فارس، یکی از سرزمین‌های کهن ایرانی، در کنار داشته‌های تاریخی و تمدنی هزاره‌های گذشته، آئین‌های معنوی متنوع و اثرگذاری را درون خود شکل و پرورش داده و از ابتدای حاکمیت اسلام تاکنون، این آئین‌ها را حفظ کرده و به آنها پای‌بند بوده‌اند. رسومی که ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران وفادارش و جریان عاشورا، سهمی چشمگیر در آنها دارد.

آئین‌ها و آدابی که مردم فارس، همگی نشانگر اعتقاد و ارادت ویژه نسبت به سید و سالار شهیدان و عطف توجه به اهمیت زنده نگه‌داشتن واقعه کربلا، برای حفظ و اعتلای اسلام ناب بوده است و از این منظر فارس را باید جزو کانون‌های اصلی برپایی آئین‌های مذهبی به ویژه در محرم به شمار آورد.

طی سال‌های اخیر برخی آئین‌های مردمان خطه فارس، در زمره میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است؛ رسومی نظیر چارچوگردانی و چک‌چکو در استهبان، عُم کبار و تعزیه در خرم‌بید، خیمه‌های برافراشته و تعزیه در زرقان، تعزیه در صحرا رود فسا، مراسم عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در مرودشت، آئین پرچم سرخ حسینی در فورگ داراب، عزاداری در لار، سینه‌زنی قطاری در شیراز.

از نگاه کارشناسان، سبک ویژه در برگزاری آئین‌های ویژه مذهبی در ایام محرم و صفر، یکی از دلایل مهم و اثرگذار در ثبت آنها بین آثار ملموس معنوی بوده است، آئین‌هایی که تنها به سیاهپوش کردن گذرها و معابر، استفاده از المان‌های مختص ایام عزای اباعبدالله و یارانش و .... محدود نبوده و ریشه‌های آن تا عمق اعتقادات قلبی مردمان این دیار گسترده شده است.

سینه‌زنی قطاری در شیراز

آئین سینه‌زنی قطاری مردم شیراز در برپایی مراسم سوگواری به ویژه در ایام محرم، شهرت بسیاری دارد؛ مراسمی که طی آن عزاداران با تشکیل صف یا دایره‌ای، به شکل حمعی، همنوا با نوحه‌خوان، سینه می‌زنند.

این آئین معمولا در مسیر حرکت یا محل تجمع هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، رواج داشته و طی آن به شیوه‌ای خاص، عزاداری می‌کنند.

در این آئین، عزاداران حلقه‌هایی را ایجاد می‌کنند و یک دست را بر کمر نفر کنار قرار داده و ضمن حرکت قدم‌ها به جلو، فریاد یاد حسین سرمی‌دهند و به سینه می‌زنند و این حرکت تا حلفه انتهایی تداوم می‌یابد.

آئین‌های ویژه در شهر استهبان

استهبان از خاستگاه‌های مهم عزاداری محرم در استان فارس؛ مردم مومن این شهرستان که همواره به شعائر دینی و مذهبی توجه ویژه داشته‌اند، در روزهای دهه اول محرم و خصوصا تاسوعا و عاشورا، چک‌چکو و چارچوگردانی را در مسیر حرکت هیئت‌ها اجرا کرده و آن را تا محل تجمع یعنی امامزاده پیرمراد(ع)، ادامه می‌دهند.

چک‌چکو که قدمتی حدود ۲۰۰ ساله دارد، درواقع عنوانی است که به صدای چکاچاک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان در عصر عاشورا اطلاق می‌شود. در این آئین، عزاداران تکه‌های سنگی به دست گرفته و ضرباتی که تداعی کننده صدای برخورد شمشیرها با هم یا سم اسبان به زمین است را ایجاد و پژواک می‌کنند.

چارچو  یا نخل‌گردانی نیز در حسینیه محله اَهر همین شهر برگزار می‌شود. چارچو اتاقکی است چوبی با کف مستطیل‌شکل که بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه‌زن به حسینیه محل چارچوگردانی می‌روند.

معمولاً این عزاداری‌ها با سینه‌زنی دایره‌وار آغاز می‌شود و پس‌از آن گروهی از جوانان درحالی‌که بر سر می‌زنند، نوحه‌ای را تکرار می‌کنند، پس‌ از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند و پس از سه بار چرخش، چارچو را به‌جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال بعد در همان‌جا باقی می‌ماند.

تعزیه صحرارود

تعزیه صحرا رود شهرستان فسا هم جزو بزرگ‌ترین تعزیه‌های کشور به لحاظ تعداد بازیگران و صحنه اجراست؛ نمایشی که در محل صحرارود این شهرستان برگزار می‌شود؛ البته این تعزیه علاوه بر صحرارود در لامرد، زرقان و شیراز نیز اجرا می‌شود؛ اما با توجه به قدمت مجالس شبیه‌خوانی در شهرستان فسا و با توجه به آثار باقی‌مانده از آن که دو سده دیرینگی دارد با نام این شهرستان به ثبت ملی رسیده است.

