محمدرضا پویافر، نویسنده کتاب «آیین نیکی» (مطالعات جامعه‌شناسی خیر دینی در آیین پیاده‌روی اربعین)، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این کتاب حاصل یک فعالیت پژوهشی مفصل است که با همراهی ۱۰ نفر از پژوهشگران در پیاده‌روی اربعین انجام شد. موضوع کتاب، خیر دینی است. خیر دینی خدماتی است که به صورت رایگان به زائران ارائه می‌شود و ما در کتاب، مفهوم خیر دینی را نیز تعریف کرده‌ایم.

او تأکید کرد: کار ما در این کتاب، تحلیل، بررسی و مطالعه الگوهای مختلف خیر دینی در پیاده‌روی اربعین بین ایرانیان و عراقی‌ها بوده است. در واقع ما به مقایسه تفاوت‌های شکلی و نوعی ارائه خدمات و خیر دینی پرداخته‌ایم.

نویسنده کتاب «آیین نیکی»، با اشاره به اینکه کتابش، به شکل کلی شامل پنج فصل است، افزود: در فصل اول کلیاتی از موضوع تحقیق، روش تحقیق و ملاحظاتی که داشتیم را توضیح داده‌ام. میدان اربعین، میدانی بسیار پیچیده برای پژوهش است و من تلاش کردم هر آنچه از محدودیت‌ها که جلوی راه پژوهش در اربعین بود را به انضمام آن چیزی که در این سفر آموختم، در فصل اول مطرح کردم.

پویافر با بیان اینکه فصل دوم کتاب «آیین نیکی»، روزنگاره‌های ۱۰ نفری است که به قصد پژوهش از تهران عازم شدند، اضافه کرد: ما ۱۰ روز را در سفر بودیم و روایت مردم‌نگارانه از اجرای پژوهش، در فصل دوم مطرح شده است. این فصل شامل استراتژی گردآوری پژوهش میدانی، بازخوردها، چالش‌ها، است که با زبانی رمان‌گونه نوشته شده است. فصل دوم که ۱۱۰ صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده، وجه تمایز این پژوهش با سایر پژوهش‌ها در این حوزه است.

او با اشاره به اینکه در فصل سوم هفت نوع خیردینی را نام برده است که در پیاده‌روی اربعین وجود دارند و به تفکیک توضیح داده شده‌اند، خاطرنشان کرد: در این فصل تصاویری از این خدمات دینی همراه با تفسیر، منتشر شده است. این هفت خیر شامل اسکان و استراحت و تغذیه، بهداشت و سلات و پزشکی، خدمات فنی و تعمیراتی، خدمات فرهنگی و مذهبی، خدمات ویژه کودکان، خدمات سیاسی و ایدئولوژیک (مشتمل بر فعالیت‌ تبلیغی نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران و نهادهای معارض با آن)، خدمات تسهیل سفر (ایاب و ذهاب)، و سایر فعالیت‌ها، هستند که به تفصیل به آنها پرداخته‌ام.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی دین که فصل چهارم کتاب «آیین نیکی» را به سازمان اجرایی خیر دینی در اربعین اختصاص داده است، تصریح کرد: سازمان‌دهی امور اجرایی، سازمان‌ها و نهادها دولتی و غیر دولتی در این فعالیت‌ها و خدمات، گروه‌های اجتماعی که در خیر دینی اربعین حاضرند، تفاوت‌های بخش‌های ایرانی و عراقی انواع خیر دینی در این فصل توضیح داده شده و در نهایت همه این یافته‌ها و مقایسه بخش‌های ایرانی و عراقی در فصل پنجم گردآوری شده است.

پویافر در خصوص مخاطبان کتاب «آیین نیکی»، اضافه کرد: در وهله اول مخاطبان این کتاب، پژوهشگران و جامعه‌شناسانی هستند که به پژوهش در حوزه جامعه‌شناسی دین و تاریخ اجتماعی دین، روان‌شناسی و انسان‌شناسی دین علاقه‌مندند و این کتاب برای آنان مفید خواهد بود. عموم مردمی که کنجکاوند شناخت عمیق‌تری نسبت با اربعین پپیدا کنند نیز نکات خوبی از این کتاب دریافت خواهند کرد.

