کاروانسرای فرسفج با مساحت تقریبی ۴۰۰۰ مترمربع متشکل از یک حیاط بزرگ مربع شکل است که اطراف آن اتاق‌های متعدد متصل به هم با ایوان‌ها و فرش‌اندازهایی مناسب برای اقامت مسافران وجود دارد.

کاروانسرای شاه‌عباسی فرسفج دارای ۱۴ اتاق و چهار اصطبل است و در آن انبارهای متعددی برای ذخیره و نگهداری علوفه ساخته شده است. تمامی بنا از آجر ساخته شده و با داشتن دیوارهای قطور و سقف‌های طاق ضربی آجری از استحکام فوق‌العاده‌ای برخوردار است. از سوی دیگر در چهارگوشه آن برج‌های آجری استوانه‌ای ساخته شده که بدنه آن با آجرهای تراشیده و ظریفی پوشیده شده است.

بنای مذکور محل مناسبی برای بیتوته مسافران محسوب می‌شده و در داخل بنا نیز در قسمت فوقانی برج‌ها چند ردیف آجرکاری کنگره شکل اجرا شده و نیز در سطح جانبی و سقف‌های بهارخواب‌ها و ایوان‌های جلوی حجرات آجرکاری ظریف به چشم می‌خورد. مدخل و سردر ورودی این کاروانسرا با چند ردیف طاق جناغی شکل و ردیف‌هایی از تزئینات آجری ساخته شده است.

پس از ورود به کاروانسرا با حجره‌ها و اطاق‌های متعدد متصل به هم با ایوان‌ها و فرش‌اندازهای مناسب برای اقامت و استراحت مسافران مواجه می شویم که بهارخواب یا ایوان جلو اطاق‌ها به طرز مناسبی برای استفاده مسافران در فصول گرم ساخته شده است. حجره‌هایی که در چهار طرف این بنا قرار دارد به وسیله راهرویی سرتاسری به یکدیگر راه دارند.

نکته جالب در زمینه وضع ساختمانی کاروانسرای شاه‌عباسی تویسرکان که در خور توجه است و آن را از کاروانسراهای دیگر متمایز می‌سازد، این است که این کاروانسرا دارای برج و بارو بوده و این نشان می‌دهد که احتمالاً این بنای بزرگ علاوه بر اینکه محلی برای اقامت و محافظت و استراحت کاروانیان و مسافران بوده، جنبه نظامی نیز داشته است.

نزدیک به ۵۰ سال از ایده یونسکو برای ثبت جهانی آثار ارزشمند فرهنگی بشر می‌گذرد و به طور خلاصه می توان گفت رونق اقتصاد گردشگری و معرفی پیشینه تاریخی و تمدن جوامع از دلایل حائز اهمیت ثبت ابنیه و آثار تاریخی و میراث فرهنگی و استقبال کشورهای جهان از این ایده یونسکو است.

کارکرد اصلی ثبت جهانی آثار که بسیاری از سیاستمداران را علاقمند به این موضوع می‌کند، بعد از گردشگری، این است تا ثابت کنند کشورشان کشوری ریشه‌دار است و در تأسیس تاریخ بشریت نقش داشته اما گردشگری و درآمدزایی مهمترین منفعت از ثبت آثار جهانی به شمار می‌آید.

با توجه به ثبت جهانی کاروانسرای شاه‌عباسی فرسفج تویسرکان، با مسئولان مربوطه گپ و گفتی داشتیم تا از چند و چون ماجرا مطلع شویم.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تویسرکان در این‌باره به خبرنگار ایسنا گفت: پروپوزال ثبت جهانی این اثر تاریخی در سال ۱۳۹۷ توسط میراث فرهنگی برای یونسکو ارسال شد که پس از بررسی اولیه پذیرفته شد؛ روال کار بدین صورت است که ابتدا ما پیشنهاد خود را برای ثبت جهانی به یونسکو می‌دهیم و  وقتی پروپوزال پذیرفته شد، به مرحله راستی‌آزمایی می‌رسد که برای این کار به محل و مکان پیشنهاد شده مراجعه می‌شود.

اسحاق ترکاشوند افزود: در رابطه با پرونده جهانی این کاروانسرا در مهرماه ۱۴۰۰ میزبان کارشناسان یونسکو بودیم و در نهایت در چهل و پنجمین اجلاس یونسکو که در ریاض عربستان برگزار شد، ۵۴ کاروانسرای ایرانی که خوشبختانه کاروانسرای فرسفج هم جزو آنها بود، به ثبت جهانی رسید.

وی درباره تأثیر ثبت جهانی کاروانسرای فرسفج در رونق گردشگری و جذب توریست و رونق اقتصادی منطقه اظهار کرد: زمانی‌که بحث ثبت جهانی کاروانسرا پیش آمد و ما اعلام کردیم که نامزد ثبت جهانی هستیم، گردشگران مراجعه‌کننده به منطقه به طرز چشمگیری افزایش یافت به طوریکه حتی با وجود کرونا بیشترین آمار گردشگر را داشتیم و چندین جشنواره نوروزی و جشنواره غذا در این محل برگزار شد.

