روضه و مویه، امری زنانه‌، استراتژی زنان بازمانده پس از هر حادثه‌ای دل‌خراش است. همین رویکرد است که منجر به شکل‌گیری هنرهایی بی‌بدیل همچون لالایی‌های مادرانه با مضامینی پر سوز و با شرح قهرمانی‌ها و پیروزی‌ها یا شکست‌ها و صحنه‌های دل‌خراش شده است. روضه و مجالس متعدد و کوچک آن، یکی از مظاهر واکنش زنان بازمانده از عاشورا است. پس از عاشورا نیز، زنان بازمانده از جمله حضرت زینب(س)، حضرت ام‌البنین، حضرت سکینه، رباب و دیگران، با برگزاری مجالس گریه به شرح ظلم‌ها و وقایع عاشورا در مدینه پرداختند، به‌طوری‌که در مورد علت تبعید حضرت زینب(س) نقل شده است که او مدینه را تا حد شورش علیه امویان، تهییج کرده بود.

برای درک بهتر زنانه بودن روضه، به سراغ یکی از مراسم‌های قدیمی در اصفهان رفتم که حدود ۱۷۴ سال سابقه دارد. خانه بنکدار که در محلۀ بازار اصفهان و در خیابان عبدالرزاق واقع‌شده، هر ساله و در ایام ماه محرم، میزبان زنان و حتی مردان عزادار است.

در حسینیه بنکدار، امکانات بیشتری که در اختیار زنان قرار گرفته، امکان‌های جدیدی نیز برای آنان ایجاد کرده است؛ برای مثال درعین‌حال که زنان با مردان چشم‌درچشم نمی‌شوند و برای گریه معذب نیستند، با سخنران ارتباط چشمی دارند و همین مسئله منجر شده که سروصدا و پچ‌پچی در مجلس به گوش نرسد. در این مجلس از مداحی و سینه‌زنی، خبری نیست و سخنران در جایگاه روضه‌خوان، پایان سخنرانی را به روضه کوتاهی در هم می‌آمیزد.

من که مدت‌ها بود در حاشیه مداحی‌ها و شورها و سینه‌زنی‌های مردانه، شیون زنان در روضه را از یاد برده بودم، این امکان یک‌بار دیگر در این مجلس برایم مهیا شد. سخنران که تلاش می‌کند با سخنرانی، افکار مخاطب را برانگیزد، در روضه‌خوانی سعی می‌کند که احساسات مخاطب را نیز درگیر کند و در این فرآیند، درک عمیق‌تری از واقعه عاشورا را به او منتقل کند. پس چشم‌هایم را می‌بندم و به شیون‌ها گوش می‌دهم. با هر شیون، صحنه‌های عاشورا برایم تداعی می‌شود. صدای شیون بلند می‌شود و گویا در همین لحظه است که آتش به خیمه‌ها افتاده... صدای شیونِ بعدی بلند می‌شود و گویی هم‌اکنون حسین و خاندان پیامبر در حال وداع با یکدیگر هستند. همۀ صحنه‌ها برای من قابل تجسم هستند.

سخنران از منبر پایین می‌آید و روحانی دیگری بر کرسی می‌نشیند. زنان نیز جای خود را به زنان دیگری می‌دهند که به‌تازگی وارد مجلس می‌شوند. مجلس به‌صورت منبر پشت منبر برگزار می‌شود و هر سخنران ۴۵ دقیقه برای سخنرانی و روضه‌خوانی زمان دارد.

زنی مسن که بر پلۀ سکو نشسته است می‌گوید: ۳۵ سال است که از شهرستان‌های اطراف اصفهان، صبح زود حرکت می‌کند و خودش را به این جلسه می‌رساند. او باوجودی که در یکی دو سال گذشته همسر و فرزندانش را ازدست‌داده، رانندگی آموخته و خودش به‌تنهایی در این جلسه حاضر شده است. تعداد کودکان نیز در این مجلس محدود است، اما علی‌رغم اینکه این مجلس دارای قدمت است و صبح زود برگزار می‌شود، حضور دختران جوان حدوداً ۲۰ ساله چنان پر رنگ است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

در سه طرف بنا، پنج دری و در یکی از اضلاع آن، ۹ دری دیده می‌شود. زنان در شاه‌نشین و ضلع روبه‌روی آن و حیاط خانه نشسته‌اند و مردان در اتاق‌ پشت سر و اتاق ۹دری که پیش روی سخنران است، جای داده شده‌اند و این فضا امکان رؤیت روحانی در مرکز را برای همه عزاداران اعم از زنان و مردان فراهم کرده است. بر ستون‌های بنا، تصاویری از بانیان گذشتۀ روضه نصب شده که نشان دیگری از قدمت این روضه خانگی است.

خیمه‌ای که در سقف حیاط به چشم می‌خورد، با طرح‌های کوچک و بزرگ سرو که نماد پایداری و استقامت است، پوشیده شده، و درمجموع تلاش شده که این خانه قاجاری با پارچه‌های سبز و سیاه، فضاسازی شود. خبری از کتیبه‌ها و دکورهای گرافیکی امروزی نیست که در برخی موارد موجب چشم‌وهم‌چشمی‌های خاصی بین هیئات می‌شود. البته علی‌رغم اینکه تلاش وراث این خانه برای حفظ و نگهداری آن ستودنی است، اما آثار رطوبت بر دیواره‌های طبقه پایین و بالای بنا دیده می‌شود و همین مطلب من را برای امکان ادامه برگزاری مجالس روضه در این بنا در سال‌های آینده نگران می‌کند.

