هنر قالیبافی منطقه ترشیز زمانی آنچنان زبانزد خاص و عام بود که نشان جغرافیایی فرش این منطقه به ثبت جهانی می‌رسد، سبقه هنری این صنعت در کاشمر حتی به گونه‌ای بود که بسیاری از شهرها از جمله تبریز فرش‌های دستباف این منطقه را که در سراسر جهان به دلیل طرح، نقشه و رنگ‌های منحصر به فردش شهرت داشته به نام خود صادر می‌کردند.

هرچند آنچه بیشتر از همه در این بین به فرش‌های دستباف جلا می‌دهد و چشم هر خریداری را به خود جلب می‌کند رنگینه‌های طبیعی هستند، اما متأسفانه امروزه به واسطه ورود رنگ‌های شیمیایی در رنگرزی و به کارگیری آن‌ها به دلایلی از جمله سرعت بالای تولید، رنگ همانندی و ارزانی، از اهمیت رنگرزی طبیعی کم شده و این رنگ‌ها جای خود را به رنگرزی شیمیایی داده است.

علیرغم اینکه رنگرزی جزو کارهای اولیه تولید قالی دستباف است و در هر گوشه‌ای از ایران، به روش ویژه آن منطقه و از فراورده‌های گیاهی، حیوانی و معدنی برای تولید رنگ‌زاها و تثبیت ‌کننده‌ها استفاده می‌کنند، ولی امروزه بیشتر مردم به دلیل قیمت بالای فرش دستباف از فرش‌های ماشینی در دکوراسیون خانه خود استفاده می‌کنند. همین باعث شده کارگاه‌های رنگرزی که زمانی در آن‌ها چندین نفر مشغول بکار بوده و علاوه بر فرا گرفتن هنر، هزینه زندگی خود را تأمین می‌کردند، یکی پس از دیگری چراغشان خاموش شود به طوری که حالا تعدادشان در کاشمر شاید به کمتر از انگشتان یک دست هم نرسد.

کارگاه رنگرزی "حسین ابراهیمی" یکی از باقی ‌مانده‌های این هنر است که نزدیک به یک قرن علیرغم تمامی مشکلات همچنان سرپا مانده و این صنعت را زنده نگه داشته است.

کارگاهش به‌گونه‌ای است که در آن پخت، رنگرزی، خشک‌کردن و انبارداری در همان مکان کوچک و کمتر از ۱۰۰ متر انجام می‌گیرد، بقچه‌های نخ رنگ ‌شده و غیر رنگ‌بر که روی‌هم ریخته شده نوید این را می‌داد که هنوز این هنر زنده است.

حسین ابراهیمی که به همراه تنها پسرش در این کارگاه مشغول کار است و هزینه زندگی‌شان را از این هنر تأمین می‌کنند، این‌گونه باب سخن را با ایسنا آغاز کرد و گفت: این هنر را از پدرم به یادگار دارم و باید بگویم تاکنون ۹۰ سال است هنر رنگرزی در خانواده ما زنده مانده است.

وی افزود: پدرم زمانی که بازار قالی رونق داشت علاوه بر خرید و فروش و بافت فرش، کارگاه رنگرزی را برای تهیه مواد اولیه راه‌اندازی کرده بود و من و برادرم به همراه چند نفر دیگر در آن مشغول کار بودیم.

ابراهیمی با اشاره به این‏که کارگاه رنگرزی پدرش ابتدا در روستای فروتقه بوده و سپس به کاشمر انتقال یافت، تصریح کرد: پس از اتمام خدمت سربازی سال ۱۳۷۳ بود که به‌صورت رسمی در حرفه رنگرزی مشغول به کار شدم.

این استاد رنگرز با اشاره به این‏که روزگاری از همین کارگاه هزینه زندگی چندین خانواده تأمین می‌شد، گفت: با توجه به گذشت زمان و کاهش بافت فرش و تورم سرسام‌آور اکنون فقط خودم و پسرم مشغول به کار هستیم و در این کارگاه کوچک از پس هزینه‌های خودمان بیشتر بر نمی‌آیم.

وی در ادامه افزود: وضعیت به‌گونه‌ای است که برادرم پس از چندین سال تلاش در این هنر به دلیل مشکلات فراوان کارگاه خود را تعطیل کرد، حتی چندین نفر دیگر به دلیل ناترازی در دخل ‌و خرجشان کارگاه‌های خود را تعطیل کرده‌اند.

ابراهیمی افزود: هرچند برای مدتی برادرم را پیش خودم آوردم تا بتوانم همچنان از تجربه و هنرش استفاده کنم ولی به دلیل نبود درآمد شرمنده‌اش شدم و نتوانستم او را برای ادامه کار نگه‌ دارم.

این رنگرز شهرمان که دیگر امیدی به ادامه این هنر ندارد، اظهار کرد: عده‌ای که هنر دیگری ندارند از مجبوری درب کارگاه‌شان را باز نگه داشته‌اند، حتی به دلیل گرانی مواد اولیه بیشتر از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌کنیم و رنگ‌های گیاهی جایگاه خود را در قالی‌های دستباف از دست داده است.

وی ادامه داد: چون رنگ گیاهی زمان بیشتری برای رنگ گیری نخ نیاز دارد و از سویی مقدار نخ کمتری را رنگ می‌کند و همچنین افزایش قیمت بسیاری دارد ناخواسته مجبور به استفاده از رنگ شیمیایی شده‌ایم.

ابراهیمی بابیان این‏که برای بافت قالی ۳۰ رنگ داریم، عنوان کرد: زمانی که کار را شروع کردم رنگ را کیلویی ۳۰۰۰ تومان خریداری می‌کردم و پایه بیشتر رنگ‌ها گیاهی بود، ولی الان به مبلغ بیش از یک‌میلیون تومان رسیده و حتی رنگ‌های شیمیایی هر کیلو بین ۸۰۰ هزار تا یک‌ میلیون تومان قیمت دارد و با هر کیلو فقط می‌توانیم ۴۵ کیلو نخ را رنگ کنیم.

این استاد رنگرز که افزایش چندین برابری گاز، آب و برق در کنار کمبود فضا بر کارش تأثیر بسیاری گذاشته است، اظهار کرد: چون بازار فروش فرش دستباف از رونق افتاده عملاً چندین ماه پس از اینکه تولیدات به فروش رسید دستمزد ما داده می‌شود.

وی با بیان این‏که هرچند ۴ کارگاه رنگرزی در شهر فعالیت دارند، اما نخ‌های رنگ‌ شده از کارخانه‌های اصفهان نیز وارد شهر می‌شود، گفت: گرچه دوست دارم افراد دیگری نیز این هنر را یاد بگیرند، ولی افزایش هزینه‌ها و ناتوانی در پرداخت حقوق موجب شده فقط پسرم با من کار کند.

ابراهیمی ادامه داد: زمانی قصد توسعه کارگاه رنگرزی را در روستا داشتم ولی بنیاد مسکن برای دادن مجوز درخواست ۳۰ درصد از زمین را داشت که باقی‌مانده زمین با کارگاه فعلی فرقی نداشت و تنها هزینه‌هایم را بیشتر می‌کرد.

وی با اشاره به اینکه رنگرزی سنتی برای قالی‌ها بهتر و کار با صفاتری است، گفت: قطعاً اگر حمایت شویم می‌توانم با به کار گیری چند نفر دیگر این هنر را همچنان زنده نگه‌ داریم.

این هنرمند چیره‌دست با اشاره به این‏که ادارات و نهادها از مشاغل قدیمی به‌خوبی حمایت نمی‌کنند و هر مرحله را که می‌گذرانیم در مرحله بعد به بن‌بست می‌خورم، گفت: افزایش قیمت مواد اولیه موجب ظلم بیشتری به قالیباف می‌شود، چون با هر بار افزایش قیمت دستمزد بافنده کاهش پیدا می‌کند.

ابراهیمی عنوان کرد: به عنوان مثال گرچه درگذشته از سوخت گازوئیل و نفت استفاده می‌کردم و پس ‌از آن مجبور به استفاده از گاز شدم اما هزینه گاز ۶ برابر شده و عملاً پرداخت قبوض در توانم نیست و از سویی هر روز تهدید به قطعی گاز می‌شوم.

وی با اشاره به این‏که مهمترین مصرف ما آب و سوخت است، افزود: برای این‏که کار بهتر و باکیفیتی تولید کنم نیاز به آب بیشتری دارم که با گرانی قیمت آب در هر دوره بیش از ۲ میلیون تومان قبض آب پرداخت می‌کنم و از سویی به دلیل هزینه‌ها و فضای کوچک فقط روزی ۳۰ تا ۴۵ کیلو نخ فقط می‌توانم رنگ کنم که در دو ساعته کار ما به اتمام می‌رسد در صورتی که اگر فضای بیشتری داشتم ساعت بیشتر و مقدار بیشتری نخ می‌توانستم رنگ کنم.

این رنگرز با بیان این‏که هرچند هزینه‌ها ۱۰۰ درصد افزایش ‌یافته است اما با توجه به مشکلات بافنده‌ها نمی‌توانم قیمت‌ها را افزایش دهم، گفت: همه نخ‌هایی که برای رنگ می‌آورند امانی و برای تولیدکننده‌ها است، سرمایه‌ای ندارم که بتوانم نخ بخرم و پس از رنگ به بازار ارائه دهم.

ابراهیمی ادامه داد: هر کاری می‌کنم تا تعداد نیروها را افزایش دهم نمی‌توانم درصورتی‌که دوست دارم اقدامی انجام دهم تا مثل زمان پدرم حداقل ۶ نفر بتوانند در این کارگاه مشغول به کار شوند ولی الان هزینه‌ها دستانم را بسته و در کنار آن عدم‌حمایت دولت از ما و عدم ‌تغییر کارگاهم به مکان دیگر ناامیدم کرده است.

هر چند فرش دستباف کاشمر از گذشته دارای برند بوده و در سال ۹۴ در فهرست سازمان فکری دنیا جزو ۹ نقطه جغرافیایی ثبت‌ شده، اما شاهدیم شاخه‌های وابسته به این صنعت مانند رنگرزی سنتی کاملاً در حال فراموش شدن است.

با توجه به اهمیت صنایع‌ دستی کاشمر از جمله فرش دستباف باید نسبت به برگشت مجدد شکوه فرش کاشمر تلاش کرد. امیدواریم میدانی در کاشمر به نام فرش نام‌گذاری شود. بدون شک اگر خود مسئولان برای فرش ارزش قائل شوند تا حدودی مشکلات رفع می‌شود.

انتهای پیام