فرهنگ و آداب و آیین اقوام مختلف استان گلستان در مناسبت‎ها و مراسم مختلف سوگواری ماه محرم همگی سینه‌به‌سینه از زبان مردم قدیم منتقل‌شده‌اند و بیانگر آداب‌ و رسوم مردم این استان هستند.

استان گلستان، نگارستان زیبای ایران زمین، اقوام مختلفی نظیر کرد، لر، بلوچ، فارس، ترک، ترکمن، قزاق، سیستانی و.. را در دل خود جای داده و  قوم و طایفه‌ای در مساجد و تکایای خود مطابق با آداب و رسوم خاص خود به عزاداری می‌پردازند، این آیین‌ها ریشه در باورها و اعتقادات مردم دارد که بسیار ارزشمند است.

اگر در ماه محرم به محلات مختلف در استان گلستان و حتی شهرستان گرگان  سری بزنید، مشاهده می‌کنید که در هر محله با آداب و رسوم خاص خود در حال برگزاری عزای سید الشهدا هستند، اما عشق به امام حسین (ع) زبان مشترک همه اقوام گلستانی است.

به جمع سیستانی‌ها وارد می‌شویم با زبان محلی خود در حال نوحه خوانی هستند، شهرستان‌های غرب گلستان با لهجه شیرین گیلکی مرثیه‌های سوزناک از مصیبت‌های امام شهیدشان می‌خوانند، ترک‌های گلستان به زبان آذری نوحه خوانی  کرده و اشک ماتم می ریزند،  بی‌راه نگفته‌اند که موسیقی زبان مشترک همه فرهنگ‌هاست حتی اگر با زبان اقوام مختلف آشنایی نداشته باشی با همه وجود، حزن و ماتم جانگداز  را از پس نوای سوزناک مرثیه‌هایشان درک خواهی کرد.

آئین «شاه حسین گویان» آذری‌های گلستان، نماد دفاع از خیمه‌های اهل بیت امام حسین(ع)
 

همزمان با ماه محرم، آئین شاه حسین گویان در هیئت‌های آذری زبان استان گلستان برگزار می‌شود، این آئین در واقع نمادی از اعلام آمادگی  یاران واقعی امام حسین(ع) در دفاع از حریم اهل بیت امام حسین (ع) است. آئین سنتی شاه حسین گویان یا « شاخسی» یکی از آئین‌های قدیمی ترک زبان‌های استان گلستان است که از زمان صفویه اجرا شده و  در فهرست آثار ملی نیز  ثبت شده است.

مراسم "شاه‌حسین‌گویان" یا "شاخسی" نوعی مراسم آیینی و مذهبی است و قدیمی‌ترین مراسم عزاداری آذربایجانی‌ها است که دو روز مانده به ماه محرم آغاز و تا روز عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم عزاداران، چوبدستی را که نمادی از شمشیر است در دست گرفته و همراه با نوحه خوانی چوبدستی‌ها را به صورت هماهنگ تا بالای سرخود می‌برند و نوای یاحسین سر می‌دهند.

 

«طوق‌بندان» سنت دیرینه محلات قدیم گرگان 
 

 مردم گرگان با طوق بندان و علم گردانی در ماه محرم ضمن حفظ سنت‌های قدیم، ارادت خود به امام حسین را نشان می‌دهند، مراسم سنتی طوق بندان گرگان که از دوره صفویه اجرا می‌شده به عنوان میراث معنوی (ناملموس) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

علم و طوق هر محله یا هیأت به عنوان سند شناسایی آن محل محسوب می‌شود و در هنگام حرکت دسته‌های عزاداری به عنوان پیش قراول وارد محل می‌شود و به تکیه قدیمی آن محل سلام می‌دهد. این مراسم در روزهای چهارم تا دهم محرم و پیش از اذان مغرب در محلات تاریخی گرگان برگزار می‌شود.

در مرکز محلات علم را با تشریفات خاص از انبارها در آورده قربانی کرده و نذری می‌دهند.  پس از شستشوی علم روسری‌ها و پارچه‌ها را به علم می‌بندند و علم در تکایا یا مراکز محلات بسته می‌شود تا انتهای محرم و صفر. این حرکت به نوعی احترام به حضرت ابوالفضل العباس علمدار کربلا است.