ترکاشوند ادامه داد: با توجه به اینکه یونسکو مرجعی برای گردشگری بین‌المللی است، به طور قطع زمانی که توریست‌های خارجی قصد مسافرت به کشورمان را خواهند داشت، به سایت یونسکو مراجعه می‌کنند و اماکن گردشگری و بناهای تاریخی که به ثبت جهانی رسیده است را جویا خواهند شد و این اماکن را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب خواهند کرد بنابراین حتماً گردشگران خارجی کاروانسرای فرسفج را به عنوان یکی از مقاصد گردشگری انتخاب می‌کنند و این موضوع به طور یقین می‌تواند افزایش سرانه ملی و رونق اقتصادی این منطقه را به دنبال داشته باشد.

وی درباره برنامه‌ میراث فرهنگی برای کاروانسرا توضیح داد: یکی از برنامه‌های اصلی میراث فرهنگی احیاء و واگذاری بناهای تاریخی است تا این بناها به مراکز گردشگری تبدیل شوند. با توجه به ویژگی کاروانسرای فرسفج که دارای ۱۴ اتاق و چهار اصطبل است، قابلیت تبدیل شدن به مرکز اقامتی را دارد و در آینده نزدیک برنامه واگذاری این مرکز را به عنوان یک هتل سنتی در دستور کار قرار خواهیم داد و به طور قطع پس از انتخاب سرمایه‌گذار مناسب، به یک هتل سنتی تبدیل می‌شود تا گردشگران بیشتری را به منطقه جذب کند.

ترکاشوند درباره اینکه آیا ورود گردشگر موجب آسیب‌دیدگی بنا نمی‌شود، پاسخ داد: با توجه به اینکه تجربه نمونه مشابه را در سطح کشور داریم، حتماً طرح مرمت در شورای فنی آماده می‌شود و در نهایت نظارت‌های میراث فرهنگی به طور مرتب انجام می‌گیرد تا در کنار رونق گردشگری، اصالت نما نیز حفظ شود.

وی در بخش دیگری در پاسخ به این سوال که قرار بود قلعه اشتران به هتل سنتی تبدیل شود، کار به کجا رسید؟ گفت: با توجه به اینکه قلعه اشتران مالک خصوصی دارد و بین وراث است و از طرف مالکان یک نفر به عنوان نماینده به ما معرفی نشده بنابراین در حال حاضر امکان تبدیل این قلعه به مرکز گردشگری وجود ندارد و در صورتی‌که مالکان یک نفر را به عنوان نماینده معرفی کنند، ما آمادگی هر گونه همکاری در این زمینه را داریم تا با توجه به آماده بودن طرح مرمت، این بنای تاریخی نیز مورد بهره‌برداری قرار گیرد که حتماً به عنوان یکی از هتل‌های سنتی کشور مطرح و شناخته خواهد شد.

فرماندار شهرستان تویسرکان نیز به دنبال ثبت جهانی کاروانسرای فرسفج در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ثبت جهانی کاروانسرای شاه عباسی فرسفج در مجموعه کاروانسراهای ایرانی، کام همشهریان فرهیخته، علاقمندان و دلسوزان تاریخ و فرهنگ غنی کهن دیار تویسرکان را شیرین و قلب همشهریان فرهنگ‌دوست را مملو از شادی کرد.

حسین افشاری با بیان اینکه کاروانسرای تاریخی فرسفج از مهمترین آثار تاریخی ملی به شمار می‌آید که از این پس در عرصه جهانی نیز شهرت خواهد یافت، افزود: این بنای فاخر با تلاش‌های مستمر و بی‌دریغ عزیزان در مجموعه وزارت میراث فرهنگی به نحوی شایسته طی چند دهه مرمت و بازسازی شده و به عنوان یکی از ۵۴ کاروانسرای واجد ارزش در زنجیره کاروانسراهای ایرانی به ثبت جهانی رسید.

وی با تأکید بر اینکه جهانی شدن این اثر ارزشمند می‌تواند محرک مؤثری در جریان توسعه گردشگری تویسرکان و به ویژه شهر فرسفج باشد، اظهار کرد: مجموعه مدیریت شهرستان تلاش خواهد کرد ضمن حفاظت و صیانت از این بنای باشکوه، ترتیبی اتخاذ شود تا همگان به ویژه همشهریان عزیزمان از منافع آن منتفع شوند.

وی یادآور شد: این موفقیت فرهنگی در عرصه جهانی، حاصل حمایت‌های استاندار، پیگیری‌های نماینده شهرستان و نیز تلاش‌های خستگی‌ناپذیر مدیران پیشین و فعلی و همچنین تعامل و همکاری همه بخش‌های مرتبط در شهرستان است و در این راه مساعدت‌های مردم خوب و نجیب شهرستان به ویژه شهر فرسفج، اصحاب رسانه، سازمان‌های مردم‌نهاد و دوستداران میراث فرهنگی نیز بسیار مؤثر بوده و موجبات تحقق این امر را فراهم کرده است.

فرماندار تویسرکان از حضور ارزیابان فائو برای ثبت نشان جهانی گردوی تویسرکان خبر داد و گفت: در تلاش هستیم که گردوی تویسرکان که محصول باارزشی بوده و رکن اصلی اقتصاد و درآمد کشاورزان این شهرستان است را ثبت جهانی کنیم و این محصول ویژه و با کیفیت تویسرکان را در سطح جهانی معرفی کنیم.

به گزارش ایسنا، در ادامه روایت تصویری تاریخی از کاروانسرا فرسفج قبل از تخریب و بعد از مرمت را مشاهده خواهیم کرد.

انتهای پیام