این صحبت‌های یک کشاورز سماق کار در شهرستان هوراند است.

شهرستان کوهستانی که در میان تپه‌های ارسباران جا خوش کرده و با محصولات کشاورزی چهار فصلش معروف است. 

گیاه سماق یکی از این محصولات معروف هوراند است که بدون دخالت دست انسان، سرخی رویش را بر چهره منطقه می‌گستراند.

وقتی قرار شد تا با جهادکشاورزی استان به دیار هوراند و باغات سماق این شهرستان برویم، هیچ شناختی از گیاه سماق و نحوه رویش آن نداشتیم اما عازم این منطقه شدیم تا از نزدیک با برداشت و بسته بندی این ترش پرخاصیت آشنا شویم.

مقصد نخست ما شهر هوراند است. هوراند یکی از مناطق زیرمجموعه ارسباران محسوب می‌شود که از یک طرف به اهر و از طرف دیگر به خداآفرین و کلیبر و استان اردبیل متصل بوده و یکی از نقاط استراتژیک استان است اما متاسفانه با گذر از جاده‌های ناهموار و آسفالت‌های فرسوده آن، می‌توان چهره سنگین محرومیت را در این منطقه دید.

پس از شهر هوراند، حدود یک ساعت دیگر برای رسیدن به منطقه چهاردانگه و باغات سماق از جاده‌های مشرف به دره‌های مرتفع عبور می‌کنیم. روانه جاده می‌شویم تا به باغات سماق برویم. شاید در نگاه اول، باغ سماق را باغی هموار و مثل باغات دیگر تصور کرد که مملو از درختان است، ولی حقیقت اینگونه نیست. سماق در شیب تپه‌ها و کوه‌ها به صورت خودرو رشد می‌کند و حتی می‌توان به صورت دستی نیز آن را در زمین‌های صعب العبور هم کاشت. می‌توان گفت که کشت این گیاه، هیچ زحمتی ندارد. به خواست خدا، بذر و جوانه می‌زند و با تغذیه آب و نور و بدون دریافت هیچ کود و سمی به عمل می‌آید؛ به طوری که می‌توان درخچه‌های سماق را کنار جاده‌ و بالای کوه‌ها و تپه‌هایی که عبور می‌کنیم، مشاهده کرد.

بر این اساس، نخست به باغ مقصود سهداللهی در روستای ملالو می‌رویم که حدود یک هکتار به صورت دستی، سماق کاشته است. وقتی از او درباره چالش‌های کشت سماق می‌پرسیم، خنده‌ی ریزی کرده و می‌گوید: هیچ چیز!

وقتی از او درباره علت این جوابش می‌پرسیم نیز می‌گوید: کشت سماق هیچ زحمتی ندارد. بدون دردسر است و فقط به بارندگی بستگی دارد. خدا، خودش می‌بارد و خودش کشت می‌کند، تنها زحمت آن برای ما فقط برداشت محصول است. همه چیز این محصول دست خدا است.

علی اسدی، یکی دیگر از سماق کاران هوراندی در روستای ملالو است. این کشاورز نمونه و زحمتکش در یک زمین پرشیبی که حتی به سختی می‌توان وارد آن شد، سماق کشت کرده است. رسیدن به باغ سماق این کشاورز آنقدر سخت است که با کمک چوب‌های دستی، گذر از سراشیبی تند و چند بار زمین خوردن و خاکی شدن به میان درختان سماق می‌رسیم.

اسدی در همان ابتدای سخن می‌گوید: سماق، جزو قدیمی ترین محصولاتی است که در این شهرستان کشت می‌شود و به عنوان بومی این منطقه، در تلاش هستیم تا رشد و پرورش این محصول را در منطقه حفظ و گسترش دهیم.

وی با نگاهی به درختان اطراف و با لبخندی بر لب‌هایش، عرقی که از بالا و پایین رفتن شیب باغ بر پیشانی‌اش نشسته را پاک می‌کند و می‌گوید: زحمت را خدا می‌کشد و ما حاصل آن را برداشت می‌کنیم. محصولی که در این منطقه کشت می‌شود، خالص و زبانزد است اما سماق‌های تقلبی که با قیمت پایین در بازار هستند، زحمت کشاورزان را بر باد می‌دهند.

پس از پایان صحبت با کشاورزان، با گذر از دره‌های کوهستانی به روستای آق‌براز و مرکز بخش چهاردانگه می‌رسیم. مقصد بعدی ما کارگاه‌های فراوری سماق در منطقه است. نخست به کارگاه «حسن صدقی»، یکی از اهالی روستای آق‌براز می‌رویم که علاوه بر کشت سماق به فراوری و بسته بندی آن نیز مشغول است.

صدقی، سالانه ۲۰ تن سماق فراوری می‌کند که ۵۰۰ کیلوگرم از گیاه آن را خودش تولید کرده و مابقی را از کشاورزان هوراندی و مقدار اندکی از کردستان خریداری می‌کند.

به گفته‌ی وی، تفاوت بارز سماق کردستان با هوراند در رنگ آن است. سماق هوراند، رنگ قرمز خالص دارد در حالی رنگ سماق کردستان، قهوه‌ای است که دلیل این تفاوت نیز به اقلیم و آب و هوای منطقه بستگی دارد. با توجه به بازار خوب این محصول، صدقی در فکر گسترش کارش است و یکی از موانع انجام این کار را نقدینگی و تسهیلات می‌داند.

وی می‌گوید: برای خرید چند دستگاه صنعتی فراوری سماق، چند سال پیش اقدام به دریافت تسهیلات کردم. آن موقع قیمت هر دستگاه حدود ۲۵ میلیون تومان می‌شد اما آنقدر روند اخذ وام طول کشید که بعد از سه سال توانستم وام بگیرم که در آن موقع نیز قیمت هر دستگاه ۲۵۰ میلیون تومان شده بود و با پول وام فقط توانستم دستگاه آسیاب چکشی و آسیاب گل بگیرم.

این کشاورز زحمتکش از سماق تقلبی موجود در بازار و عدم نظارت بر آن گله دارد و اذعان می‌کند که قیمت سماق در بازار حتی تا ۷۰ هزار تومان نیز وجود دارد ولی تقلبی است زیرا کشاورزان سماق دار، محصول خود را کیلویی ۲۰۰ هزار تومان به ما می‌فروشند و ما باید حداقل ۲۵۰ هزار تومان بفروشیم تا بتوانیم هزینه کارگر و حمل و نقل را دربیاوریم.

وقتی صحبت ما با صدقی به پایان می‌رسد به سراغ دیگر کارگاه نیمه صنعتی روستا که محمد عباسی به همراه فامیل‌هایش آن را راه اندازی کرده‌اند، می‌رویم.

عباسی ۱۰ سال است که سماق فراوری کرده و می‌فروشد. قبلا به صورت دستی، آن را انجام می‌داد اما الان با کمک دستگاه، مشغول فراوری و بسته بندی سماق است. مشتری‌های دائمی از نقاط مختلف استان دارد و سالانه ۱۵ تن سماق تولید کرده و می‌فروشد.

یکی از مشکلات وی نیز تامین نقدینگی و تسهیلات است و تاکید می‌کند که اگر بتواند وام بگیرد، می‌تواند هم مقدار محصول و هم تعداد کارگران را دو برابر کند.

در ادامه به گفت‌وگو با مسئولان جهادکشاورزی شهرستان می‌نشینیم. سید رضا تاج الدینی، مدیر اداره جهادکشاورزی هوراند با اشاره به ظرفیت بالای شهرستان هوراند در زمینه کشاورزی و گردشگری، می‌افزاید: هوراند یک شهرستان چهار فصل است. از پست ترین نقطه تا مرتفع ترین نقطه این شهر، محصولات تمامی فصول امکان کشت دارند.

وی ادامه می‌دهد: شهرستان هوراند، ۱۳۶ هزار هکتار اراضی دارد که ۱۳۳ هزار هکتار آن زراعی و باقی باغات هستند. امسال بخش کشاورزی هوراند با چالش‌های اساسی چون خشکسالی، سرمازدگی، سیلاب و طوفان مواجه شد و سال پرباری برایمان نبود و تصور می‌کردیم که نمی‌توان محصولات چندانی را برداشت کنیم اما کشاورزان زحمتکش منطقه با عمل به توصیه کارشناسان، توانستند محصولات خوبی را کشت و برداشت کنند.

