اقدس کرم‌پور در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در اسطوره‌های ایرانی، ساختن «نای و کاریز» کاری ایزدی است و وجودهای اهریمنی چون بر جهانِ اهورایی و سرزمین‌های ایرانی تازِش آورند، قنات‌ها(کاریزها)را ویران می‌کنند و در آنها خاک می‌انبازند. 

وی افزود: قنات اگرچه در همه پهنه جهان ایرانی وجود دارد و به دیگر سرزمین‌ها نیز گسترش یافته است، اما هر چه به حوزه مرکزی ایران نزدیک‌تر می‌شویم قنات‌ها فناوری پیچیده تر و عظمت و شکوه بیشتر پیدا می‌کنند. اگر اصطلاح تمدن کاریزی درباره تمدن ایرانی به کار برده می شود به سبب رشد و پیچیدگی فناوری پیشرفته ایجاد قنات، به ویژه در این بخش از کشور کهنسال ما است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون با بیان اینکه شهر تاریخی تون همچون بسیاری از شهرهای فلات مرکزی ایران در حوزه‌ قنات و قنات‌داری و تکنولوژی استحصال آب دارای تجارب ارزشمندی است، تصریح کرد: این شهر در گذشته دارای قنوات متعددی بوده است که بعضی از آنها در درون شهر ظاهر می‌شده‌اند و برخی هم در اطراف شهر ظاهر می‌شده و اهالی به کشاورزی در کشتمان‌های آنها می‌پرداخته‌اند. 

کرم‌پور ادامه داد: این موضوع در منابع مختلف تاریخی در کتب سفرنامه‌نویسان جغرافی‌دانان بارها اشاره شده است و وضع آن چنین نهاده‌اند که اول حصاری بغایت بزرگ نهاده و خندق عمیق بی‌آب دارد و بازار و باغات و تودستان‌ها درگرد خانه‌ها و غله‌زار در گرد باغات و  در گرد غله‌زارها بندها بسته که آب باران می‌گیرند و آب بدان غله می‌برند و در آن بندها خربزه بی آب زراعت می‌کنند بغایت شیرین است و آبش از کاریزهاست و هوایش معتدل و حاصلش غله و میوه و ابریشم باشد.

وی با بیان اینکه قنات بلده فردوس در چهلمین اجلاس یونسکو ثبت جهانی شده است، افزود: شاه بیت غزل قنوات در شهر تاریخی تون، مجموعه قنوات یا آب بلده است. بلده به معنای شهر و آب بلده همان آب شهر است.  آب بلده را به تعبیری می توان یک رود مصنوعی، جاری در دشت فردوس قلمداد کرد. این تعبیر زمانی مورد توجه قرار می گیرد که این آب، از بهم پیوستن چندین رشته قنات و چشمه و تشکیل یک شاه جوی بوجود می آید. آب بلده متشکل از ۱۵ رشته قنات و چهار دهانه چشمه است که از اعصار گذشته و زمان‌های قدیم در دل کوه‌های شرقی فردوس حفر شده و دبی آب متغیر بوده، که حداکثر آن حدود ۳۰۰ لیتر بر ثانیه می باشد  و در طی چند سال اخیر به علت خشکسالی دبی آب آن به ۱۵۰ لیتر بر ثانیه رسیده است. 

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون بیان کرد: این آب حدود ۳۵ کیلومتر را طی می‌کند و دشت‌های تشنه و باغات را سیراب و در روزگاران قبل از زلزله ۱۳۴۷ بخش اعظمی از آب مصرفی شهر را تأمین می‌کرده و امروزه این آب حدود ۲۳۸۲ هکتار از زمین‌های کشاورزی این منطقه را مشروب می‌کند.

کرم‌پور با اشار به فناوری تیره‌کردن آب، افزود: حرکت آب در مسافت طولانی، درون جوی‌های خاکی که در معرض آفتاب سوزان و باد قرار دارند قاعدتاً نباید اثری از آب را به مزارع برساند.  

وی بیان کرد: راهکار خلاقانه‌ای که آدمی در طی سالیان دراز برای حفاظت از آب در برابر این تهدیدات کرده است گل‌آلود کردن آب است و به صورت کاملاً هدفمند شاخه‌ای از آب شاه‌جو را گرفته و از زمین‌زارهای رسی عبور داده تا با غلظت بالایی گِل آلود شود و سپس آن را به شاه‌جو اضافه کرده و نهایتاً کل آب تیره می‌شود. این کار چند مزیت اثبات شده دارد؛ اول آنکه بخشی از ذرات معلق در کف و جداره‌های جوی‌ها ته‌نشین می‌کند و با توجه به دانه‌بندی ریزشان نفوذپذیری آنها را کم‌تر می‌کند. 

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون ادامه داد: دوم آنکه انشعابات هر یک از زمین‌ها کشاورزی را آب‌بند می‌کند. سومین دلیل آن‌است که ذرات معلق در آب موجب افزایش نیروی پیشروی آب در زمین‌های کشاورزی(خاکی) می‌شود و چهارمین دلیل موجب استحکام ساقه‌ی درختانی می‌شود که در لبه‌های شاه‌جو کاشته شده‌اند.

وی بیان کرد: شکل‌گیری و طراحی سیستم مدیریت کنونی آب بلده  بر اساس مطالعات میدانی و اطلاعاتی که سینه‌به‌سینه منتقل و به ما رسیده، مربوط به دوره صفویه می‌باشد. پویایی و نگاه همه جانبه به امور مختلف مربوط به آب، کشاورزی، روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه از نکات در خور توجه این سیستم است که تاکنون پابرجا مانده است.

انتهای پیام