اسداالله معطوفی مورخ گرگانی در کتاب ضرب المثل‌ها و کنایات و باورهای مردم گرگان درباره این رسم می‌نویسد: طوق یا علم که مشخصه دسته هر محل محسوب می‌شد عبارت بود از مجموعه تعدادی قپه‌ها واشیاء فلزی و پارچه‌های اهدایی که روی اسکلت چوبی و گاه فلزی نصب می‌شد و سپس در زمان حرکت دسته هر محله بر دوش جوانان قدرتمند به حرکت در می‌آمد. در زمان طوق بندان یا علم بستن، طوق‌هایی که در طول سال در تکایا و گاهی مسجد محل نگهداری می‌شد شستشو داده و آن را مرتب می‌کردند.

سینه زنی « کمر به کمر رامیان» نماد اتحاد عزاداران حسینی
 

یکی از آیین‌ها و مراسم ماه محرم‌الحرام در استان گلستان مراسم سینه‌زنی کمر به کمر در شهرستان رامیان است که این اثر در اسفند سال ۱۳۹۴ به شماره ۱۱۵۷ در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسید.

مراسم سینه‌زنی کمر به کمر در بین مردم و قوم قزلباش رامیان قدمتی دیرینه دارد. در شب‌های دهه اول محرم هر طایفه از قزلباش در مسجد مربوطه با حضور مردان و زنان طایفه مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان و یاران باوفای‌ایشان را برگزار می‌کنند اما این سوگواری در روز عاشورا به شکل دیگری برگزار می‌شود و از حالت مختص هر طایفه خارج‌شده و تمامی طوایف در کنار هم و با گرفتن کمر یکدیگر به سینه‌زنی می‌پردازند.

این نحوه عزاداری بیانگر اتحاد بین طوایف و اعلام این امر به همگان است که مردان طوایف مختلف کمر به کمر وشانه‌به‌شانه هم برای دفاع از اعتقادات و باورهای خود در کنار هم خواهند بود و برای دستیابی به اهداف مشترکشان باهم متحد می‌شوند.

 در این مراسم دسته‌های عزاداری از سر عشق به مولا و اطاعت از ولی امر کفن‌های سفید و سبز بر تن کرده و در چند ردیف منظم با گرفتن کمر یکدیگر و سینه زدن و هم آهنگی ضربات پا به شیوه خاص، به دور میدان سینه‌زنی می‌کنند و در چند صف طولانی پشت سر هم حرکت می‌کنند و با نوحه‌خوانی به دو زبان فارسی و ترکی و سینه‌زنی، به عزاداری می‌پردازند.

تعابیری که از این آیین مذهبی می‌توان داشت این است که در مرکز این حلقه، ولی دین قرار دارد و گردش حلقه مردم عزادار به دور محور ولایت علی ابن ابیطالب (ع) و ۱۱ امام معصوم دیگر است که این امر به‌طور نمادین با حرکت به دور میدان اجرایی می‌شود.

آیین سنتی «علم گردانی» در روستای جفاکنده بندرگز
 

آیین سنتی «علم گردانی» که در طول سال‌های گذشته سینه به سینه به ساکنانِ امروزی روستای جفاکنده استان گلستان رسیده، هنوز هر سال در دهۀ اول محرم در این روستا برگزار می‌شود.

روستای جفاکنده هشت تکیه دارد که در شب هشتم همه تکیه‌ها، علم‌های خود را از اولین تکیه حرکت داده و در مسیرِ به یکدیگر ملحق می‌شوند. از سوی دیگر مسجد روستا نیز یک علم دارد که به علم حضرت ابوالفضل معروف است، که در پایان مراسم عزاداری، همۀ علم‌ها در آخرین تکیه جمع شده و عزاداری می‌کنند.همچنین در روز هشتم علم‌ها از درب تکیه خود حرکت کرده و به همۀ خانه‌های روستا برای تبرک مردم، سر می‌زنند..  

 

آیین تعزیه خوانی وخیمه سوزان در گلستان
 

 مردم استان گلستان طبق رسم هرساله بعد از عزاداری و نماز ظهر عاشورا مراسم تعزیه خوانی و خیمه سوزان در گرگان و سایر شهرستان‌های استان برگزار می‌کنند. مراسم تعزیه خوانی و خیمه سوزان در گرگان به یاد مظلومیت امام حسین و ظلم ستمکاران دوران به خاندان و زنان و فرزندان اهل بیت (ع) برگزار می‌شود.