برافراشتن خیمه‌ها در شهر زرقان

آئین برافراشتن خیمه‌ها در شهر زرقان نیز پیشینه بیش از ۲۵۰ ساله دارد و مردم این شهر، سه روز مانده به ابتدای محرم، در حرکتی جمعی و با مشارکت گسترده مردم، نسبت به برپایی خیمه‌هایی که قرار است پذیرای عزاداران باشد، اقدام می‌کنند و در واقع به پیشواز عزاداری محرم می‌روند.

سینه‌زنی دوار در دوان شهرستان کازرون

مراسم عزاداری در روستای تاریخی دوان کازرون نیز شایان توجه است. غبارروبی و سیاه‌پوشی شهر از ویژگی‌های مهم این مراسم به‌شمار می‌رود.

دوان از دو محله دوان پایین و دوان بالا تشکیل شده است. سینه‌زنی از شب هفتم محرم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس‌ازآن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند.

محل تجمع عزاداران میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد. دایره کوچک‌تر که در مرکز قرارگرفته محل سینه‌زنی کودکان، دایره دوم محل سینه‌زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد. در این مراسم یک نفر تک‌خوان اشعار مراثی است و بقیه به او جواب می‌دهند.

آئین عُم کبار در خرمبید

از آئین‌های ویژه‌ای که تاریخی بوده و در نقاط شمالی فارس به ویژه خرمبید، برگزار می‌شود، مراسم عُم کبار در بزرگداشت حضرت زینب کبری(س) و جایگاه ویژه پیام‌رسان کربلا در زنده نگهداشتن آن واقعه است.

عبارت "عم کبار" تغییر یافته عبارت "غم کو یار" بوده و بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) است و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

در این مراسم علم‌هایی به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به‌صورت گروهی دور علم می‌چرخند.

لارستان بزرگ و نمایش عزاداری آهنگین

دیار لار و مردمانش همواره نقشی اثرگذار در آئین‌ها و رویدادهای مذهبی داشته و علمای فاخری را در دامن خود تربیت کرده است؛ مراسم‌های محرم نیز در بین این مردمان، جایگاهی ویژه داشته است.

یکی از این آئین‌ها، مراسم سینه‌زنی است که در مناطق مختلف این خطه گرمسیری در جنوب فارس، با آن ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و قومیتی متفاوت و متکثر، به شکلی متنوع برگزار شده است. از سینه‌زنی ایستا تا شیوه‌های ریتمیک و مواج و ...

در این روزها، به ویژه تاسوعا و عاشورا، عزاداران لارستانی از محله‌های مختلف در قالب دو دسته مسیری مشخص را پیموده و در محلی تجمع و عزاداری می‌کنند.

پرچم حسینی داراب

مراسم پرچم حسنی در منطقه فورگ داراب هم از آئین‌های مهم مردمان خطه شرق فارس است که از دیرباز تاکنون اجرا می‌شود. آئینی که ساکنان "دوبرجی" از توابع بخش "فورگ"، بیرقی را همراه با چاووش خوانی و نوحه سرایی حمل کرده و بر پشت بام مهدیه آن را نصب می‌کنند.

چاووش‌خوانی در بوانات

در بوانات (سوریان) رسم برآنست که چاوش‌خوانان و پیرغلامان سه مسجد، جامع، امام حسین(ع) و صاحب‌الزمان(ع)، در ابتدای محرم، به عنوان سفیران محرم در پیشاپیش دسته‌های عزاداری و بین این سه مکان حرکت کرده و بیرق‌هایی را به رسم رسیدن زمان عزا، به مردم و یکدیگر می‌دهند و بر سر در مغازه و خانه‌ها نصب می‌کنند.

آئین‌های عزاداری در اقلید

شهر اقلید هم همانند دیگر نقاط استان فارس، طی آئین‌هایی ضمن برپایی عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، عمق ارادت و عشق خود به خاندان عصمت و طهارت را ابراز می‌کنند؛ این مراسم‌ها عمدتا با برگزاری عزاداری هیئتی و حرکت در مسیرهای مختلف و حضور عزاداران در محل حسینیه‌ها برای تماشای تعزیه بوده است.

در این ایام، عزاداران در مسیر حرکت دسته‌ها، به خانه‌های مختلف دعوت شده و مورد پذیرایی قرار می‌گیرند.

به گزارش ایسنا، یکی از آئین‌های مهم مردم فارس، اقامه نماز ظهر عاشورا و روشن کردن و گرداندن شمع در غروب آن روز است؛ آئین‌هایی که به شکل ویژه خصوصا در سال‌های اخیر با مرکزیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع)، در شیراز برگزار می‌شود.

امسال و با توجه به همزمانی نماز ظهر عاشورا و نماز جمعه، به دعوت نماینده ولی فقیه در فارس، نماز جمعه عاشورایی در سراسر این استان، به خصوص در شیراز، حرم سوم اهل بیت(ع)، اقامه خواهد شد.

انتهای پیام