به تازگی، یازده مقاله از پژوهشگران ایرانی ریترکت یا بازپس گرفته شدند. تمام این مقالات در مجله «Health Science Reports» که زیر مجموعه انتشارات وایلی (Wiley) است، منتشر شده بودند. انتشار این خبر باعث عکس‌العمل‌های بسیاری از سوی اساتید و پژوهشگران ایرانی شد. بسیاری از پژوهشگران دلیل تولید مقالات جعلی یا بازپس‌گیری مقالات در سطح جهانی را در نتیجه اهمیت دادنِ بیش از حد به کمیت و تعداد مقالات نوشته شده برای بدست آوردن ارتقاء علمی و پذیرفته شدن به‌عنوان هیئت علمی در دانشگاه‌های ایران می‌دانند. آن‌ها معتقد هستند که گاهی اهمیت دادن افراطی نسبت به موضوع مقاله نویسی، نه تنها دانشگاه‌ها و مراکز علمی را از اصل علم و علم آموزی دور می‌کند، بلکه باعث ترویج کارخانه‌های مقاله سازی و در مواردی نیز موجب روی آوردن پژوهشگران به مقوله تقلب و جعلی سازی در پروسه نوشتن مقاله‌ها می‌شود.  

در سال ۱۳۹۵، انتشارات «الزویر» ۲۶ مقاله نویسندگان ایرانی را به دلیل تقلب در داوری از مجلات خود حذف کرد. «نیچر» نیز در همان سال ۵۸ مقاله نویسندگان ایرانی را به خاطر جعل علمی و دستکاری نویسندگان، تعلیق کرد.  

در گزارشی که در اکتبر ۲۰۱۸ در نشریه «ساینس» منتشر شد، عنوان شد که در معیار نسبت تعداد مقالات ریترکت‌شده به ازای مقالات منتشر شده، ایران جایگاه اول را در بین کشورهای جهان دارد و بر اساس ژورنال JKMS که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، از نظر مقالات ریترکت شده، ایران در رتبه  اول، چین در رتبه دوم و ترکیه در رتبه سوم قرار دارد. همچنین بر اساس رتبه بندی موجود در پایگاه Web of Science، از هر ۱۰ هزار مقاله، به ترتیب کشورهای مصر، ایران، کره جنوبی، چین و هند بیشترین  تعداد مقالات ریترکت شده را در سالهای ۱۹۷۸ تا ۲۰۱۳ دارا هستند.

در این خصوص، هاشم داداش‌پور، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس سازمان امور دانشجویان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: معمولا مقاله‌هایی که پس گرفته می‌شوند در بین تمام کشورهای دنیا وجود دارند و این موضوع تنها مختص به ایران نیست. پس گرفتن مقاله‌ها مشمول دو نوع می‌شود؛ یک نوع محتوایی است و دیگری به شکل و ساختار مقاله مربوط می‌شود. در واقع، در تمام دنیا پژوهشگران با قصد این کار را انجام نمی‌دهند و از میان پژوهشگران تنها تعداد محدودی وجود دارند که بخواهند خلاف اخلاق علمی قدم بردارند.  

مقالات ریترکت شده یک پدیده جهانی است

وی با اشاره به موضوع دستکاری کردن یکی از روسای دانشگاه معروف آمریکا در محتوای یک مقاله، افزود: چنین مقاله‌ای «بازپس گرفته شد» یا به اصطلاح «ریترکت شد» و همین امر باعث شد این رئیس دانشگاه مجبور به استعفا از سمت خود در دانشگاه شود. این اتفاق نشان می‌دهند که این موضوع ممکن است هم در میان پژوهشگران مشهور و هم در میان پژوهشگرانی که زیاد شناخته شده نیستند اتفاق بیفتد. پس باید قبول کنیم که این یک پدیده جهانی است و محدود به ایران نیست. انجام آن گاهی ناشی از غفلت پژوهشگری است که ممکن است به اندازه کافی توجه و تمرکز نداشته باشد و بخشی هم مربوط به اخلاق غیر حرفه‌ای است که ممکن است تعداد محدودی از پژوهشگران به آن روی بیاورند.  

معاون وزیر علوم ادامه داد: اما آن چیزی که در ایران و دنیا مطرح است این است که ما باید تا جایی که می‌توانیم جایگاه علمی خود را در دنیا ارتقاء دهیم، زیرا اعتبار علمی کشور در جهان وابسته به سطح کمی و کیفی مقالات برمی‌گردد. طبیعی است که هر چقدر انتظار داریم مقالات کمی رشد کنند به همان اندازه هم انتظار داریم مقاله‌های کیفی‌ رشد کنند.  

ایران در رتبه ۱۴ جهانی از نظر تولید مقالات علمی

رئیس سازمان امور دانشجویان با بیان این نکته که ایران رتبه ۱۴ جهانی را به جهت تولید مقالات علمی در دنیا دارد، ادامه داد: علاوه بر این، تعداد استنادها به مقاله‌های پژوهشگران ایرانی هم به همان اندازه رشد پیدا کرده و این نشان دهنده این است که در حوزه مقالات، ایران در جهان نه تنها از نظر کمی، بلکه در کیفیت هم رشد چشمگیری داشته است. چرا که هر اندازه استناد به مقاله‌ها بیشتر شود نشان دهنده آن است که کیفیت علمی آن کشور در سطح جهانی است. خوشبختانه از نظر سطح کیفی و کمی مقاله‌های تولید شده، ایران رشد بسیار خوبی داشته و پژوهشگران ایرانی در جایگاه بسیار خوبی را در جهان قرار دارند.

وی افزود: رشد علمی را نباید متوقف کرد، باید به آن اهمیت داد و در نهایت آن را تبدیل به دانش، فناوری و محصولی کنیم که بر زندگی مردم تاثیر گذار باشد. باید بدانیم که این سرنوشت محتوم هر کشوری است که می‌خواهد در فضای علمی گام بردارد.  

باید بتوانیم «مرجعیت علمی» خودمان را پس بگیریم

داداش پور با تاکید بر این نکته که در ایران بحث مرجعیت علمی وجود دارد، به توضیح درباره «مرجعیت علمی» پرداخت و یادآور شد: وقتی صحبت از مرجعیت علمی می‌شود، به این معناست که ایران دارای جایگاهی شود که کشورهای دیگر به آن رجوع کنند. در واقع، منظور از «مرجعیت علمی ایران»، رسیدن به آن موقعیتی است که دیگران به علم ایران رجوع کنند. در این مورد هم سرنوشت محتوم ما این است که جایگاه علمی خودمان را در سطح جهانی ارتقاء بخشیم. پس در عین حال که ما باید مراقب باشیم که این رشد علمی منجر به آسیب در حوزه علمی نشود(مقالات بازپس گرفته شده هم بخشی از آن است)، باید اجازه دهیم رشد علمی ایران به شکلی صورت پذیرد که ما در گام اول و در آینده نزدیک جزء ۱۰ کشور اول جهان از نظر علمی شویم و در آینده نه چندان دور باید بتوانیم مرجعیت علمی خودمان را پس بگیریم.  

آیا همچنان تعداد مقالات فاکتوری برای جذب هیئت علمی در ایران خواهد بود؟

وی در پاسخ به این پرسش که آیا همچنان تعداد مقالات، معیاری برای سنجش علمی اساتید، پژوهشگران و فاکتوری برای جذب هیئت علمی در ایران خواهد بود یا خیر، گفت: بله، زیرا یک استاد علاوه بر آموزشی که به آن مشغول است، حتما باید کار پژوهشی هم انجام دهد و کار پژوهشی هم در خروجی‌ها و شکل‌های متعددی خود را نشان می‌دهد. اگر بررسی کنید، متوجه می‌شوید که تعداد مقالات بازپس گرفته شده در آمریکا هم کمتر از ایران نیست، پس مقالات بازپس گرفته شده امری طبیعی است و محدود به ایران نیست. بنابراین، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معتقد است که یکی از خروجی‌های ارزشمند اساتید می‌تواند مقالات علمی باشد.  

در وزارت علوم کمیته‌ای وجود دارد به نام «کمیته اخلاق در پژوهش»، در واقع در تمام دانشگاه‌های ایران این کمیته اخلاق وجود دارد و معمولا به چنین بحث‌های رسیدگی می‌کنند تا وجود تعداد معدودی از افراد یا مقالات علمی، باعث آسیب به جریان علمی کشور نشود. همچنین، علاوه بر کمیته‌های اخلاق، کمیته‌های انضباطی دانشگاه‌ها و کمیته انضباطی وزارت علوم هم وارد این بحث می‌شود و در این رابطه، ما به تازگی رساله فردی را که اخلاق علمی را رعایت نکرده را رد کردیم. بنابراین دقت و مراقبت از سوی وزارت علوم وجود دارد تا مباحث علمی به نحوی پیش رود که علاوه بر اینکه جریان سالم علمی تقویت می‌شود، از حرکت‌های غیر اخلاقی در حوزه علمی نیز جلوگیری شود.

به گزارش ایسنا، مقالات ریترکت شده (باز پس گرفته شده) یک پدیده جهانی است و مختص به ایران و پژوهشگرانی ایرانی نیست، اما پیدا کردن رتبه ایران در میان کشورهایی با مقالات ریترکت شده، نکته‌ای بسیار حائز اهمیت است، چرا که اصالت و درستی پژوهش‌های منتشر شده به لحاظ محتوا و فرم، می‌تواند در دستیابی به مرجعیت علمی کشور و مواردی از جمله میزان استنادها به پژوهش‌های انجام شده و اعتبار و رتبه علمی پژوهشگران، مراکز علمی و دانشگاه‌های کشور بسیار تاثیرگذار باشد. امید می‌رود که با اتخاذ سیاست‌ها و رویکردهای نوین در وزارت علوم و مراکز علمی کشور از انجام اقدامات غیر اخلاقی و غیر حرفه‌ای از جمله نوشتن و گسترش جعل مقالات علمی، جلوگیری و با آن‌ها مقابله شود.

انتهای پیام