شد: امروزه برای اینکه تولید را در سطح افزایش دهیم لاجرم باید به سمت کشت‌های گلخانه‌ای برویم که در کشور شهر گلخانه‌ای داریم.
حسینی گفت: استفاده از ارقام به‌نژاد و ارقام سازگار با خشکسالی نیز از اقدامات سازگارکننده کشاورزی با تغییر اقلیم است. کشت پسته، پنبه و زرشک از گیاهانی است که مصرف آب کمی دارد و می‌توان جایگزین کشت محصولات پرآب‌بر کرد.
کشاورزی به دنبال سازگاری با تغییر اقلیم
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان همدان نیز در این نشست، گفت: چاره‌ای جز سازگار کردن کشاورزی با تغییر اقلیم نداریم چراکه نمی‌توانیم سرزمین را ترک کنیم.
شهرام پرورش با بیان اینکه از سال ۹۵ استفاده از آب سبز در وزارت جهادکشاورزی کلید خورد، اظهار کرد: کشت چغندرقند در پاییز کشت می‌شود که ۶۰ درصد از آب مورد نیاز گیاه از آب سبز تأمین می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه بشر به دنبال این است که خود را با شرایط تغییر اقلیم سازگار کند، تصریح کرد: در محصول سیب‌زمینی ارقام زودرس کشت می‌شود و بعد از اینکه دمای زمستان مرتفع شد در اسفند کشت می‌کند که دو ماه از بارندگی استفاده می‌کنند.
پرورش با بیان اینکه در راستای امنیت غذایی محصولاتی را کشت می‌کنیم که بتوانیم از آب مفید، دما و خاک مناسب استفاد کنیم تا پایداری در تولید داشته باشیم، خاطرنشان کرد: چه بخواهیم چه نخواهیم ۸۰ میلیون نفر جمعیت داریم که نیاز است محصولات مورد نیاز را خودمان تولید کنیم اما در کنار آن منابع را باید حفظ کنیم.
۷۰ درصد محصولات استان همدان به صورت دیم کشت می‌شود
این مقام مسئول با اشاره به اینکه با وجود اینکه ۷۰ درصد محصولات استان همدان به صورت دیم کشت می‌شود اما ۳۰ درصد از تولید استان را شامل می‌شود، یادآور شد: در سه سال اخیر در دیم‌زارهای استان طرح جهش تولید با همکاری ستاد اجرایی حضرت امام(ره) آغاز شده است تا ۲۵۰ هکتار آیش موجود را زیرکشت ببریم.
وی با تأکید بر اجرای کشاورزی حفاظتی در راستای جلوگیری از بیابانی شدن اراضی، اظهار کرد: بستر کار در دیم‌زارها بر روی کشاورزی حفاظتی گذاشته شده و ادوات مناسب کشت در دیم‌زارها تهیه شده است.
پرورش با بیان اینکه کشاورزان افراد هوشمندی هستند و با توجه به شرایط اقلیمی، موجود محصول کشت می‌کنند، افزود: با توجه به اینکه در فصل بهار بارش مطمئنی نداریم، ۸۰ درصد از کودهای ازته را به صورت پاییزه استفاده می‌کنند و در بهار به صورت سرک از این کود استفاده می‌شود که این مسائل موارد بسیار کوچکی است که در تغییر اقلیم مهم است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان همدان خاطرنشان کرد: یکسری از آفات و بیماری‌ها در سال‌هایی که دما و رطوبت بالاست به وجود می‌آیند و یکسری از آفات در زمانی که رطوبت کمتر است، ایجاد می‌شود به طوریکه آفتی مانند کرم خراط در سال‌هایی که خشک است، طغیان می‌کند.
وی با بیان اینکه آفت سن یکی از آفات بسیار هوشمند است، اظهار کرد: این آفت خود را با شرایط اقلیمی و بارش سازگار می‌کند به طوریکه زمان برداشت گندم پوره آماده خسارت به محصول می‌شود که تمام این موارد پایش شده و به کشاورزان گفته می‌شود.
پرورش با اشاره به اینکه جهادکشاورزی به عنوان متولی تولید از ابزار و لوازم جدید برای سازگار شدن با تغییرات اقلیمی استفاده می‌کند، افزود: هر زمان برای سازگار شدن با تغییرات اقلیمی شروع شود دیر نیست، باید خوب ادامه دهیم. در ضمن باید در مناطقی که به سمت بیابانی شدن می‌رود، منابع طبیعی کار کند.
همدان در حال تطبیق کشاورزی با تغییرات اقلیمی است
وی با بیان اینکه همدان در حال تطبیق کشاورزی با تغییرات اقلیمی است، یادآور شد: کشت پسته در باغات همدان چند سالیست شروع شده است و توسعه باغات در استان کُند شده و با حفظ باغات موجود به سمت پیوندزنی حرکت کرده‌ایم.
این مقام مسئول با تأکید بر اینکه آب یک محدودیت برای استان همدان به شمار می‌رود، ادامه داد: ما نمی‌توانیم این سرزمین را ترک کنیم اما می‌توانیم با شیوه‌های صحیح خود را با شرایط وفق دهیم.
پرورش گفت: درست است بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است اما باید در جامعه شهری هم صرفه‌جویی در مصرف آب را داشته باشیم.
وی با بیان اینکه کشت برخی محصولات در ایران امکان‌پذیر نیست و باید واردات صورت بگیرد، تصریح کرد: در حال حاضر کشت ذرت دانه‌ای به علت مباحث آب ممکن نیست و باید وارد شود البته با توجه به مباحث امنیتی منطقه به طور حتم برخی از موادغذایی باید در کشور تولید شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه شیوه وزارت جهادکشاورزی این است که آنچه با شرایط آب و خاکی موجود می‌شود در کشور تولید کرد با سیستم‌های نوین کشت شود، گفت: امسال ۴۳۰ هزار هکتار کشت در دیم‌زارها و اراضی آیش صورت گرفته و در حال رصد است.
بیش از ۸۰ درصد از مزارع استان همدان مستعد سیستم‌های آبیاری نوین است
پرورش با بیان اینکه در اراضی آیش نیز به کشت گیاهان دارویی و نباتات علوفه‌ای را برای اینکه بخشی از تولید را در کشور داشته باشیم، اختصاص داده‌ایم، خاطرنشان کرد: در استان همدان بحث الگوی کشت مطرح است که نیاز بود بخشی از سطوح زیرکشت از جمله محصولات پرآب‌بر را کاهش دهیم و با محصولات کم‌آب‌بر جایگزین کنیم.
وی درباره کلاس خاک‌های استان و اختصاص اراضی کشاورزی به مسکن نیز تأکید کرد: ۳۰ درصد از خاک‌های استان کلاس یک و دو بوده و قابلیت کشت دارد ضمن اینکه باید خاک اراضی موردنظر آزمایش شوند و مشخص می‌شود که خاک درجه یک، دو یا سه است. به هیچ وجه اراضی با خاک کلاس یک و دو قابلیت ایجاد مسکن ندارد که این موضوع در استان حل شده است.
این مقام مسئول با بیان اینکه بیش از ۸۰ درصد از مزارع استان همدان مستعد سیستم‌های آبیاری نوین است، اظهار کرد: در الگوی کشت به دنبال کاهش سطوح زیرکشت محصولات پرآب‌بر هستیم که سالانه در حال کاهش است و در نهایت صرفه‌جویی در مصرف آب را به دنبال خواهد داشت.
پرورش با بیان اینکه آب یکی از آیتم‌های اصلی در تغییر الگوی کشت است، گفت: توسعه کشت در دیم‌زارهای کم‌بازده، کاهش مصرف آب، تغییر کشت از فضای باز به گلخانه‌ها، افزایش راندمان آبیاری و افزایش ضریب نفوذ در اتکا و ضریب خوداتکایی از محورهای اصلی تغییر الگوی کشت است.
انتهای پیام
نظرات