رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: مصلی اسم مکان عربی و به معنای مکان نماز و سازه‌ای با کاربری عبادی است. معمولا در مجاورت شهرها و سمت قبله قطعه زمینی نسبتا وسیع ساخته می‌شد به نام مصلی تا جمع کثیری از اهالی شهر بتوانند در آن نمازهای جماعت اعیاد یا جمعه را در صف‌های منظم اقامه کنند.

وی افزود: ایوان بلند سمت قبله برای نمازگزاران به مثابه محراب و مانند ماکت بزرگ شده یک محراب بود. نمازگزاران رو به آن ایوان به نماز می‌ایستادند. شهرهای بزرگ از مصلا برخوردار بودند و معمولا در شهرهای کوچک‌تر و روستاها نمازهای جمعه و جماعات در مساجد یا زمین‌های باز برگزار می‌شد. مشهد به لحاظ جایگاه والای مذهبی و جمعیت زیاد از گذشته‌های دور نهادهای مذهبی فراوان از جمله مساجد، بقاع متبرکه و مدارس علوم دینی داشته اما مصلاها مکان‌های ویژه‌ای بودند که می‌توانستند قاطبه مردم را جهت اقامه نماز در صف‌های فشرده گرد هم آورند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: در برخی از شهرها مانند بخارا مصلاها آن قدر وسیع بودند که علاوه بر ایوان چندین مناره در نقاط مختلف دور و نزدیک آن برافراشته می‌شد تا صدای مکبر و امام جماعت را به گوش نمازگزاران برسانند. در مشهد از قدیم هم مصلی وجود داشته است. بقایای یکی از آن‌ها متعلق به دوران تیموری هنوز در طرق به فاصله یک فرسخی حرم مطهر وجود دارد که به «ایوان طرق» معروف است.

وی عنوان کرد: ظاهرا ایوان یا مصلای طرق در عصر صفوی به دلیل بُعد مسافت یا حمله و هجوم‌های گاه و بی‌گاه ازبک‌ها از حیز انتفاع خارج شده و لازم دانسته‌اند با رعایت همه جوانب مصلایی جهت استفاده عامه مردم ایجاد کنند که اکنون به مصلای پایین خیابان معروف است.

لباف‌خانیکی تصریح کرد: بانی مصلای پایین خیابان یکی از نقبای سادات رضوی به نام «میرزا ابوصالح» مشهور به «نواب» بوده است. شخص خیری که بانی مدرسه نواب نیز بوده و رقبات زیادی بر آن مدرسه وقف کرده است. مصلای پایین خیابان واقع در کنار بلوار مصلا قرار دارد و در عصر صفوی مشتمل بر زمینی وسیع و ایوانی در حاشیه جنوب شرقی شهر مشهد قرار داشته است. بنای این مصلا طی سال‌های ۱۰۸۶ و ۱۰۸۷ هجری قمری در کنار آب خیابان و به فاصله کمی از دروازه ‌پایین خیابان مشهد ساخته شده است.

وی خاطرنشان کرد: حاجی شجاع بنای اصفهانی، معمار معروف و چیره‌دست عصر صفوی، نقشه مصلی را به گونه‌ای طرح کرده که یک ایوان بلند با یک گنبدخانه در انتهای ایوان داشته و آن ایوان متکی بر ۲ غرفه ایوان مانند کوچک‌تر در طرفین ایوان بوده تا از رانش ایوان مرکزی ممانعت کنند. در جلوی ایوان زمین وسیعی قرار داشته تا جمعیت زیادی بتوانند در صف‌های طولانی در آن به نماز قیام کنند.

استفاده از شیوه آذری در معماری مصلای پایین خیابان

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی با بیان اینکه معماری مصلای پایین خیابان به شیوه آذری است، خاطرنشان کرد: طاق‌های ایوان و ایوانچه‌های طرفین جناقی و گنبد انتهای ایوان از نوع «عرقچین» است. مصالح ساختمانی بنا آجر، گچ، ماسه و تزئینات بنا با استفاده از کاشی، گچ و کتیبه اجرا شده است. زیر پوشش انتهای ایوان و گوشه‌ها به مقرنس‌های گچی آراسته بوده که عمدتا فرو ریخته و اکنون قطعاتی از مفتول‌های چوبی نگهدارنده مقرنس‌ها یا مقر آن‌ها بر جای مانده است.

وی اظهار کرد: مصلا در دوران رونق خود از جلوه، زیبایی و شکوه خاص برخوردار بوده، بدنه داخلی ایوان را قاب‌ها و تزئینات کاشی و گچی زینت داده و بر لچکی‌ها و نمای پایه‌ها نیز قاب‌هایی محاط در تزئینات گل و برگ و اسلیمی بوده است. در مجموع معماران و هنرمندان کوشیده‌اند مصلی را مانند دیگر فضاهای کاربردی عبادی زیبا و باشکوه بسازند.

لبافی‌خانیکی اضافه کرد: در مجموع مصلای پایین خیابان بنایی فاخر و زیباست که به لحاظ ویژگی‌های معماری و هنری می‌تواند از جذابیت‌های خوب و مناسب برخوردار باشد. این بنا در طول حیات خود بارها مورد مرمت قرار گرفته و اکنون در کنار کارگاه‌های صنایع‌ دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی یکی از جاذبه‌های معتبر گردشگری مشهد نیز محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد: این اثر تاریخی ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰خورشیدی به شماره ۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام