فاطمه کنعانی، عضو هیات‌علمی پژوهشکده مطالعات فناوری در یادداشتی که «فرهیختگان» منتشر کرده، نوشت: این، جمله‏ای بسیار عمیق و تأمل‌برانگیز است. با این حال، پیامدهای منفی و خطراتی که می‏توان برای این فناوری متصور شد، کافی است تا به مقوله‏‌ای حول‌‏انگیز تبدیل شود. استیفن هاوکینگ، فیزیکدان و دانشمند برجسته انگلیسی نیز گفته است: «موفقیت در ایجاد هوش مصنوعی موثر، می‏‌تواند بزرگ‌ترین یا بدترین رویداد تاریخ تمدن بشر باشد، مگر اینکه یاد بگیریم چگونه خود را برای رویارویی با خطرات احتمالی آن آماده کرده و از آنها اجتناب کنیم.»

البته درمورد بسیاری از فناوری‏‌ها، بررسی مخاطرات و خطرات جانبی آنها بر تمدن بشر حائز اهمیت است اما ظرفیت تقریبا نامحدود و وهم‌‏انگیز و ماهیت عدم قطعیت هوش مصنوعی، بر اهمیت موضوع افزوده است. برای مثال، طبق پیش‌بینی‌های آژانس جاسوسی ایالات متحده درمورد فناوری‌های دیجیتال و پیشرفت‌های هوش مصنوعی در سال ۲۰۴۰ «هم دولت‌ها و هم بازیگران غیردولتی تقریبا به‌طور قطع می‌توانند از این ابزارها برای تاثیرگذاری بر جوامع، با افزایش دستکاری‌های شناختی۲ و قطبی‌سازی اجتماعی۳ استفاده کنند.» این قبیل مسائل با اشتباهات جزئی در الگوریتم‏‌ها، داده‌‏های ورودی، مدل‏‌ها و... شروع می‌شوند و در فرآیند تصمیم‌گیری رشد می‌کنند. بنابراین قبل از بروز آنها، دولت‌‏ها و سازمان‏‌ها باید به‌خوبی نسبت به چهارچوب مشخص و راه‏ مهارشان آگاهی کسب کنند. 

یکی از مخاطراتی که هوش مصنوعی می‌‏تواند ایجاد کند و خود، به‌صورت دومینووار منجر به ایجاد زیان‏‌های جبران‌‏ناپذیر شود، مخاطرات اخلاقی است. اخلاق مفهومی پیچیده است. به زبان ساده، نظامی از اصول یا قواعد و دستورالعمل‌‏هایی است که کمک می‏کند خوب یا درست را تعیین کنیم. 

اخلاق به دو دسته؛ انتزاعی و کاربردی تقسیم می‌‏شود. اخلاق کاربردی شامل اخلاق فناوری نیز هست و اخلاق هوش مصنوعی از این نوع است. اخلاق هوش مصنوعی شامل اصولی است که روی اخلاق ماشین، ربات‏ و سایر کارگزاران هوش مصنوعی تمرکز می‏کند و به این سوال مهم می‏‌پردازد که توسعه‏‌دهندگان، تولیدکنندگان و اپراتورها و کاربران انسانی چگونه باید رفتار کنند تا آسیب‌های اخلاقی ناشی از هوش مصنوعی در جامعه را به حداقل کاهش دهند. البته برخی از این مسائل بین سیستم‌های هوش مصنوعی و سایر سیستم‌های رایانه‌‏ای مشترک بوده و برخی دیگر مختص هوش مصنوعی است. 

در پروژه‏ای که به‌منظور بررسی مسائل اخلاقی هوش مصنوعی انجام شد، چالش‌ها به سه دسته تقسیم شدند:

۱. موضوعات مربوط به یادگیری ماشین؛ شامل چهار زیردسته کلی: حریم خصوصی، پایایی، شفافیت و امنیت.

۲.  موضوعات مربوط به دنیای دیجیتال؛ شامل موضوعات اقتصادی (شامل از بین رفتن مشاغل، تمرکز قدرت اقتصادی، هزینه نوآوری)، عدالت و انصاف (مناقشه درمورد مالکیت داده، تاثیر منفی بر سیستم عدالت، ضعف دسترسی به خدمات عمومی، نقض حقوق‌ بشر کاربران نهایی، نقض حقوق‌ بشر در زنجیره ارزش، تاثیر منفی بر گروه‏‌های آسیب‏پذیر، بی‌انصافی)، آزادی (عدم دسترسی و آزادی اطلاعات، از دست رفتن قدرت تصمیم‌‏گیری انسانی، از دست دادن آزادی و استقلال فردی)، عدم قطعیت (اثرات نامطلوب ناخواسته و غیرقابل پیش‏‌بینی، اولویت‏‌گذاری مسائل نادرست و امکان استفاده مجرمانه و مخرب) و مسائل اجتماعی گسترده‏‌تر (روابط نابرابر قدرت، عدم تقارن قدرت، مسائل کنترل و استفاده از داده و سیستم‌ها، عدم رضایت آگاهانه، عدم اعتماد، ظرفیت کاربرد در صنایع دفاعی و نظامی، تاثیر منفی بر سلامت، کاهش ارتباطات انسانی، تاثیر منفی بر محیط‌زیست).

۳. موضوعات و مسائل مربوط به متافیزیک؛ آگاهی ماشین ۴، بیداری هوش مصنوعی ۵، کارگزاران اخلاقی خودمختار ۶، فراهوش، تکینگی و تغییرات در طبیعت انسان.

اما در مقابل این چالش‌ها چه باید کرد؟ آیا حکمرانی هوش مصنوعی صرفا با کسب آمادگی فنی و بدون تجهیز شدن برای کاهش مخاطرات و زیان‌‏های ناشی از آن، امکان‏پذیر است؟ اگر توسعه این فناوری با محوریت اصول اخلاقی محور قرار گیرد، آیا صرفا الگوبرداری از اصول و چارچوب‌های اخلاقی کشورهایی که در حوزه هوش مصنوعی پیشرو هستند، کافی است؟ اینها سوالاتی هستند که جوامع و حاکمیت برای جلوگیری از افتادن در دام هوش مصنوعی باید برای آنها به دنبال پاسخ باشند.

حکمرانی اخلاقی هوش مصنوعی، موضوعی است که به این مهم می‏پردازد. حکمرانی اخلاقی، مجموعه‌‏ای از فرآیندها، فرهنگ‏‌ها و ارزش‌های طراحی‌‏شده برای تضمین بالاترین میزان استاندارد رفتار انسان است. می‌‏توان گفت که به تبع این تعریف، حکمرانی اخلاقی هوش مصنوعی، مجموعه‌‏ای از فرآیندها، فرهنگ‏‌ها، اصول و ارزش‌های طراحی‏‌ شده برای جلوگیری یا مقاومت دربرابر رفتارهای غیراستاندارد و اخلاقی ماشین است. در واقع در این زمینه، آینده و جریان پیشرفت هوش مصنوعی به حدی نامشخص و غیرشفاف است که با وجود تمام تلاش‌ها باز هم تضمین اخلاقی بودنش ادعایی بیش نیست. 

جمع‌‏بندی و پیشنهاد

حکمرانی در هر جامعه، با نظام ارزش‌های آن جامعه پیوندی ناگسستنی دارد. حکمرانی اخلاقی هوش مصنوعی مجموعه‏ای از فرآیندها، فرهنگ‌‏ها، اصول و ارزش‌های طراحی‏ شده برای جلوگیری یا مقاومت در برابر رفتارهای غیراستاندارد و اخلاقی ماشین است. هرآنچه که بخواهد در این حد با زندگی بشر در هم تنیده شود، لازم است از اصول و کدهای اخلاقی هم تبعیت کند. بنابراین در بلندمدت کشورهایی که بتوانند هوش مصنوعی را مبتنی‌ بر اصول و ارزش‌های خود توسعه دهند، دارای مزیت استراتژیک خواهند بود. 

با وجود تلاش‌های گسترده جهانی که برای اخلاق‌‏مداری هوش مصنوعی انجام شده و از آن جمله می‏توان به «سند توصیه‌‏نامه اخلاق هوش مصنوعی یونسکو» اشاره کرد، اتکای صِرف به این اصول کلی کافی نبوده و صدمات جبران ناپذیری برای کشور به دنبال خواهد داشت. به دیگر سخن، مشارکت ایران در تدوین این سند و اسناد مشابه، بسیار ارزشمند است و توصیه می‌‏شود اما خود نیازمند بررسی موشکافانه‌تر و با جزئیات بیشتری است که از ارزش‌ها و اصول اخلاقی نشأت گرفته باشد؛ درواقع حتی اگر سرفصل‏‌های اخلاقی کشورهای مختلف مشترک باشد، به‌طور مثال همگی روی ویژگی منصفانه بودن هوش مصنوعی اتفاق‌‏نظر داشته باشند، اما تعریف و برداشت‌‏های متفاوتی در مناطق و کشورهای مختلف نسبت به موضوع انصاف و عمق آن وجود داشته باشد.

انتهای پیام