به‌محض خروج از این خانه تاریخی، با صفی از عزاداران مواجه می‌شوم که حتی برای صرف چای و نان خشک قندی حاضر نیستند از صف خارج شوند و احیاناً فرصت حضور در منبر بعدی را از دست بدهند. یکی از خادمان به آنان چای تعارف می‌کند و یکی دیگر از خدام از عزاداران خواهش می‌کند که استکان‌ها را گرو نبرند. بیرون درب، زن‌ها صف بسته‌اند. این حسینیه تا ظهر ۸ نوبت خالی و پر می‌شود. اینجا به نظر می‌رسد حضور جمعیت کلان مهم نیست، بنابراین به جای بزرگ کردن حسینیه، زن‌ها نوبت به نوبت داخل مجلس می‌شوند و این خاصیت زنانگی روضه است که کیفیت در آن فدای کمیت نمی‌شود.

خادمان این حسینیه، مردان سپیدموی با جامه‌هایی سبزرنگ هستند که در دو چای‌خانه بر دو درب ورودی حسینیه خدمت می‌کنند و تعداد دیگری از آنان نیز تلاش می‌کنند ورود و خروج زنان به مجلس را کنترل و آنان را به سمت انتهای خانه و بخش‌هایی که جا برای نشستن هست، هدایت کنند.

فرهاد بنکدار، برگزارکننده فعلی این مراسم در خصوص قدمت این روضه به ایسنا می‌گوید: قدمت این روضه حدوداً به ۱۷۴ سال پیش بازمی‌گردد و ۲۳ سال است که من متولی این روضه هستم.

او در خصوص نحوه برگزاری مجلس روضه در خانه بنکدار بیان می‌کند: هر روز حدوداً ۸ منبر در حسینیه برگزار می‌شود و ما سعی می‌کنیم به دلیل گرمی هوا، مراسم را تا ساعت ۱۰ صبح به پایان برسانیم. البته چندین کولر در حسینیه تعبیه شده، ولی برای گرمای ساعات ظهر جوابگو نیستند.

متولی این روضۀ با قدمت تاریخی، ادامه می‌دهد: از قدیم، شیوۀ منبر پشت منبر یک سنت بوده است و یک ساعت قبل از اذان صبح شروع می‌شد و تا حوالی ظهر ادامه داشت. نماز جماعت صبح به امامت حاج‌آقا حسن صدیقین برگزار می‌شود و سپس دعای عهد و زیارت عاشورا و قرآن قرائت می‌شود و با مداحی و سخنرانی ادامه می‌یابد.

او در خصوص امکان استفاده از طبقه فوقانی خانه بنکدار، تصریح می‌کند: طبقه بالای بنا به دلیل که این ساختمان حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد، دیگر توان تحمل جمعیت را ندارد و از امسال برای عزاداری محرم استفاده نمی‌شود. این بنا از جنس خشت و گل است و توانی به‌اندازه توان بتن را ندارد.

برگزارکننده این مجلس با اشاره به اینکه حسینیه بنکدار وقف روضه نیست، می‌افزاید: اجداد ما نسل به نسل به‌صورت خودجوش این روضه را در این خانه برگزار کردند. پدر مرحوم من خودش در این خانه ساکن بود و در همین خانه هم فوت کرد و این ملک به‌صورت موروثی به من و فرزندان برادر و فرزندان عمه‌ام رسیده و به‌صورت مرسوم، مسئولیت برگزاری روضه را هم فرزندان پسر به عهده گرفته‌اند.

بنکدار در پاسخ به این سؤال که آیا اداره‌کل میراث فرهنگی استان برای مرمت بنا ورودکرده است یا خیر، می‌گوید: در سال‌های قبل، میراث فرهنگی بودجه‌ای برای مرمت این ساختمان به ما نداده و اگرهم مساعدتی بکند، در ازای هر هزارتومانی که بدهند کلی تعهد می‌گیرند که اگر یک آینه افتاد باید جریمه بدهید. این خانه هم، محل تجمع است و گاهی ازدحام در آن به‌قدری زیاد است که ممکن است فردی در جمعیت دچار ضعف شود. طوری نیست که چند توریست محدود رفت‌وآمد داشته باشند و نگهداری از آن ساده باشد و نمی‌توان تعهدی در باب حفاظت از بنا داد؛ به همین دلیل برای نگهداری از بنا مساعدتی نکرده‌اند.

او با بیان اینکه مرمت این بنا توسط مالکین با هزینه شخصی انجام می‌شود، تأکید می‌کند: ۱۱ ماه از سال درب این خانه بسته است و ۱۲ روز از سال پذیرای مردم و عزاداران اباعبدالله است و نهایتاً ما یک ماه قبل از محرم برای تعمیرات مورد نیاز اقدام می‌کنیم. درواقع برای مرمت بنا باید به‌صورت شخصی هزینه کنیم.

به گزارش ایسنا، در حسینیه بنکدار، از قدیم برای نماز صبح، آقایان در حیاط پایین منبر صف می‌بستند و خانم‌ها پشت سر آقایان در سایر حیاط‌ها و اتاق‌ها به نماز می‌ایستادند. بعد از پایان نماز و قرائت دعای عهد و زیارت عاشورا آقایان داخل اتاق‌ها می‌روند و خانم‌ها پایین منبر می‌نشستند؛ این نحوۀ نشستن از قدیم مرسوم بوده است. همچنین بانی اصلی این مجلس، آن را جهت روضه‌خوانی برپا داشته و این سنت همچنان حفظ ‌شده و سینه‌زنی فقط در روزهای عاشورا و تاسوعا به برنامه مجلس اضافه خواهد شد. در پایان باید گفت که مردم می‌توانند نذورات خود را به‌صورت قند، چای، پولکی، نان خشک قندی و یا به‌صورت نقدی جهت مصارف مختلف داخل صندوق بیندازند و یا به بانی روضه تحویل دهند.

انتهای پیام