در این مراسم نوحه خوانی و اشعار حماسی خوانده می‌شود و مردم در غم و اندوه اسارت اهل بیت اشک میریزند. مراسم تعزیه خوانی هر ساله در علی آباد کتول، بندرگز، کردکوی و گرگان و سایر شهرستان‌ها برگزار می‌شود.

ابراز محبت اهل سنت گلستان به امام حسین (ع) با آئین سنتی صدقه «عاشر-آی»
 

اهل سنت با آغاز ماه محرم به احترام امام حسین (ع)، مجالس عروسی و مراسم جشن و شادی را تعطیل می‌‏ کنند و به تلاوت قرآن می‌پردازند و در مسجدها و خطبه‌ها حضور پیدا می‌کنند.

ماه محرم در بین ترکمنها به «عاشر آی» معروف است که به معنای سردی و سنگینی نهفته در بطن این ماه است. در همین راستا خواندن نماز نافله، دادن صدقه، پختن انواع نان و طعام، فرستادن صدقه به مساجد و خواندن دعا و قرآن برای ارواح مطهر شهدای کربلا از جمله آیین‌های ترکمنهای استان گلستان بوده که در محرم برگزار می‌شود.

آیین عزاداری قوم بنی اسد شهرستان بندرگز یکی از هفت آیین عزاداری ثبت ملی شده استان گلستان است که با شماره ۱۴۰۵ در مورخ۱۳۹۶/۰۶/۰۱ در فهرست آثار ملی میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

آیین سوگواری «قوم بنی اسد» شاخص‌ترین آئین شهرستان بندرگز در ماه محرم
 

بنی اسد نام قبیله‌ای بزرگ و سلحشور عرب از فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه است. پس از واقعه عاشورا، زنان قوم بنی اسد گذرشان به میدان جنگ افتاد و از دیدن پیکر شهدا کربلا بسیار متـأثر شدند. زنان قوم، مردان خود را به دفن اجساد شهدا فراخواندند ولی مردها به دلیل ترس از بنی‌امیه، اقدامی نکردند. به همین دلیل زنان بنی اسد با بیل و کلنگ به‌طرف صحرای کربلا به راه افتادند و وقتی‌که مردان قبیله، آنان را چنین در تصمیمشان راسخ دیدند، به میدان جنگ آمده و اجساد را دفن کردند. این مراسم تدفین اولین جنبش بر ضد امویان به‌حساب می‌آید چون یزیدیان می‌خواستند این اجساد در آن بیابان از بین برود و بنی اسد برخلاف نظر آنان عمل کردند.

امروزه برای حفظ و زنده نگه‌داشتن چنین قیام شجاعانه‌ای در یاد و خاطره مردم، هرساله مراسمی نمادین و به شکل تعزیه در روستای گز غربی و شرقی شهرستان بندر گز بعد از اذان مغرب و عشا روز یازدهم محرم برگزار می‌شود.

این مراسم از مسجد شهدای روستای گز غربی با پوشیدن لباس عزا و پیراهن‌های سیاه بلند بر تن جوانان محل و بستن چفیه یا کوفیه و عقال بر سر، به همراه پوشاندن صورت مردان، آغاز می‌شود. به این افراد در گروه بنی اسد، «میر عرب» گفته می‌شود. آن‌ها با گرفتن بیل و کلنگ بروی‌شانه‌های خود در حیاط مسجد به دور شهدا می‌گردند و اشعاری را که مداح قرائت می‌کند تکرار می‌کنند تا مراسم اصلی شروع شود و تا پایان مراسم نیز حضور دارند.

نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بروی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کند، نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بروی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کنند. برای اجرای این مراسم تعداد هشت بدن شهید باید در وسط میدان مراسم قرار بگیرد که تمامی پیکر شهدا در کنار هم هستند و فقط بدن حضرت ابوالفضل(ع) کمی بافاصله از مابقی شهدا قرار دارد. آن نیز به این دلیل است که در کربلای معلا بدن مطهر حضرت ابوالفضل(ع) در کنار نهر علقه و جدای از مابقی شهدا به خاک سپرده‌شده است.

به گزارش ایسنا، استان گلستان، نگارستان زیبای ایران زمین که اقوام مختلف ایران را در دل خود جای داده به ایران کوچک نیز معروف است، اگر در ماه محرم به استان گلستان سفر کنید به وضوح مشاهده می کنید، عشق به امام حسین(ع) زبان مشترک همه اقوام است.

انتهای پیام