وی در خصوص وضعیت کشت سماق در این شهرستان نیز ادامه می‌دهد: بیش از ۷۰۰ هکتار از باغات شهرستان به زیر کشت سماق رفته که ۵۵۰ هکتار آن در اراضی ملی و ۱۵۰ هکتار دیگر نیز به صورت دست کاشت هستند و کشاورزان، اراضی کم بازده و شیب دار خود را به زیر کشت سماق می‌برند.

تاج الدینی از برنامه جهادکشاورزی برای همکاری با منابع طبیعی در راستای توسعه کشت سوماق در شهرستان خبر داده و می‌گوید: بخش چهاردانگه در شهرستان هوراند، قطب تولید سوماق بوده و محصول تولیدی در این منطقه برداشت می‌شود.

وی، اقلیم را علت اصلی تفاوت کیفیت خالص سوماق هوراند با دیگر مناطق برمی‌شمارد و سماق هوراند را یک محصول ارگانیک و بدون استفاده از کود و سم عنوان می‌کند.

سکینه پهنایی، کارشناس باغبانی اداره جهادکشاورزی هوراند نیز در ادامه می‌گوید: هر هکتار از باغ سماق، حدود یک تن خوشه و ۵۰۰ کیلوگرم پودر سماق استحصال می‌کنند. ۵۵۰ هکتار از اراضی شهرستان به زیر کشت سماق رفته که به حالت جنگلی هستند و با آب باران و رطوبت فصلی رشد می‌کنند.

وی می‌افزاید: سماق، نیاز به سمپاشی و مرحله داشت ندارد و از بابت اقتصادی یک محصول قابل توجیه و با صرفه اقتصادی است زیرا ارای هزینه پایین و درآمد بالا است. رقم کشت شده در هوراند، رقم بومی سماق قرمز بوده و کیفیت و رنگ متفاوتی از سماق دیگر نقاط کشور دارد.

وی، راه اندازی سامانه‌های آبگیر جهت زخیره آب باران با روش‌های مختلف را از جمله راه‌های افزایش عملکرد تولید سماق عنوان کرده و ادامه می‌دهد: هرچقدر آب بیشتری به گیاه برسد، عملکرد تولیدی نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس، کشاورزانی که از این سامانه استفاده کرده‌اند(ایجاد این سامانه هیچ هزینه‌ای ندارد) عملکرد تولیدی از یک تن به ۱.۵ تن در هکتار رسیده است.

پهنایی در خصوص نحوه تکثیر این گیاه نیز می‌گوید: تکثیر گیاه سماق به صورت پاجوش و دستی انجام می‌گیرد ولی به تازگی بر روی کشت بافت این گیاه جهت تکثیر بذر و به صورت پیوندی اقدام شده است.

یوسف باقری، مسئول ترویج اداره جهادکشاورزی هوراند نیز از راه اندازی سایت الگوی گیاه دارویی سماق در روستای آق‌براز خبر داده می‌گوید: این سایت از سه سال گذشته راه اندازی شده و به عنوان الگویی جهت بازدید کشاورزان از نمونه‌های کشت سماق استفاده می‌شود. در خلال این سایت نیز کارگاه‌ها و دوره‌های مهارتی ترویجی کشت سماق و سامانه‌های آبگیر برای بهره برداران برگزار می‌شود.

وی می‌افزاید: این سایت دو سال دیگر نیز ادامه داشته و از گیاهان مربوطه، نمونه گیری کرده و به صورت پایلوت به کشاورزان نشان داده می‌شود.

ابوالفضل محمدپور، معاون اداره جهادکشاورزی هوراند نیز در ادامه از برنامه‌های این اداره برای توسعه و گسترش سماق در شهرستان هوراند خبر داد و می‌گوید: سماق به دلیل ارزش افزوده‌ بالا بین کشاورزان منطقه، مقبولیت پیدا کرده که این مورد باعث شده تا کشاورزان بیشتری خواهان کشت کردن سماق باشند.

وی ادامه می‌دهد: برنامه دیگر ما همکاری با مرکز تحقیقات بوده که در این راستا توانستیم سماق را به صورت کشت بافت رشد بدهیم تا به صورت نهال درآید که این نهال‌ها نیز جواب داده و باعث شده تا این محصول در شهرستان گسترش بسیار زیادی داشته باشد.

وی می‌افزاید: بخش اعظمی از کشاورزی در منطقه هوراند به صورت سنتی بوده و زنان نقش موثری در کشاورزی منطقه دارند. 

انتهای پیام