او با اشاره به اینکه کتاب «آیین نیکی» در آستانه اربعین امسال به چاپ دوم خود رسیده و بالغ بر ۴۶۴ صفحه دارد، افزود: این کتاب در مطالعات اجتماعی شیعه تحت عنوان مجموعه کتاب‌های سرو نشر آرما منتشر شده است. نشر آرما یک انتشارات غیر دولتی واقع در اصفهان است که با وجود مشکلات حوزه نشر در جامعه ایرانی، به خصوص مسائل ویژه نشر تخصصی مطالعات اجتماعی دینی، به خوبی از عهده کار برآمده است و اعتماد پژوهشگران تراز اول این حوزه تخصصی را به حدی جلب کرده است که یکی از اولویت‌های این پژوهشگران برای چاپ اثرشان، نشر آرما باشد.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی دین در خصوص جایزه دوسالانه عاشورا، تصریح کرد: این جایزه کاملاً از دولت مستقل است. البته سال‌ها پیش سازمان تبلیغات اسلامی تحت عنوان جایزه سالانه عاشورا، این رویداد را برگزار می‌کرد ولیکن سال‌هاست که مستقل برگزار می‌شود. ویژگی مهم این جایزه در فرایند داوری این است که منتظر نمی‌مانند تا آثار برای داوری به دستشان برسد، بلکه به‌صورت مستقل در طی دو سال هر کتابی در حوزه مطالعات عاشورا منتشر شود، خریداری، مطالعه و داوری می‌کنند. در نهایت باز هم فراخوانی منتشر می‌کنند تا اگر احیاناً کتابی از قلم افتاده، توسط مؤلف ارسال شده و به مرحله داوری برسد. دبیرخانه این جایزه نیز در اصفهان است.

به گزارش ایسنا، در پشت جلد کتاب «آیین نیکی» (مطالعات جامعه‌شناسی خیر دینی در آیین پیاده‌روی اربعین) که چاپ نخست آن سال ۱۴۰۰ و چاپ دوم در سال ۱۴۰۲ از سوی نشر آرما منتشر شد، آمده است: «اربعین و آیین پیاده‌روی بیش از آن که یک واقعیت ساده دینی در بستر اجتماع دینی شیعه باشد، واقعیتی درهم‌تنیده از لایه‌های مختلف است که از پس قرن‌ها سنت ریشه‌دار عراقی به روزهایی رسیده که سقوط صدام، رسانه، سیاست‌ حاکمیت‌های شیعه (از جمله جمهوری اسلامی) و شوق همیشگی شیعیان دنیا برای زیارت امام‌حسین(ع) آن را تبدیل به آوردگاهی در تقاطع فرهنگ‌های عرب و غیرعرب کرده است. این واقعیت پیچیده درعین‌حال که نمود عشق شیعیان به مولای خود حسین بن علی است، بازنمودی از هویت شیعه‌ی عراقی در پذیرایی از مهمانان و زایران امام‌شان نیز هست. از این نظر، آیین پیاده‌روی اربعین همچنان‌که تجربه‌ زیارتی مسلمانان شیعه را در قدم قدم حرکت از مبداءهای مختلف به سوی یک مقصد مقدس نشان می‌دهد شامل تکثری از امر خیر دینی است که در شکل‌های مختلف از سوی فرد یا گروه یا سازمان، در پذیرایی، ارائة خدمات، تدارک محل اقامت و تأمین همه‌ نیازمندی‌های زایران خود را نشان می‌دهد.

آنچه در این کتاب آمده، برمبنای پرسش از الگوی فعالیت و تجربه‌ی خیر دینی، چه در سپهر  ایرانی و چه در سپهر عراقی آن در آیین پیاده‌روی اربعین است. مزیت تمرکز بر دو وجه ایرانی و عراقیِ خیر دینی در اربعین این است که در خلال توصیف و روایت مردم‌نگارانه از موضوع که گاه به تلاش‌هایی برای پدیدارشناسی تجربه‌ امر خیر به‌مثابه‌ی نوعی از «تجربه‌ی دینی» نزدیک می‌شود، نحوه‌ی تعامل بین‌فرهنگی دو ملت عراق و ایران در «میدان» اربعین نیز شناخته می‌شود. تعاملی که دربردارنده‌ شناختی از نحوه‌ی ابراز هویت ایرانی و عراقی در بستر این مشارکت دینی خاص در ایام اربعین خواهد بود.

انتهای پیام